Pay or OK: Ενώπιον του ΕΣΠΔ η «συγκατάθεση ή πληρωμή» της Meta

Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων φέρνουν το ζήτημα του “consent or pay” της Meta τρεις εποπτικές αρχές του ΓΚΠΔ, αρκετούς μήνες μετά την απόφαση της εταιρείας να λανσάρει την πολιτική αυτή.

Το “consent or pay” ανακοινώθηκε από τη Meta τον Οκτώβριο του 2023, μετά την έκδοση της επείγουσας δεσμευτικής απόφασης 1/2023 του ΕΣΠΔ, με την οποία της απαγορεύτηκε η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων χρηστών στη νομική βάση του εννόμου συμφέροντός της.

Διαβάστε σχετικά: Προσωπικά δεδομένα ή πληρωμή: Η Meta ανακοίνωσε την επιβολή συνδρομής σε όσους χρήστες δεν επιθυμούν τη χρήση των δεδομένων τους για προσωποποιημένη διαφήμιση

Η εταιρεία, η οποία είχε στραφεί στη θεμελίωση επί του εννόμου συμφέροντός της μετά την απόφαση του ΕΣΠΔ και της ιρλανδικής εποπτικής αρχής με τις οποίες κρίθηκε ως μη νόμιμη η επίκληση της νομικής βάσης της εκτέλεσης σύμβασης, αναγκάστηκε να αλλάξει και πάλι πολιτική, αναζητώντας νομιμοποίηση στη νομική βάση που είχε εξαρχής προσπαθήσει να αποφύγει: τη συγκατάθεση των χρηστών.

Η συγκατάθεση την οποία εισήγαγε όμως είχε μια λεπτομέρεια: θα έπρεπε να δοθεί υποχρεωτικά, διαφορετικά ο χρήστης θα έπρεπε να πληρώσει.

Για τη λεπτομέρεια αυτή, η Meta αξιοποίησε μια παρεμπίπτουσα (και μάλλον αδικαιολόγητη) αναφορά του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς τη δυνατότητα επιβολής χρεώσεων, αλλά και την πολιτική κάποιων εποπτικών αρχών του ΓΚΠΔ να επιτρέπουν την πρακτική αυτή στους διαχειριστές των ενημερωτικών ιστοσελίδων.

Με τον τρόπο αυτό, η Meta έφερε σε σαφώς δύσκολη θέση τις εποπτικές αρχές του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων και το ΕΣΠΔ, καθώς υιοθέτησε φαινομενικά τη νομική βάση της συγκατάθεσης, όπως αυτή της δινόταν ως μοναδική επιλογή, διχάζοντας ταυτόχρονα τις αρχές ως προς το αν η συγκατάθεση αυτή είναι εν τέλει ελεύθερη, ως εκ τούτου νόμιμη.

Στο πλαίσιο αυτό και μετά από αρκετούς μήνες απόλυτης απραξίας από πλευράς αρχών προστασίας δεδομένων του ΓΚΠΔ, τρεις εκ των αρχών αυτών - μια εκ των οποίων η νορβηγική Datatilsynet που είχε προκαλέσει την έκδοση της απόφασης 1/2023 ΕΣΠΔ - αποφάσισαν να φέρουν εκ νέου το ζήτημα στο κεντρικό όργανο του Γενικού Κανονισμού.

Αυτή τη φορά, η αίτηση δεν αφορά στην έκδοση δεσμευτικής απόφασης, αλλά απλής γνωμοδότησης. Πρόκειται για μια σαφή αποτύπωση της αμηχανίας που χαρακτηρίζει τις εποπτικές αρχές, αλλά και της πιθανολογούμενης διαφωνίας τους ως προς το αν η πολιτική της Meta είναι νόμιμη ή όχι.

Την υποβολή αιτήματος προς το ΕΣΠΔ γνωστοποίησε η νορβηγική Datatilsynet, με το ακόλουθο δελτίο τύπου:

Αίτημα για γνωμοδότηση του ΕΣΠΔ σχετικά με τη "συγκατάθεση ή πληρωμή"

Αρκετές μεγάλες επιγραμμικές υπηρεσίες έχουν αρχίσει να απαιτούν πληρωμή εάν δεν συναινείτε στη χρήση των δεδομένων σας για συμπεριφορική διαφήμιση. Οι αρχές προστασίας δεδομένων της Νορβηγίας, της Ολλανδίας και του Αμβούργου ζήτησαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων (ΕΣΠΔ) να εκδώσει γνώμη για το θέμα.

Όλο και περισσότερες υπηρεσίες έχουν αρχίσει να παρέχουν στους χρήστες τη δυνατότητα επιλογής: Να συναινέσουν στην παρακολούθηση και την κατάρτιση προφίλ για σκοπούς μάρκετινγκ ή να πληρώσουν ένα ποσό αντ’ αυτού. Η μη επιλογή ενός εκ των δύο μπορεί να οδηγήσει σε αποκλεισμό από την υπηρεσία.

Ταυτόχρονα, ο ΓΚΠΔ απαιτεί κάθε συγκατάθεση για τη χρήση προσωπικών δεδομένων να δίνεται ελεύθερα. Το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό τα μοντέλα "συγκατάθεση ή πληρωμή" συμμορφώνονται με αυτή την απαίτηση.

Ενώ πρόκειται για θέμα αρχής και γενικής εφαρμογής, δεν υπάρχει επί του παρόντος εναρμονισμένη προσέγγιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ως εκ τούτου, οι αρχές προστασίας δεδομένων της Νορβηγίας, της Ολλανδίας και του Αμβούργου ζήτησαν από το ΕΣΠΔ να γνωμοδοτήσει επί του θέματος βάσει του άρθρου 64 παρ. 2 ΓΚΠΔ. Η εν λόγω γνώμη θα παράσχει διευκρινίσεις για την εφαρμογή του ΓΚΠΔ σε ολόκληρο τον ΕΟΧ.

Υπενθυμίζεται ότι το άρθρο 64 παρ.2 ΓΚΠΔ προβλέπει ότι: «2. Κάθε εποπτική αρχή, ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Προστασίας Δεδομένων ή η Επιτροπή μπορεί να ζητήσει την εξέταση οποιουδήποτε ζητήματος γενικής εφαρμογής ή ζητήματος που παράγει αποτελέσματα σε περισσότερα από ένα κράτη μέλη από το Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων, με σκοπό τη έκδοση γνωμοδότησης, ιδίως όταν αρμόδια εποπτική αρχή δεν συμμορφώνεται προς τις υποχρεώσεις περί αμοιβαίας συνδρομής σύμφωνα με το άρθρο 61 ή περί κοινών επιχειρήσεων σύμφωνα με το άρθρο 62».

Το ΕΣΠΔ θα πρέπει να εκδώσει τη γνώμη του εντός οκτώ εβδομάδων. Ωστόσο, εάν είναι απαραίτητο, η προθεσμία μπορεί να παραταθεί κατά άλλες έξι εβδομάδες, δίνοντας ενδεχομένως στο Συμβούλιο συνολικά 14 εβδομάδες για την επεξεργασία του θέματος.

Διαφορετικές προσεγγίσεις

Ο ΓΚΠΔ αποσκοπεί στο να δώσει στα άτομα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο έλεγχο επί των προσωπικών τους δεδομένων. Ως εκ τούτου, σε πολλές περιπτώσεις, οι επιχειρήσεις πρέπει να ζητούν τη συγκατάθεσή τους πριν από την παρακολούθηση και τη δημιουργία προφίλ των χρηστών τους. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η συγκατάθεση πρέπει να δίνεται ελεύθερα. Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες δεν θα πρέπει να πιέζονται για να συναινέσουν και δεν θα πρέπει να υφίστανται ζημία σε περίπτωση άρνησης της συγκατάθεσης.

Ορισμένες αρχές προστασίας δεδομένων στην Ευρώπη έχουν επιτρέψει τη χρέωση των χρηστών που δεν συναινούν υπό ορισμένες συνθήκες, ενώ άλλες όχι. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει επίσης αναφερθεί σε αυτού του είδους το μοντέλο, χωρίς όμως να διευκρινίσει υπό ποιες συνθήκες μπορεί να είναι νόμιμο. Ταυτόχρονα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει τονίσει τη σημασία της ελεύθερης παροχής συγκατάθεσης.

Η επιλογή μεταξύ συναίνεσης ή πληρωμής μπορεί να είναι ιδιαίτερα προβληματική όταν πρόκειται για μεγάλες και δημοφιλείς διαδικτυακές υπηρεσίες με πολλούς χρήστες. Οι χρήστες μπορεί να αισθάνονται ότι εξαρτώνται από τέτοιες υπηρεσίες, για παράδειγμα επειδή τις χρησιμοποιούν όλοι οι φίλοι ή οι συνάδελφοί τους ή επειδή εκεί μοιράζονται σημαντικές πληροφορίες ή δημοφιλές περιεχόμενο. Ένα σημαντικό ερώτημα είναι αν αυτού του είδους οι συνθήκες συνεπάγονται πίεση για συγκατάθεση ή αν η άρνηση συγκατάθεσης οδηγεί σε ζημία, ιδίως για τους χρήστες με χαμηλό εισόδημα.

Η διαφήμιση εξακολουθεί να είναι δυνατή

Ανεξάρτητα από τις διευκρινίσεις που πρόκειται να δοθούν από το ΕΣΠΔ, θα εξακολουθήσει να είναι δυνατή η ενασχόληση με τη διαφήμιση ως πηγή εσόδων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι πιο φιλικές προς την προστασία των δεδομένων μορφές μάρκετινγκ ενδέχεται να μην απαιτούν καθόλου συγκατάθεση.