Οι ιδιώτες μπορούν να ασκήσουν αγωγή αποζημίωσης κατά της Ένωσης ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων της επικαλούμενοι προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους στο πλαίσιο μέτρων της ΚΕΠΠΑ (προτάσεις γεν. εισαγγελέα ΔΕΕ)

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τις δημοσιευθείσες στις 23.11.2023 προτάσεις της, η γενική εισαγγελέας ΔΕΕ Tamara Ćapeta πρότεινε στο Δικαστήριο να αποφανθεί ότι οι ιδιώτες μπορούν να ασκήσουν αγωγή αποζημίωσης κατά της Ένωσης ενώπιον των δικαιοδοτικών οργάνων της επικαλούμενοι προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους στο πλαίσιο μέτρων της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Ένωσης (ΚΕΠΠΑ).

Ιστορικό της υποθέσεως

Δύο άτομα έχασαν μέλη της οικογένειάς τους το 1999 κατά τη σύρραξη στο Κοσσυφοπέδιο. Οι δολοφονίες και εξαφανίσεις ουδέποτε εξιχνιάστηκαν. Το 2008, η Ευρωπαϊκή Ένωση ίδρυσε μη στρατιωτική αποστολή, την αποστολή της Ένωσης για την επιβολή του κράτους δικαίου στο Κοσσυφοπέδιο (Eulex Κοσσυφοπέδιο), η οποία ήταν επιφορτισμένη, μεταξύ άλλων, με τη διερεύνηση τέτοιων εγκλημάτων. 

Κατά τους ενδιαφερομένους, η Eulex Κοσσυφοπέδιο δεν διενήργησε προσήκουσα έρευνα όσον αφορά τα εγκλήματα με θύματα τα μέλη της οικογένειάς τους. Ως εκ τούτου, προέβαλαν προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Άσκησαν αγωγή αποζημίωσης ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αποκατάσταση της ζημίας που υπέστησαν. Το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε την αγωγή, κρίνοντας εαυτό αναρμόδιο να επιληφθεί της υπόθεσης. Οι ενδιαφερόμενοι και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άσκησαν αναιρέσεις κατά της απόφασης του Γενικού Δικαστηρίου. 

Η παρούσα υπόθεση εγείρει σημαντικά ζητήματα όσον αφορά τα όρια της αρμοδιότητας των δικαιοδοτικών οργάνων της Ένωσης στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ που προβλέπουν οι Συνθήκες. 

Προτάσεις γεν. εισαγγελέα ΔΕΕ​

Με τις δημοσιευθείσες προτάσεις της, η γενική εισαγγελέας ΔΕΕ Tamara Ćapeta καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το δίκαιο της Ένωσης δεν περιορίζει την αρμοδιότητα των δικαιοδοτικών οργάνων της Ένωσης να επιλαμβάνονται αγωγών αποζημίωσης που ασκούνται από ιδιώτες και στηρίζονται σε προβαλλόμενη προσβολή θεμελιωδών δικαιωμάτων στο πλαίσιο μέτρου οποιουδήποτε είδους το οποίο εμπίπτει στην ΚΕΠΠΑ.

Η ως άνω ερμηνεία απορρέει από τις συνταγματικές αρχές της έννομης τάξης της Ένωσης, κυρίως δε από το κράτος δικαίου, το οποίο περιλαμβάνει το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, καθώς και από την αρχή που επιβάλλει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο πλαίσιο όλων των πολιτικών της Ένωσης. Ο συνταγματικός ρόλος των δικαιοδοτικών οργάνων της Ένωσης που απορρέει από τις αρχές αυτές μπορεί να περιοριστεί μόνον κατ’ εξαίρεση. Η προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν μπορεί να αποτελεί πολιτική επιλογή εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα δε δικαιοδοτικά όργανα της Ένωσης πρέπει να είναι αρμόδια να διασφαλίζουν ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ δεν υπερβαίνουν τις «κόκκινες γραμμές» που θέτουν τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Ως εκ τούτου, η γενική εισαγγελέας προτείνει στο Δικαστήριο να αποφανθεί ότι το Γενικό Δικαστήριο υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο καθόσον έκρινε εαυτό αναρμόδιο να εκδικάσει την αγωγή αποζημίωσης.

Γίνεται υπόμνηση ότι οι προτάσεις του γενικού εισαγγελέα δεν δεσμεύουν το Δικαστήριο. Έργο του γενικού εισαγγελέα είναι να προτείνει στο Δικαστήριο, με πλήρη ανεξαρτησία, νομική λύση για την υπόθεση που του έχει ανατεθεί. Η υπόθεση τελεί υπό διάσκεψη στο Δικαστήριο, ενώ η απόφαση θα εκδοθεί αργότερα.

Υπενθυμίζεται ακόμα ότι η προδικαστική παραπομπή παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, να υποβάλουν στο Δικαστήριο ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα. 

Το πλήρες κείμενο των προτάσεων είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο CURIA