Δεδομένα που αποκαλύπτουν εμμέσως ευαίσθητες πληροφορίες: Ακόμα μία ενδιαφέρουσα απόφαση από το Δικαστήριο της ΕΕ

Επιμέλεια: Δημήτρης Βέρρας

Την 1η Αυγούστου 2022 δημοσιεύτηκε η απόφαση του ΔΕΕ (τμήμα μείζονος συνθέσεως) στην υπόθεση C-184/20 (Vyriausioji tarnybinės etikos komisija). Το ενδιαφέρον στην υπόθεση αυτή επικεντρώθηκε στην ερμηνεία του δικαστηρίου της Ένωσης σχετικά με την έννοια των ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα του άρθρου 9 ΓΚΠΔ (ευαίσθητα δεδομένα) και ειδικά των δεδομένων που αφορούν τη σεξουαλική ζωή ή τον γενετήσιο προσανατολισμό ενός προσώπου.

Σύμφωνα με την ευρεία ερμηνεία που προκρίθηκε από το Δικαστήριο, στην έννοια των ευαίσθητων δεδομένων του άρθρου 9 παρ.1 ΓΚΠΔ δεν εντάσσονται μόνο τα «εγγενώς ευαίσθητα» δεδομένα, αλλά και τα δεδομένα «τα οποία αποκαλύπτουν εμμέσως, μέσω νοητικής διεργασίας επαγωγής ή αντιπαραβολής», πληροφορίες τέτοιου είδους.

Κατά συνέπεια, ως δεδομένα που αφορούν τον γενετήσιο προσανατολισμό θεωρούνται και τα δεδομένα από τα οποία ο προσανατολισμός αυτός ενδέχεται να προκύψει εμμέσως.

Την 5η Ιουνίου 2023 το ΔΕΕ επανήλθε στο ζήτημα αυτό στην υπόθεση της προσφυγής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά της Πολωνίας για τις νομοθετικές παρεμβάσεις της στη δικαστική εξουσία (C-204/21). Η προσφυγή αυτή περιελάμβανε πέντε αιτιάσεις, με την τελευταία εξ αυτών να αφορά την «παράβαση των διατάξεων του άρθρου 7 και του άρθρου 8, παράγραφος 1, του Χάρτη, καθώς και των διατάξεων του άρθρου 6, παράγραφος 1, πρώτο εδάφιο, στοιχεία γʹ και εʹ, και παράγραφος 3, και του άρθρου 9, παράγραφος 1, του ΓΚΠΔ».

Η παράβαση αυτή συνίστατο στην εκ του νόμου υποχρέωση των δικαστών να υποβάλλουν γραπτή δήλωση σχετικά με την ιδιότητα μέλους ένωσης, μη κερδοσκοπικού ιδρύματος ή πολιτικού κόμματος, και τη θέση που κατέχουν σε αυτά, πληροφορίες οι οποίες στη συνέχεια δημοσιεύονταν στο διαδίκτυο, προκειμένου οι πολίτες να ενημερώνονται για την ενδεχόμενη ύπαρξη λόγων εξαίρεσης στο πρόσωπο του δικαστή.

Το Δικαστήριο εξέτασε τη νομιμότητα της συλλογής δεδομένων από κοινού με την ανάρτησή τους στο διαδίκτυο, δεδομένου ότι η ανάρτηση αυτή αποτελούσε και τον σκοπό της συλλογής. Στο πλαίσιο εξέτασης της νομιμότητας αυτής, το ΔΕΕ εξέτασε τη νομική βάση του άρθρου 6 ΓΚΠΔ, καθώς και τις προϋποθέσεις επεξεργασίας ευαίσθητων δεδομένων του άρθρου 9 ΓΚΠΔ. Κρίσιμο στοιχείο για τη διάγνωση των προϋποθέσεων αυτών ήταν το κατά πόσον η δήλωση σχετικά με την ιδιότητα μέλους πολιτικού κόμματος, ένωσης ή μη κερδοσκοπικού ιδρύματος αποκαλύπτει δεδομένα του άρθρου 9.

Για τη διάγνωση αυτή, το Δικαστήριο στηρίχθηκε στην απόφαση C-184/20, την οποία επιβεβαίωσε και επέκτεινε στα πολιτικά φρονήματα και τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές πεποιθήσεις. Σύμφωνα με την απόφαση, η συλλογή πληροφοριών σχετικά με την ιδιότητα μέλους πολιτικού κόμματος στο παρελθόν δύναται να αποκαλύψει τα πολιτικά φρονήματα του προσώπου. Αντίστοιχα, η συλλογή πληροφοριών σχετικά με την ιδιότητα μέλους σε «ένωση» ή σε «μη κερδοσκοπικό ίδρυμα» δύναται να αποκαλύψει τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις του προσώπου.

Η τελευταία περίπτωση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: Σύμφωνα με το ΔΕΕ, η δυνητική αυτή έμμεση αποκάλυψη πρέπει να γίνεται δεκτή μολονότι δεν έχουν όλες οι ενώσεις και τα ιδρύματα θρησκευτικό ή φιλοσοφικό χαρακτήρα. Τούτο διότι ο νομοθέτης δεν φρόντισε να διευκρινίσει με σαφήνεια σε ποια ιδρύματα ή ενώσεις αναφέρεται. Το Δικαστήριο μοιάζει να θεσπίζει ένα τεκμήριο εν αμφιβολία υπέρ της αυξημένης προστασίας των ευαίσθητων δεδομένων, σύμφωνα με το οποίο όταν οι πληροφορίες που συλλέγονται δεν είναι απολύτως βέβαιο και σαφές πως αποτελούν "απλά" προσωπικά δεδομένα και άρα υπάρχει το ενδεχόμενο να περιλαμβάνουν και ευαίσθητες πληροφορίες - και δη με την ευρεία ερμηνεία του ΔΕΕ -, τότε η συλλογή αυτή θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως συλλογή δεδομένων του άρθρου 9 ΓΚΠΔ.

Η απόφαση του ΔΕΕ (απόσπασμα):

343. Επομένως, από το γράμμα του άρθρου 9 του ΓΚΠΔ προκύπτει ότι η απαγόρευση που θεσπίζει η εν λόγω διάταξη εφαρμόζεται, υπό την επιφύλαξη των εξαιρέσεων που προβλέπει ο εν λόγω κανονισμός, σε κάθε είδους επεξεργασία των ειδικών κατά τη διάταξη αυτή κατηγοριών δεδομένων και σε όλους τους υπεύθυνους που διενεργούν τέτοια επεξεργασία [πρβλ. απόφαση της 24ης Σεπτεμβρίου 2019, GC κ.λπ. (Διαγραφή συνδέσμων προς ευαίσθητα δεδομένα), C‑136/17, EU:C:2019:773, σκέψη 42].

344. Προκειμένου να εξακριβωθεί αν οι επίμαχες εθνικές διατάξεις εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 9 του ΓΚΠΔ, υπενθυμίζεται, εκ προοιμίου, ότι η εν λόγω διάταξη εφαρμόζεται σε επεξεργασία όχι μόνον εγγενώς ευαίσθητων δεδομένων που μνημονεύονται στην εν λόγω διάταξη, αλλά και στα δεδομένα τα οποία αποκαλύπτουν εμμέσως, μέσω νοητικής διεργασίας επαγωγής ή αντιπαραβολής, πληροφορίες τέτοιου είδους (πρβλ. απόφαση της 1ης Αυγούστου 2022, Vyriausioji tarnybinės etikos komisija, C‑184/20, EU:C:2022:601, σκέψη 123).

345. Υπενθυμίζεται επίσης ότι, όπως έχει κρίνει το Δικαστήριο, υπέρ της ευρείας ερμηνείας της έννοιας «ευαίσθητα δεδομένα» συνηγορεί και ο σκοπός του ΓΚΠΔ, ο οποίος, όπως υπενθυμίζεται στη σκέψη 316 της παρούσας απόφασης, συνίσταται στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των φυσικών προσώπων, ιδίως δε της ιδιωτικής ζωής τους, έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που τα αφορούν. Τέτοια ερμηνεία συνάδει επίσης προς τον σκοπό του άρθρου 9, παράγραφος 1, του ΓΚΠΔ, ο οποίος συνίσταται στη διασφάλιση αυξημένης προστασίας έναντι επεξεργασίας η οποία, λόγω του ιδιαίτερα ευαίσθητου χαρακτήρα των ως άνω δεδομένων, μπορεί να συνιστά, όπως προκύπτει από την αιτιολογική σκέψη 51 του εν λόγω κανονισμού, ιδιαιτέρως σοβαρή επέμβαση στα θεμελιώδη δικαιώματα στον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής και στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία κατοχυρώνονται στα άρθρα 7 και 8 του Χάρτη (πρβλ. απόφαση της 1ης Αυγούστου 2022, Vyriausioji tarnybinės etikos komisija, C‑184/20, EU:C:2022:601, σκέψεις 125 και 126 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

346. Εν προκειμένω, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι η συλλογή και η ανάρτηση στο διαδίκτυο πληροφοριών σχετικών με την «ιδιότητα δικαστή ως μέλους», κατά το παρελθόν, «πολιτικού κόμματος» και με τα «καθήκοντα» που άσκησε στο εν λόγω κόμμα, οι οποίες μνημονεύονται στο άρθρο 88a, παράγραφος 1, σημείο 3, του τροποποιηθέντος νόμου περί οργανώσεως των τακτικών δικαστηρίων, συνιστούν πράξεις επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δυνάμενες να αποκαλύψουν τα πολιτικά φρονήματα του ενδιαφερομένου, κατά την έννοια του άρθρου 9, παράγραφος 1, του ΓΚΠΔ.

347. Όσον αφορά τις πληροφορίες σχετικά με την «ιδιότητα δικαστή ως μέλους», κατά το παρόν ή το παρελθόν, σε «ένωση» και με τη «θέση» που ο εν λόγω δικαστής κατείχε στο πλαίσιο της ένωσης ή τη «θέση» που ο εν λόγω δικαστής κατέχει ή κατείχε σε όργανο «μη κερδοσκοπικού ιδρύματος», οι οποίες μνημονεύονται στο άρθρο 88a, παράγραφος 1, σημεία 1 και 2, του τροποποιηθέντος νόμου περί οργανώσεως των τακτικών δικαστηρίων, διαπιστώνεται, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στα σημεία 244 και 245  των προτάσεών του, ότι, λαμβανομένης υπόψη της πολύ ευρείας και ανακριβούς διατύπωσης που χρησιμοποίησε ο Πολωνός νομοθέτης, η συλλογή και η ανάρτηση στο διαδίκτυο τέτοιων πληροφοριών είναι, αναλόγως της ακριβούς φύσης των σχετικών ενώσεων και ιδρυμάτων, ικανές να αποκαλύψουν τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις των ενδιαφερομένων, κατά την έννοια του άρθρου 9, παράγραφος 1, του ΓΚΠΔ, όπως υποστηρίζει η Επιτροπή.

348. Ως εκ τούτου, προκειμένου να μην υπάγονται στην απαγόρευση του άρθρου 9, παράγραφος 1, οι επίμαχες εθνικές διατάξεις πρέπει να εμπίπτουν σε οποιαδήποτε από τις περιπτώσεις που προβλέπονται στο άρθρο 9, παράγραφος 2, και να πληρούν τις απαιτήσεις που καθορίζονται σε αυτό, ήτοι, εν προκειμένω, τις απαιτήσεις του άρθρου 9, παράγραφος 2, στοιχείο ζʹ, του ΓΚΠΔ.