Οινοποίηση και επισήμανση κρασιού, ονομασίες προέλευσης και γεωγραφικές ενδείξεις (απόφαση Δικαστηρίου ΕΕ)

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 23.11.2023 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι ένας οινοπαραγωγός μπορεί να υποδείξει το δικό του οινοποιείο ακόμα κι αν η έκθλιψη των σταφυλιών γίνεται στις εγκαταστάσεις άλλου οινοπαραγωγού.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η Weingut A, νυν αναιρεσείουσα της κύριας δίκης, είναι ιδιοκτήτρια αμπελουργικής εκμετάλλευσης η οποία βρίσκεται στο Zell (Γερμανία), στην περιοχή του Μοζέλα. Παράγει οίνο όχι μόνον από τα σταφύλια των αμπελώνων της, αλλά και από σταφύλια άλλων αμπελώνων, τους οποίους μισθώνει.

Ένας από τους μισθωμένους αμπελώνες, επιφάνειας 2,15 εκταρίων, βρίσκεται σε απόσταση περίπου 70 χιλιομέτρων (χλμ.) από το Zell, σε εκμετάλλευση η οποία ανήκει στον αμπελοκαλλιεργητή B.

Οι δύο αμπελοκαλλιεργητές συνήψαν σύμβαση βάσει της οποίας ο αμπελοκαλλιεργητής B καλλιεργεί, υπό την καθοδήγηση της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης, τους αμπελώνες που της έχει εκμισθώσει και, επιπλέον, κάθε έτος της εκμισθώνει κατ’ αποκλειστικότητα εγκατάσταση πιεστηρίου για διάστημα 24 ωρών από τη συγκομιδή. Κατά το διάστημα αυτό, η εγκατάσταση πιεστηρίου είναι αποκλειστικώς διαθέσιμη για τη μεταποίηση των σταφυλιών που προέρχονται από τους μισθωμένους αμπελώνες.

Βάσει της εν λόγω σύμβασης μισθώσεως, η έκθλιψη πραγματοποιείται στην εκμετάλλευση του αμπελοκαλλιεργητή B, σύμφωνα με τις οινολογικές πρακτικές της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης. Ο οίνος που προκύπτει από την έκθλιψη εγχέεται σε δοχεία οινοποίησης τα οποία μεταφέρονται στην εκμετάλλευση της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης από το προσωπικό που αυτή απασχολεί.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το ομόσπονδο κράτος θεώρησε ότι η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης δεν μπορούσε να χρησιμοποιεί τις ενδείξεις «Weingut» και «Gutsabfüllung» για το κρασί που οινοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις της εκμετάλλευσης του αμπελοκαλλιεργητή B, λαμβανομένου υπόψη του ότι η μόνιμη εγκατάσταση δεν είναι αυτόνομη και ότι η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης δεν χρησιμοποιεί το δικό της προσωπικό για την έκθλιψη των σταφυλιών.

Η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης άσκησε προσφυγή ενώπιον του Verwaltungsgericht Trier (διοικητικού πρωτοδικείου Trier, Γερμανία) με αίτημα να αναγνωριστεί ότι της επιτρέπεται να χρησιμοποιεί τις δύο αυτές ενδείξεις. Με απόφαση της 16ης Μαΐου 2019 το εν λόγω δικαστήριο έκανε δεκτή την προσφυγή, κυρίως για τον λόγο ότι η οινοποίηση πραγματοποιήθηκε υπό την πραγματική διεύθυνση, τη διαρκή εποπτεία και την αποκλειστική ευθύνη της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης.

Το ομόσπονδο κράτος άσκησε έφεση κατά της ανωτέρω αποφάσεως ενώπιον του Oberverwaltungsgericht Rheinland-Pfalz (διοικητικού εφετείου Ρηνανίας‑Παλατινάτου, Γερμανία), το οποίο με απόφαση της 12ης Αυγούστου 2020 εξαφάνισε την πρωτόδικη απόφαση και απέρριψε την προσφυγή της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης.

Το εφετείο έκρινε μεταξύ άλλων ότι, βάσει του άρθρου 54, παράγραφος 1, σε συνδυασμό με το παράρτημα VI, του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2019/33 της Επιτροπής, οι ενδείξεις «Weingut» και «Gutsabfüllung» μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνον εφόσον το αμπελοοινικό προϊόν παρασκευάζεται αποκλειστικά από σταφύλια των αμπελώνων της εκμετάλλευσης από την οποία έλαβε την ονομασία του ο οίνος (ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση) και εφόσον η οινοποίηση εκτελείται εξ ολοκλήρου στην εκμετάλλευση αυτή. Συγκεκριμένα, η οινοποίηση πρέπει να πραγματοποιείται σε εκμετάλλευση η οποία αποτελεί ένα και το αυτό λειτουργικό σύνολο, με μόνιμη εγκατάσταση η οποία βρίσκεται διαρκώς στη διάθεση του ιδιοκτήτη της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης και στην οποία απασχολείται προσωπικό το οποίο υπόκειται στο διευθυντικό του δικαίωμα. Ο διαχωρισμός των επιμέρους σταδίων της οινοποίησης, όπως του σταδίου της έκθλιψης, δεν συνάδει με τη βασική αντίληψη ότι «το σύνολο της διαδικασίας πρέπει να πραγματοποιείται από το ίδιο πρόσωπο».

Κατά το εφετείο, οι όροι της επίμαχης σύμβασης μισθώσεως δεν διασφαλίζουν ότι όλα τα στάδια της οινοπαραγωγής διεξάγονται υπό τη διεύθυνση και την ευθύνη του ίδιου φυσικού ή νομικού προσώπου, δεδομένου ότι η έκθλιψη μπορεί να πραγματοποιείται τόσο παρουσία της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης όσο και του αμπελοκαλλιεργητή που εκμισθώνει την εγκατάσταση πιεστηρίου, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να φέρει στην περίπτωση αυτή την ευθύνη της διαδικασίας.

Η αναιρεσείουσα της κύριας δίκης άσκησε αναίρεση ενώπιον του Bundesverwaltungsgericht (Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου, Γερμανία), το οποίο είναι το αιτούν δικαστήριο.

Το εν λόγω δικαστήριο διατηρεί αμφιβολίες ως προς το αν η οινοποίηση μπορεί να θεωρηθεί ως «εξ ολοκλήρου» εκτελεσθείσα στην ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση, κατά την έννοια του άρθρου 54, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού ΕΕ) 2019/33, όταν η έκθλιψη των σταφυλιών πραγματοποιείται για την εκμετάλλευση αυτή σε εγκατάσταση πιεστηρίου άλλης αμπελουργικής εκμετάλλευσης, μισθωθείσα για χρονικό διάστημα 24 ωρών.

Κατ’ αρχάς, επισημαίνει ότι ο κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2019/33 δεν περιέχει ορισμό της έννοιας της «εκμετάλλευσης», κατά το άρθρο 54, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο.

Όσον αφορά τις αγροτικές εκτάσεις, το Δικαστήριο διευκρίνισε, με τις αποφάσεις της 14ης Οκτωβρίου 2010, Landkreis Bad Dürkheim, C‑61/09 και της 2ας Ιουλίου 2015, Wree, C‑422/13 ότι το κριτήριο που είναι καθοριστικό προκειμένου να διαπιστωθεί αν μια μισθωθείσα μονάδα παραγωγής μπορεί να θεωρηθεί ότι συνδέεται με την εκμετάλλευση του γεωργού και ότι τη διαχειρίζεται ο γεωργός είναι, μεταξύ άλλων, το ζήτημα αν ο τελευταίος διαθέτει επαρκή ανεξαρτησία στο πλαίσιο της άσκησης της δραστηριότητάς του.

Κατά το αιτούν δικαστήριο, ελλείψει ενδείξεως περί του αντιθέτου, πρέπει να υποτεθεί ότι τα ανωτέρω κριτήρια τυγχάνουν εφαρμογής και σε μια κατάσταση όπως η επίμαχη στην υπόθεση της οποίας έχει επιληφθεί. Όσον αφορά όμως τις ρυθμίσεις στον τομέα της αμπελουργίας, τα κριτήρια αυτά θα πρέπει να ερμηνεύονται στενά.

Η απαίτηση να υπάρχει στενός σύνδεσμος μεταξύ των μόνιμων εγκαταστάσεων και της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης ενισχύεται, πρώτον, από το γράμμα του άρθρου 54, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2019/33. Συγκεκριμένα, το εν λόγω άρθρο δεν θέτει μόνον ως προϋπόθεση η οινοποίηση να εκτελείται στην εκμετάλλευση του δικαιούχου, αλλά απαιτεί, επιπλέον, ο οίνος να παρασκευάζεται «εξ ολοκλήρου» στην εκμετάλλευση αυτή. Εξ αυτού απορρέει η απαίτηση να υπάρχει ιδιαιτέρως στενός σύνδεσμος μεταξύ της μόνιμης εγκατάστασης και της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης.

Δεύτερον, το ιστορικό θεσπίσεως της επίμαχης κανονιστικής ρύθμισης επιβεβαιώνει μια τέτοια στενή ερμηνεία. Κατά το αιτούν δικαστήριο, η εξέλιξη της ισχύουσας από το 2009 ρυθμίσεως της Ένωσης σχετικά με την παρουσίαση και τη χρήση των ενδείξεων επισήμανσης των προϊόντων του αμπελοοινικού τομέα επέφερε έναν περιορισμό, βάσει του οποίου η οινοποίηση πρέπει να εκτελείται «εξ ολοκλήρου» στην ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση.

Τρίτον, το πνεύμα και ο σκοπός της επίμαχης κανονιστικής ρύθμισης συνίστανται στην προστασία του προσδιορισμού των εκμεταλλεύσεων που καλλιεργούν οι ίδιες τους αμπελώνες και διασφαλίζουν την οινοποίηση από την αρχή έως το τέλος, προκειμένου να ανταποκριθούν στην προσδοκία των καταναλωτών όσον αφορά την προσφορά οίνου ανώτερης ποιότητας.

Εντούτοις, δεν είναι βέβαιο, βάσει των κριτηρίων που απορρέουν από τις αποφάσεις της 18ης Οκτωβρίου 1988, Erzeugergemeinschaft Goldenes Rheinhessen, C-311/87 και της 29ης Ιουνίου 1994, Baux, C‑403/92 ότι είναι δυνατόν μια μισθωθείσα για 24 ώρες εγκατάσταση πιεστηρίου να συνδέεται με τη δραστηριότητα της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης. Πράγματι, αν υποτεθεί ότι η μίσθωση αμπελώνων που βρίσκονται σε σημαντική απόσταση από την κύρια εγκατάσταση της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης δεν αποτελεί στοιχείο κρίσιμο όσον αφορά την ένδειξη, ευλόγως και η μίσθωση πιεστηρίου, προκειμένου η έκθλιψη των σταφυλιών να πραγματοποιηθεί επιτόπου και να αποφευχθεί η μεταφορά τους, ωσαύτως δεν είναι κρίσιμη. Η από κοινού χρήση εγκαταστάσεων συνηθίζεται στην οινοπαραγωγή και είναι εύλογη από απόψεως επιχειρηματικής διαχείρισης.

Εντούτοις, στο μέτρο που η εγκατάσταση πιεστηρίου την οποία μισθώνει για 24 ώρες η ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση μπορεί να συνδεθεί με την εκμετάλλευση αυτή, θα πρέπει να διευκρινιστούν οι απαιτήσεις τις οποίες πρέπει να πληροί η διαδικασία έκθλιψης από την άποψη του απασχολούμενου προσωπικού. Συναφώς, τίθεται, μεταξύ άλλων, το ζήτημα αν η παρουσία της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης ή των εργαζομένων της είναι υποχρεωτική κατά τη διαδικασία της έκθλιψης.

Κατά το αιτούν δικαστήριο, οι απορρέουσες από τη νομολογία του Δικαστηρίου απαιτήσεις οι οποίες αφορούν την πραγματική διεύθυνση και τον διαρκή έλεγχο, συνηγορούν υπέρ της υποχρεωτικής παρουσίας των εργαζομένων της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης και όχι υπέρ της άποψης ότι αρκεί ένα απλό δικαίωμα παροχής οδηγιών. Όσον αφορά την εμφιάλωση, το Δικαστήριο έκρινε, στην ανωτέρω απόφαση Erzeugergemeinschaft Goldenes Rheinhessen  ότι είναι απαραίτητο να πραγματοποιείται αυτή από τον ίδιο τον παραγωγό. Επομένως, η χρήση των υπηρεσιών άλλης αμπελουργικής εκμετάλλευσης πρέπει να αποφεύγεται, λαμβανομένης υπόψη της απαίτησης η οινοποίηση να εκτελείται εξ ολοκλήρου εντός της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης.

Εάν υποτεθεί ότι η έκθλιψη είναι δυνατόν να πραγματοποιείται και από εργαζομένους της αμπελουργικής εκμετάλλευσης που εκμισθώνει την εγκατάσταση πιεστηρίου, τίθεται επίσης το ζήτημα αν μπορεί να χορηγηθεί στα πρόσωπα αυτά η εξουσία να παρεμβαίνουν με δική τους πρωτοβουλία στη σχετική διαδικασία σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ανακύπτουν απροσδόκητα προβλήματα. Σε τέτοιες επείγουσες περιπτώσεις, οι αποφάσεις που οφείλει να λάβει το προσωπικό της εκμισθώτριας αμπελουργικής εκμετάλλευσης κατά τρόπο αυτόνομο, χωρίς δηλαδή να αναφερθεί προηγουμένως στην ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση, έχουν ως συνέπεια να μην αναλαμβάνει πλέον η τελευταία την πραγματική διεύθυνση και τον διαρκή έλεγχο της διαδικασίας.

Τέλος, ακόμη και αν υποτεθεί ότι επαρκεί, κατ’ αρχήν, η ανάληψη της ευθύνης διά της παροχής οδηγιών, παραμένει το ζήτημα αν ισχύει το ίδιο και στην περίπτωση που η αμπελουργική εκμετάλλευση η οποία εκμισθώνει την εγκατάσταση πιεστηρίου και εκτελεί την έκθλιψη έχει ίδιον συμφέρον ως προς τον τρόπο διεξαγωγής της συγκεκριμένης διαδικασίας. Εν προκειμένω, η σύμβαση που συνήφθη μεταξύ της αναιρεσείουσας της κύριας δίκης και του αμπελοκαλλιεργητή B προέβλεπε προσαύξηση της τιμής ανάλογα με την απόδοση και την ποιότητα του παραγόμενου οίνου, όπερ θα μπορούσε να συνεπάγεται ίδιον συμφέρον του αμπελοκαλλιεργητή B ως προς τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται η έκθλιψη και ίδιον οικονομικό κίνδυνο.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Bundesverwaltungsgericht (Ομοσπονδιακό Διοικητικό Δικαστήριο) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο έκρινε, πρώτον, ότι το γεγονός ότι η έκθλιψη των σταφυλιών που προέρχονται από μισθωμένους αμπελώνες πραγματοποιείται σε εγκατάσταση την οποία η ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση μισθώνει από άλλη αμπελουργική εκμετάλλευση για σύντομο χρονικό διάστημα, δεν αποκλείει το ενδεχόμενο η οινοποίηση να θεωρείται ως εξ ολοκλήρου εκτελεσθείσα στην ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση, κατά την έννοια του άρθρου 54, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, του κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμού (ΕΕ) 2019/33 της Επιτροπής, όπως τροποποιήθηκε με τον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) 2021/1375 της Επιτροπής, υπό την προϋπόθεση ότι η εγκατάσταση αυτή τίθεται στην αποκλειστική διάθεση της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης για το χρονικό διάστημα που απαιτείται για τη διαδικασία έκθλιψης και ότι η ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση αναλαμβάνει την πραγματική διεύθυνση, τον στενό και διαρκή έλεγχο καθώς και την ευθύνη της διαδικασίας.

Δεύτερον, το Δικαστήριο κατέληξε ότι η οινοποίηση έχει εξ ολοκλήρου εκτελεσθεί στην ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση, κατά την έννοια της εν λόγω διάταξης, ακόμη και αν η διαδικασία έκθλιψης πραγματοποιήθηκε από εργαζομένους της αμπελουργικής εκμετάλλευσης η οποία εκμίσθωσε την εγκατάσταση πιεστηρίου στην ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση, υπό την προϋπόθεση ότι ο ιδιοκτήτης της ομώνυμης αμπελουργικής εκμετάλλευσης αναλαμβάνει την πραγματική διεύθυνση, τον στενό και διαρκή έλεγχο καθώς και την ευθύνη της εν λόγω διαδικασίας. Το γεγονός ότι η αμπελουργική εκμετάλλευση που εκμισθώνει την εγκατάσταση πιεστηρίου έχει ίδιον συμφέρον ως προς τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται η έκθλιψη, μεταξύ άλλων λόγω συμβατικής ρήτρας η οποία προβλέπει προσαύξηση της τιμής ανάλογα με την απόδοση και την ποιότητα ανά εκατόλιτρο οίνου, δεν ασκεί επιρροή επί του ζητήματος αν η οινοποίηση μπορεί να θεωρηθεί ως εκτελεσθείσα στην ομώνυμη αμπελουργική εκμετάλλευση.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA