Αντικανονική μετανάστευση από την Αφρική: Πόσο καλά στοχεύουν οι προσπάθειες της ΕΕ την καρδιά του προβλήματος;

Οι μεταναστευτικές ροές από την Αφρική προς την ΕΕ παρουσιάζουν διαχρονικά διάφορες διακυμάνσεις, κορυφώθηκαν ωστόσο την περίοδο 2014-2016.

Έτσι, τον Οκτώβριο του 2015, στο αποκορύφωμα της μεταναστευτικής κρίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε το Καταπιστευματικό Ταμείο Έκτακτης Ανάγκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αφρική (EUTF) όχι μόνο για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της αντικανονικής μετανάστευσης, της αστάθειας και των εσωτερικών εκτοπισμών στην Αφρική, αλλά και για τον συντονισμό της απόκρισης των κρατών μελών της ΕΕ με τη στήριξη από άλλους συνεισφέροντες. Μέχρι σήμερα, το EUTF έχει λάβει πάνω από 5 δισεκατομμύρια ευρώ σε συνεισφορές και έχει στηρίξει 27 χώρες.

Ωστόσο, μετά από μια πτωτική τάση κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, η αντικανονική μετανάστευση από την Αφρική στην Ευρώπη αυξάνεται και πάλι με σταθερούς ρυθμούς. Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) εξέτασε κατά πόσον το EUTF επικέντρωσε τη στήριξή του στην επίτευξη των στόχων του, χωρίς να παραβλέψει το ζήτημα των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Το 2022, πάνω από το ένα τρίτο του προσφυγικού πληθυσμού παγκοσμίως ζούσε στην υποσαχάρια Αφρική. Ενώ οι εσωτερικοί εκτοπισμοί αποτελούν σύνηθες φαινόμενο, το Σαχέλ είναι μία από τις οδούς διέλευσης που χρησιμοποιούν συχνότερα οι μετανάστες που ταξιδεύουν προς την Ευρώπη. Η οδός της κεντρικής Μεσογείου, μέσω της Βόρειας Αφρικής, είναι η κύρια διαδρομή προς την Ευρώπη, με δεύτερη εκείνη της δυτικής Μεσογείου από τις χώρες του Σαχέλ. Κατά φθίνουσα σειρά, οι δέκα πρώτες χώρες καταγωγής των αντικανονικών μεταναστών που έφθασαν στην ΕΕ από την Αφρική κατά το διάστημα 2016-2023 ήταν οι εξής: Μαρόκο, Τυνησία, Γουινέα, Ακτή Ελεφαντοστού, Αλγερία, Νιγηρία, Μπανγκλαντές, Αίγυπτος, απροσδιόριστες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής και Μάλι.

Γενικός στόχος του EUTF είναι η αντιμετώπιση διαφόρων κρίσεων σε τρεις περιοχές της αφρικανικής ηπείρου: στο Σαχέλ και στη λίμνη Τσαντ, στο Κέρας της Αφρικής και στη Βόρεια Αφρική. Επιδίωξη του Ταμείου είναι να υποστηριχθεί από κάθε άποψη η σταθερότητα στην περιοχή και να βελτιωθεί η διαχείριση της μετανάστευσης. Καταβάλλονται επίσης προσπάθειες για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της αποσταθεροποίησης, του αναγκαστικού εκτοπισμού και της αντικανονικής μετανάστευσης, με την προώθηση της ανθεκτικότητας, των οικονομικών ευκαιριών και της ισότητας ευκαιριών, της ασφάλειας και της ανάπτυξης, καθώς και των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το μεγαλύτερο μέρος των συνεισφορών του EUTF (4,4 δισ. ευρώ, ή 88 % του συνόλου) προέρχεται από μεταφορές πόρων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης (ΕΤΑ) και τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Ένα επιπλέον 12 % προέρχεται από κράτη μέλη της ΕΕ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία και την Ελβετία. Έως τον Δεκέμβριο του 2023, είχαν καταβληθεί συνολικά 4 508 εκατομμύρια ευρώ.

Στο πλαίσιο του πρώτου ελέγχου του EUTF το 2018, το ΕΕΣ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για ευέλικτο εργαλείο, αλλά ότι ο σχεδιασμός του θα έπρεπε να ήταν περισσότερο εστιασμένος. Δεδομένου ότι η μετανάστευση παραμένει σε υψηλή θέση της πολιτικής ατζέντας της ΕΕ, το ΕΕΣ αποφάσισε να μεταπαρακολουθήσει τις συστάσεις του 2018, προκειμένου να αξιολογήσει την πρόοδο που είχε σημειωθεί ως προς τη διαχείριση του EUTF.

Επιπλέον, ελέγξαμε κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε λάβει δεόντως υπόψη την πτυχή των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατά τη χορήγηση στήριξης, καθώς και κατά πόσον τα αποτελέσματα του EUTF παρακολουθούνταν αποτελεσματικά, αναφέρονταν με ακρίβεια και ήταν βιώσιμα. Στο πλαίσιο επιτόπιων επισκέψεων, το αρμόδιο κλιμάκιο ελέγχου εξέτασε με προσοχή ορισμένες χώρες από τις περιοχές που καλύπτει το ταμείο: την Αιθιοπία, τη Γκάμπια, τη Μαυριτανία, τη Λιβύη και την Τυνησία. Η έκθεση θα δημοσιευθεί στον ιστότοπο του ΕΕΣ στις 25 Σεπτεμβρίου και ώρα 17.00.

Πηγή: eca.europa.eu