Οδηγίες για την εφαρμογή των νέων διατάξεων για την ισότητα στον πολιτικό γάμο (εγκύκλιος 240/2024)

Το Υπουργείο Εσωτερικών απηύθυνε οδηγίες προς τους Δήμους, τα Ληξιαρχεία και τις Ελληνικές Προξενικές Αρχές, σχετικά με την εφαρμογή του ν.5089/2024 (ΦΕΚ Α’ 27/16.02.2024) με τίτλο «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις» (εγκύκλιος 240/2024).

Συγκεκριμένα, οι οδηγίες αφορούν σε διατάξεις του Κεφαλαίου Β’ του ως άνω νόμου, όπου περιλαμβάνονται τροποποιήσεις του Αστικού Κώδικα και της ληξιαρχικής νομοθεσίας, του Κεφαλαίου Ε’, όπου ρυθμίζονται σχέσεις με στοιχεία αλλοδαπότητας και ο τρόπος εισαγωγής τους στην ελληνική έννομη τάξη, και του Κεφαλαίου ΣΤ’, όπου περιλαμβάνονται εξουσιοδοτικές διατάξεις που αφορούν σε ληξιαρχικά και δημοτολογικά ζητήματα. Βασικότερη δε τροποποίηση που επέφερε ο εν λόγω νόμος είναι η προβλεπόμενη στο άρθρο 3 του Κεφαλαίου Β’ τροποποίηση του άρθρου 1350 παρ. 1 του Αστικού Κώδικα, στο οποίο εισάγεται ο κανόνας περί σύναψης γάμου μεταξύ δύο προσώπων διαφορετικού ή ίδιου φύλου.

Πιο αναλυτικά, στην εγκύκλιο επισημαίνονται τα εξής:

Τροποποίηση της παρ. 1 του αρ. 1350 ΑΚ

Πλέον, στην ελληνική έννομη τάξη ο γάμος μεταξύ δύο προσώπων ίδιου φύλου θεωρείται υποστατός, καταχωρίζεται στα ληξιαρχικά βιβλία και τακτοποιείται δημοτολογικά εντός του Μητρώου Πολιτών. Σκοπός του νομοθέτη είναι η επίτευξη της ισότητας στον πολιτικό γάμο και η νομική προστασία των οικογενειών.

Επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νόμου, δεν υφίσταται παρέμβαση στη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή άλλων δογμάτων ή θρησκειών γνωστών στην Ελλάδα, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 1367 ΑΚ, να καθορίζουν τις προϋποθέσεις της ιεροτελεστίας και κάθε θέμα σχετικό με αυτήν κατά το τυπικό και τους κανόνες του δόγματος ή του θρησκεύματος, σύμφωνα με το οποίο γίνεται η ιεροτελεστία, ούτε περιορισμός αυτής της ελευθερίας.

Επιπρόσθετα, σημειώνεται ότι ο νόμος δεν εισάγει τροποποιήσεις επί των άρθρων 1542 επ. ΑΚ που αφορούν στην υιοθεσία, πλην όμως εξυπακούεται ότι η επέκταση της δυνατότητας σύναψης γάμου και στα πρόσωπα ίδιου φύλου, συνεπάγεται την εφαρμογή των διατάξεων περί υιοθεσίας και στα ομόφυλα ζευγάρια. Τούτο σημαίνει ότι θεσπίζεται η δυνατότητα υιοθεσίας ανήλικου τέκνου από ομόφυλο ζεύγος καθώς και η δυνατότητα υιοθεσίας τέκνου ομόφυλου συζύγου από τον/την σύζυγό του. Επομένως, μετά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, τα ανήλικα τέκνα αποκτούν νομικό δεσμό συγγένειας με τον/την ομόφυλο/η σύζυγο του γονέα τους μόνο εφόσον υιοθετηθούν από αυτόν.

Ακόμα, επισημαίνεται ότι ο νόμος δεν εισάγει τροποποιήσεις ούτε επί των ζητημάτων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Οι διατάξεις των άρθρων 1455 έως 1460 ΑΚ ισχύουν ως έχουν.

Τέλος, επισημαίνεται ότι νέα πρότυπα δήλωσης τέλεσης πολιτικού γάμου βρίσκονται ήδη αναρτημένα στον επίσημο ιστότοπο του Υπουργείου Εσωτερικών.

Τροποποίηση της παρ. 3 του αρ. 1505 ΑΚ

Σε περίπτωση παράλειψης του προσδιορισμού επωνύμου σύμφωνα με τους όρους της παρ. 1 του αρ. 1505 ΑΚ, το τέκνο δεν αποκτά, πλέον, το επώνυμο του πατέρα αλλά σύνθετο επώνυμο αποτελούμενο από το επώνυμο και των δύο γονέων με πρώτο να τίθεται εκείνο που προηγείται αλφαβητικά. Στην περίπτωση που οι γονείς φέρουν σύνθετο επώνυμο επιλέγεται το πρώτο εξ αυτών.

Επισημαίνεται ότι τα ανωτέρω εφαρμόζονται για τους γάμους που τελούνται μετά από την έναρξη ισχύος του παρόντος (αρ. 4 παρ. 2 ν. 5089/2024).

Αντικατάσταση του άρθρου 21 του ν. 344/1976

Υπόχρεος προς δήλωση της γέννησης, στην πρώτη τάξη υπόχρεων, είναι καθένας εκ των γονέων (αντί του πατέρα που ίσχυε πριν την αντικατάσταση του άρθρου).

Άρθρο 10 του ν. 5089/2024

Με τη διάταξη αυτή επιδιώκεται η υπό όρους αναγνώριση ενεργών γάμων προσώπων ίδιου φύλου που τελέστηκαν στο εξωτερικό και εκ των οποίων τουλάχιστον ο/η ένας/μία είναι Έλληνας/ίδα πολίτης, κατά το πρότυπο του άρθρου 7 του ν. 1250/1982 (αναδρομική ισχύς πολιτικού γάμου Ελλήνων πολιτών).

Ως εκ τούτου, γάμοι ομόφυλων ζευγαριών, που επισυνέβησαν στην αλλοδαπή σύμφωνα με το δίκαιο του τόπου τέλεσής τους, οι οποίοι μέχρι την ισχύ του παρόντος νόμου θεωρούνταν ανυπόστατοι στην Ελλάδα, εφεξής θεωρούνται υποστατοί από τη στιγμή της τέλεσής τους εκτός των περιπτώσεων α), β) και γ) της παρ. 1.

Με την παρ. 2 του άρθρου 10 διασφαλίζεται η μη ταυτόχρονη συνύπαρξη δύο οικογενειακών σχέσεων: η σχέση που πηγάζει από γάμο που επισυνέβη στο εξωτερικό (και δηλώθηκε είτε στο Ειδικό Ληξιαρχείο είτε σε ελληνικό Προξενείο μετά την ισχύ του νόμου) και η σχέση που προκύπτει από τη μεταγενέστερη, της ημερομηνίας τέλεσης του γάμου, σύναψη ελληνικού συμφώνου συμβίωσης βάσει του ν. 4356/2015. Η εν λόγω διάταξη προτάσσει το γάμο έναντι του συμφώνου συμβίωσης. Τούτο σημαίνει ότι, αφ’ ης στιγμής δηλωθεί ο γάμος θα ισχύει μόνον αυτός και το σύμφωνο θα θεωρηθεί ως μη γενόμενο και κατά συνέπεια θα διαγραφεί από το Μητρώο Πολιτών.

Ωστόσο, ο νόμος παρέχει τη δυνατότητα επιλογής του συμφώνου συμβίωσης έναντι του γάμου θέτοντας ως προϋπόθεση τη λύση αυτού (του γάμου) σε δεδομένη προθεσμία 1 έτους και τη δήλωση της λύσης αυτής στο Ληξιαρχείο καταχώρισης του συμφώνου συμβίωσης. Σε αυτήν την περίπτωση, και μόνο, το σύμφωνο συμβίωσης θεωρείται έγκυρο από τον χρόνο κατάρτισής του.

Επισημαίνεται ότι η δήλωση λύσης γάμου ενώπιον του Ληξιαρχείου καταχώρισης του συμφώνου συμβίωσης, γίνεται από κοινού, αυτοπροσώπως χωρίς αίρεση ή προθεσμία. Τούτο σημαίνει ότι η εν λόγω δήλωση δεν δύναται να πραγματοποιηθεί μόνο από έναν/μία εκ των συζύγων ή από τρίτο πρόσωπο ακόμα και εάν αυτό (το τρίτο πρόσωπο) είναι εφοδιασμένο με ειδικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο.

Άρθρο 11 του ν. 5089/2024

Με τη διάταξη αυτή αναγνωρίζεται η γονεϊκή σχέση που έχει δημιουργηθεί στο εξωτερικό ακόμα και με τρόπο που δεν προβλέπεται στην εσωτερική έννομη τάξη. Σκοπός του νομοθέτη είναι να αναγνωρίσει τις περιπτώσεις δημιουργίας σχέσης γονέων και τέκνων τα οποία αποκτήθηκαν μέσω νόμιμων διαδικασιών ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στο εξωτερικό.

Για την αναγνώριση της γονεϊκής σχέσης στην Ελλάδα απαιτείται αυτή να έχει καταχωρισθεί σε δημόσιο έγγραφο ή δικαστική απόφαση χώρας του εξωτερικού. Η αλλοδαπή δικαστική απόφαση αναγνωρίζεται κατ’ εφαρμογή των διατάξεων για την αναγνώριση δικαστικών αποφάσεων (αναγνώριση δεδικασμένου).

Η παρ. 2 του άρθρου 11 ρυθμίζει ξεχωριστά την ίδρυση σχέσης γονέα και τέκνου μέσω υιοθεσίας που έχει τελεστεί από συζύγους του ίδιου φύλου ή της υιοθεσίας του τέκνου του ενός συζύγου από τον άλλο σύζυγο του ίδιου φύλου. Εν προκειμένω, απαιτείται αναγνώριση της υιοθεσίας με δικαστική απόφαση και η γονεϊκή σχέση ισχύει από το χρόνο τέλεσης της υιοθεσίας.

Επισημαίνεται ότι το Ειδικό Ληξιαρχείο και οι ελληνικές Προξενικές Αρχές υποχρεούνται να καταχωρίζουν τις πράξεις των αλλοδαπών δημοσίων αρχών που αποτυπώνουν γονεϊκή σχέση που έχει ιδρυθεί σύμφωνα με τους κανόνες της οικείας έννομης τάξης και με τήρηση των εκεί προβλεπόμενων διατυπώσεων.

Τούτο πρακτικά σημαίνει ότι καθίσταται υποχρεωτική η σύνταξη ληξιαρχικής πράξης γέννησης σε κάθε περίπτωση προσκόμισης αλλοδαπής πράξης, η οποία αποδεικνύει την ύπαρξη γονεϊκής σχέσης τέκνου με τουλάχιστον έναν Έλληνα πολίτη. Στην ελληνική ληξιαρχική πράξη γέννησης θα αποτυπώνεται επακριβώς η σχέση μεταξύ γονέα/ων και τέκνου, όπως αυτή προκύπτει από το αλλοδαπό πιστοποιητικό ή την αλλοδαπή δικαστική απόφαση.

Στην εγκύκλιο αναφέρονται αναλυτικά όλες οι περιπτώσεις δημιουργίας γονεϊκής σχέσης στην αλλοδαπή που προκύπτουν, καθώς και ο τρόπος καταχώρισης κάθε μίας ξεχωριστά από το Ειδικό Ληξιαρχείο και τις ελληνικές Προξενικές Αρχές.

Εξουσιοδοτικές διατάξεις του ν. 5089/2024

Με την υπ’ αριθμ. 15796/2024 ΥΑ (B’ 1258) ορίζεται ότι τα ονοματεπωνυμικά πεδία ιδιότητας γονέα επί των ληξιαρχικών πράξεων γάμου και συμφώνου συμβίωσης και επί της ληξιαρχικής πράξης θανάτου είναι δυναμικά και προσαρμόζονται αναλόγως ώστε να αποτυπώνεται η αστική κατάσταση του φυσικού προσώπου.

Περαιτέρω, δίνεται η δυνατότητα στα στοιχεία της ληξιαρχικής πράξης γέννησης, όπως αυτά παράγονται από το Πληροφοριακό Σύστημα «Μητρώο Πολιτών», να περιλαμβάνονται τα στοιχεία ενός μόνο γονέα ανεξαρτήτως φύλου, εφόσον αυτό προκύπτει από κάποια άλλη αρμόδια αρχή.

Τέλος, προστίθενται νέα πρότυπα ληξιαρχικών πράξεων γέννησης και γάμου καθώς και των αποσπασμάτων αυτών τα οποία ήδη έχουν αναρτηθεί στην επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών.

Με την υπ’ αριθμ. 15808/2024 ΥΑ ορίζεται ότι τα ονοματεπωνυμικά πεδία ιδιότητας γονέα επί των εκδιδόμενων πιστοποιητικών δημοτολογίου είναι δυναμικά και προσαρμόζονται αναλόγως ώστε να αποτυπώνεται η αστική κατάσταση του προσώπου. Επιπλέον, ειδικά για τα πιστοποιητικά οικογενειακής κατάστασης και εγγυτέρων συγγενών προβλέπεται ότι θα εμφανίζονται οι περιγραφές των στοιχείων τους για το κάθε μέλος χωριστά.

Με την υπ’ αριθμ. 17075/2024 ΥΑ (Β’ 1389), ορίζεται ότι:

1. Οι ομόφυλοι σύζυγοι υποχρεούνται, εντός της προθεσμίας προς δήλωση της γέννησης του πρώτου τέκνου τους, να προσδιορίσουν με αμετάκλητη δήλωσή τους ενώπιον του ληξιάρχου του τόπου κατάρτισης της σχετικής ληξιαρχικής πράξης τη δημοτικότητά του. Η δήλωση αυτή προσδιορίζει τη δημοτικότητα και των τέκνων που θα αποκτηθούν μεταγενέστερα. Αν για οποιονδήποτε λόγο δεν γίνει η παραπάνω δήλωση, το τέκνο αποκτά τη δημοτικότητα του γονέα του οποίου το επώνυμο προηγείται αλφαβητικά.

2. Το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο των ομόφυλων γονέων του ακολουθεί τη δημοτικότητα του Έλληνα γονέα που αναγράφεται επί της ληξιαρχικής πράξης γέννησης. Εάν στη ληξιαρχική πράξη γέννησης αποτυπώνεται γονεϊκή σχέση τέκνου με δύο Έλληνες γονείς (διαφορετικού ή ίδιου φύλου), οι γονείς προσδιορίζουν, ενώπιον του Ειδικού Ληξιαρχείου ή του ελληνικού Προξενείου του τόπου κατάρτισης της σχετικής ληξιαρχικής πράξης, τη δημοτικότητα του τέκνου. Εάν για οποιονδήποτε λόγο δεν γίνει η παραπάνω δήλωση, το τέκνο αποκτά τη δημοτικότητα του γονέα του οποίου το επώνυμο προηγείται αλφαβητικά.

3. Εάν στη ληξιαρχική πράξη γέννησης αποτυπώνεται γονεϊκή σχέση που έχει δημιουργηθεί στην αλλοδαπή με έναν μόνο γονέα, το τέκνο ακολουθεί τη δημοτικότητα του γονέα του.

Μεταβατικές διατάξεις του ν. 5089/2024

Με τη μεταβατική διάταξη του άρθρου 13 παρέχεται η δυνατότητα σε πρόσωπα ίδιου φύλου τα οποία έχουν συνάψει μεταξύ τους ελληνικό σύμφωνο συμβίωσης να τελέσουν, εντός έτους από την έναρξη ισχύος του νόμου, γάμο, και να δηλώσουν ότι ο γάμος τους θα ισχύσει αναδρομικά από τον χρόνο σύναψης του συμφώνου.

Δηλαδή οι σύζυγοι θα προσκομίζουν στο Ληξιαρχείο καταχώρισης του συμφώνου συμβίωσης αντίγραφο της δήλωσης τέλεσης πολιτικού γάμου και θα δηλώνουν ότι επιθυμούν ο γάμος τους να ισχύσει από την ημερομηνία σύναψης του συμφώνου. Ο/Η Ληξίαρχος θα καταχωρίζει τις σχετικές δηλώσεις επί της ληξιαρχικής πράξης του συμφώνου και θα χορηγεί νέο αντίγραφο στους συζύγους. Στη συνέχεια οι σύζυγοι θα μεταβαίνουν στο κατά τόπον αρμόδιο Ληξιαρχείο δήλωσης του γάμου και προκειμένου να συνταχθεί η ληξιαρχική πράξη γάμου θα προσκομίζουν τη δήλωση τέλεσης του πολιτικού γάμου και νέο αντίγραφο της ληξιαρχικής πράξης συμφώνου συμβίωσης. Ο/Η Ληξίαρχος θα συντάσσει ληξιαρχική πράξη γάμου αναγράφοντας ως ημερομηνία τέλεσης γάμου την ημερομηνία σύναψης του συμφώνου συμβίωσης. Μετά τη σύνταξη της ληξιαρχικής πράξης γάμου, η ληξιαρχική πράξη του συμφώνου συμβίωσης θα διαγράφεται. Επισημαίνεται ότι η δήλωση της αναδρομικής ισχύος του γάμου γίνεται αυτοπροσώπως από αμφότερους τους συζύγους στο Ληξιαρχείο καταχώρισης του συμφώνου συμβίωσης, συνεπώς δεν δύναται να πραγματοποιηθεί μόνο από έναν/μία εκ των συζύγων ή από τρίτο πρόσωπο ακόμα και εάν αυτό (το τρίτο πρόσωπο) είναι εφοδιασμένο με ειδικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο. Έχει δε ως αποτέλεσμα το εν λόγω σύμφωνο συμβίωσης να θεωρείται ως μη καταρτισθέν.

Με το άρθρο 14 του ν. 5089/2024, καταργείται η προϋπόθεση της μη ύπαρξης γάμου από το πρόσωπο που επιθυμεί να διορθωθεί το καταχωρισμένο φύλο του.

Διευκρινίζεται, ότι πλην της καταργούμενης παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 4491/2017, οι λοιπές διατάξεις ισχύουν ως έχουν. Περαιτέρω, επισημαίνεται ότι εάν το πρόσωπο που διόρθωσε το καταχωρισμένο φύλο του έχει παιδιά, είτε γεννημένα σε γάμο, είτε γεννημένα σε σύμφωνο, είτε γεννημένα χωρίς γάμο των γονέων τους, είτε υιοθετημένα, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του από τη γονική μέριμνα δεν επηρεάζονται. Στη ληξιαρχική πράξη γέννησης των παιδιών δεν επέρχεται καμία μεταβολή λόγω της διόρθωσης του καταχωρισμένου φύλου του γονέα.

Δείτε αναλυτικά την εγκύκλιο στο diavgeia.gov.gr.