Προστατεύονται οι εργαζόμενοι από τη νομοθεσία περί ομαδικών απολύσεων σε περίπτωση συνταξιοδότησης του εργοδότη; (απόφαση Δικαστηρίου ΕΕ)

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 11.07.2024 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι η οδηγία για τις ομαδικές απολύσεις [οδηγία 98/59/ΕΚ του Συμβουλίου, της 20ής Ιουλίου 1998, για προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών που αφορούν τις ομαδικές απολύσεις] εφαρμόζεται επίσης σε περίπτωση συνταξιοδότησης του εργοδότη.

Ιστορικό της υπόθεσης

Οι πρωτοδίκως ενάγουσες και εκκαλούσες της κύριας δίκης απασχολούνταν σε μία από τις οκτώ μονάδες που ανήκαν στον εργοδότη FC. Στις 17 Ιουνίου 2020, ενημερώθηκαν από τον FC για τη λύση των συμβάσεων εργασίας τους, με ισχύ από τις 17 Ιουλίου 2020, λόγω συνταξιοδότησης του τελευταίου. Η συνταξιοδότησή του, η οποία έλαβε χώρα στις 3 Αυγούστου 2020, είχε ως αποτέλεσμα τη λύση 54 συμβάσεων εργασίας που ήταν σε ισχύ στις εν λόγω οκτώ μονάδες, στις οποίες συγκαταλέγονταν και οι οκτώ συμβάσεις εργασίας των εναγουσών της κύριας δίκης.

Στις 10 Ιουλίου 2020 οι ενάγουσες της κύριας δίκης άσκησαν αγωγή κατά του FC και του Fogasa ενώπιον του Juzgado de lo Social de Barcelona (δικαστηρίου εργατικών διαφορών αριθ. 1 της Βαρκελώνης, Ισπανία) προκειμένου να αναγνωρισθεί ότι η απόλυση –η οποία θεωρούν ότι επήλθε στην περίπτωσή τους– ήταν παράνομη. Με απόφαση της 12ης Ιανουαρίου 2022, το εν λόγω δικαστήριο απέρριψε την ασκηθείσα αγωγή.

Επιληφθέν έφεσης κατά της πρωτόδικης αποφάσεως, το Tribunal Superior de Justicia de Cataluña (ανώτερο δικαστήριο της Καταλωνίας, Ισπανία) καλείται ιδίως να αποφανθεί επί του ζητήματος εάν οι λύσεις των συμβάσεων εργασίας των εναγουσών της κύριας δίκης πρέπει να θεωρηθούν ως άκυρες και μη γενόμενες απολύσεις λόγω του ότι δεν τηρήθηκε η προβλεπόμενη στο άρθρο 51 του ισπανικού εργατικού κώδικα διαδικασία διαβούλευσης με τους εκπροσώπους των εργαζομένων, μολονότι οι λύσεις αυτές οφείλονταν στη συνταξιοδότηση του FC.

Το αιτούν δικαστήριο εκθέτει ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, οι σχετικές με τη διαδικασία διαβούλευσης διατάξεις του άρθρου 51 του εργατικού κώδικα δεν έχουν, κατ’ αρχήν, εφαρμογή, όπως προκύπτει από τις συνδυασμένες διατάξεις, αφενός, της παραγράφου 1, πέμπτο εδάφιο, του άρθρου 51, το οποίο δεν επιτρέπει να ληφθεί υπόψη η λύση σύμβασης εργασίας για λόγους που δεν ανάγονται στο πρόσωπο του εργαζομένου παρά μόνον εφόσον έχουν επίσης πραγματοποιηθεί απολύσεις για οικονομικούς λόγους ή για λόγους σχετικούς με την οργάνωση ή την παραγωγή κατά την έννοια του πρώτου εδαφίου της ίδιας παραγράφου, και, αφετέρου, του άρθρου 49, παράγραφος 1, στοιχείο g, του εν λόγω κώδικα, το οποίο προβλέπει ότι η διαδικασία διαβούλευσης του άρθρου 51 εφαρμόζεται μόνον όταν η λύση των συμβάσεων εργασίας είναι αποτέλεσμα της απώλειας της νομικής προσωπικότητας του αντισυμβαλλομένου και όχι της συνταξιοδότησης του εργοδότη-φυσικού προσώπου.

Το εν λόγω δικαστήριο διερωτάται, εντούτοις, εάν ο αποκλεισμός της περιπτώσεως αυτής από το πεδίο εφαρμογής της επίμαχης διαδικασίας διαβούλευσης είναι σύμφωνος προς την οδηγία για τισ ομαδικές απολύσεις και, σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως, εάν οι θιγόμενοι εργαζόμενοι μπορούν να επικαλεστούν την οδηγία αυτή έναντι του εργοδότη τους-φυσικού προσώπου, έστω και αν η εν λόγω οδηγία δεν έχει μεταφερθεί προσηκόντως στο εσωτερικό δίκαιο. Ως προς το τελευταίο αυτό σημείο, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι έχει επίγνωση του ότι, κατά γενικό κανόνα, δεν μπορεί να αναγνωριστεί στις διατάξεις μιας οδηγίας το λεγόμενο «οριζόντιο» άμεσο αποτέλεσμα στις διαφορές μεταξύ ιδιωτών. Ωστόσο, στο μέτρο που το Δικαστήριο έχει δεχθεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, εξαιρέσεις από τον εν λόγω κανόνα όταν το επίμαχο δικαίωμα κατοχυρώνεται επίσης από γενική αρχή του δικαίου της Ένωσης ή από διάταξη του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την έμπρακτη εφαρμογή των οποίων διασφαλίζει μια οδηγία, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται εάν ανάλογη εξαίρεση μπορεί να τύχει εφαρμογής εν προκειμένω, λαμβανομένων υπόψη των διατάξεων των άρθρων 27 και/ή 30 του Χάρτη.

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Tribunal Superior de Justicia de Cataluña (ανώτερο δικαστήριο της Καταλωνίας) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο καταρχάς υπενθυμίζει ότι ο πρωταρχικός σκοπός της οδηγίας για τις ομαδικές απολύσεις συνίσταται στη διεξαγωγή διαβουλεύσεων με τους εκπροσώπους των εργαζομένων και την ενημέρωση της αρμόδιας δημόσιας αρχής πριν από την ομαδική απόλυση. Προσθέτει δε ότι καίτοι η οδηγία για τις ομαδικές απολύσεις δεν περιέχει ρητό ορισμό της έννοιας «απόλυση», από πάγια νομολογία προκύπτει ότι, λαμβανομένου υπόψη του επιδιωκόμενου από την οδηγία σκοπού και του πλαισίου στο οποίο εντάσσεται, η έννοια αυτή, αποτελούσα αυτοτελή έννοια του δικαίου της Ένωσης η οποία χρήζει ομοιόμορφης ερμηνείας και η οποία δεν μπορεί να οριστεί με παραπομπή στις νομοθεσίες των κρατών μελών, πρέπει να ερμηνευθεί ως περιλαμβάνουσα οποιαδήποτε περίπτωση λύσεως της συμβάσεως εργασίας παρά τη βούληση του εργαζομένου και, επομένως, χωρίς τη συναίνεσή του.  

Κατόπιν τούτων, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι συνδυασμένες διατάξεις του άρθρου 1, παράγραφος 1, και του άρθρου 2 της οδηγίας για τις ομαδικές απολύσεις αντιτίθενται σε εθνική ρύθμιση δυνάμει της οποίας η λύση των συμβάσεων εργασίας αριθμού εργαζομένων που υπερβαίνει τον προβλεπόμενο στο άρθρο 1, παράγραφος 1, λόγω συνταξιοδότησης του εργοδότη δεν χαρακτηρίζεται ως «ομαδική απόλυση» και, ως εκ τούτου, δεν οδηγεί στην κατ’ άρθρο 2 ενημέρωση και διαβούλευση με τους εκπροσώπους των εργαζομένων.

Εξάλλου, σύμφωνα με το Δικαστήριο, η έννοια της «ομαδικής απολύσεως», προϋποθέτει την ύπαρξη εργοδότη ο οποίος έχει ήδη προβλέψει τις μελλοντικές απολύσεις και είναι σε θέση, αφενός, να διενεργήσει, προς τον σκοπό αυτόν, τις προβλεπόμενες στα άρθρα 2 και 3 της ίδιας οδηγίας πράξεις και, αφετέρου, να προβεί, ενδεχομένως, σε απολύσεις. Ως εκ τούτου, οι ως άνω προϋποθέσεις δεν συντρέχουν πλέον σε περίπτωση θανάτου εργοδότη ο οποίος εκμεταλλεύεται επιχείρηση ως φυσικό πρόσωπο. Ακόμα, ο πρωταρχικός σκοπός της οδηγίας για τις ομαδικές απολύσεις, δεν θα επιτυγχανόταν σε περίπτωση χαρακτηρισμού ως «ομαδικής απολύσεως» της λύσεως των συμβάσεων εργασίας του συνόλου του προσωπικού επιχειρήσεως, την εκμετάλλευση της οποίας έχει φυσικό πρόσωπο, λόγω παύσεως της επιχειρηματικής δραστηριότητας συνεπεία του θανάτου του εργοδότη, δεδομένου ότι δεν είναι δυνατό να διεξαχθούν διαβουλεύσεις ούτε να αποτραπούν ή να μειωθούν οι λύσεις των συμβάσεων εργασίας ούτε να αμβλυνθούν οι εξ αυτών απορρέουσες συνέπειες.

Επιπλέον, το Δικαστήριο έκρινε ότι το δίκαιο της Ένωσης δεν επιβάλλει σε εθνικό δικαστήριο το οποίο επιλαμβάνεται διαφοράς μεταξύ ιδιωτών να αφήσει ανεφάρμοστη εθνική ρύθμιση, όπως η ανωτέρω, σε περίπτωση που η ρύθμιση αυτή αντιβαίνει στις διατάξεις του άρθρου 1, παράγραφος 1, και του άρθρου 2 της οδηγίας για τις ομαδικές απολύσεις.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA