Δικαίωμα μη αυτοενοχοποίησης του κατηγορουμένου μετά την κήρυξη της ενοχής του (ΑΠ 78/2023)

Η αξιολόγηση, μετά την κήρυξη της ενοχής του κατηγορουμένου και ενόψει εξέτασης αιτήματος αναγνώρισης ελαφρυντικού, της συμπεριφοράς αυτού ως προς την αντιμετώπιση της εις βάρος του κατηγορίας δεν συνιστά παραβίαση των υπερασπιστικών δικαιωμάτων του σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης, έκρινε με πρόσφατη απόφασή του ο Άρειος Πάγος (ΑΠ 78/2023).

Σύμφωνα με το σκεπτικό του δικαστηρίου, το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης του υπόπτου ή του κατηγορουμένου, το οποίο αποτελεί ειδικότερη έκφραση του δικαιώματος για δίκαιη δίκη που του εξασφαλίζει το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ και συνδέεται με το δικαίωμά του από το άρθρο 223 παρ.4 ΚΠΔ, να αρνηθεί την κατάθεση περιστατικών από τα οποία θα μπορούσε να προκύψει η ενοχή του για αξιόποινη πράξη, προβλέπεται πλέον ρητά από το άρθρο 104 παρ.1 του νέου ΠΚ, ενώ με την παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου προβλέπεται ότι η άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν μπορεί να αξιοποιηθεί σε βάρος του, η δε παραβίαση της απαγόρευσης αυτής επισύρει, σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του νέου Ποινικού Κώδικα (ν. 4620/2019), την απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας, λόγω προσβολής του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη.

Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η απαγόρευση της αποδεικτικής αξιοποίησης του ασκηθέντος από τον κατηγορούμενο δικαιώματος σιωπής και μη αυτοενοχοποίησής του, αναφέρεται στο στάδιο της δίκης κατά το οποίο ερευνάται η βασιμότητα της αποδιδόμενης σε αυτόν κατηγορίας και μέχρι το Δικαστήριο να εκδώσει την απόφασή του επί της ενοχής. Στο στάδιο, όμως, της δίκης που έπεται της κήρυξης της ενοχής του κατηγορουμένου και ερευνάται η ύπαρξη ή μη στο πρόσωπό του ελαφρυντικών περιστάσεων, δεν απαγορεύεται στο Δικαστήριο, προς σχηματισμό της κρίσης του επί αυτών, να αξιολογήσει την συμπεριφορά του καταδικασθέντος, ως προς την αντιμετώπιση από αυτόν της κατηγορίας, διότι έχει ήδη κριθεί η ενοχή του και δεν υφίσταται πλέον πεδίο παραβιάσεως των ανωτέρω δικαιωμάτων του.

Εν προκειμένω, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, εξετάζοντας αίτημα του καταδικασθέντος περί αναγνώρισης της ελαφρυντικής περίστασης του άρθρου 84 παρ.2 ε' ΠΚ, εξέθεσε τα πραγματικά περιστατικά της συμπεριφοράς του που προέκυψαν από την αποδεικτική διαδικασία, για το χρονικό διάστημα μετά την τέλεση των ένδικων πράξεων και μέχρι την καταδίκη του, που αφορούν στην προσπάθειά του, με ψευδείς ισχυρισμούς ενώπιον των προανακριτικών αρχών, καθώς και ενώπιον των δικαστηρίων (πρωτοβάθμιου και δευτεροβάθμιου) να συσκοτίσει τις συνθήκες τέλεσης των πράξεων για τις οποίες κρίθηκε ένοχος, προκειμένου να αποφύγει την καταδίκη του για αυτές.

Κατά την κρίση του ανωτάτου δικαστηρίου, λοιπόν, παραδεκτά το δευτεροβάθμιο δικαστήριο αξιολόγησε στο στάδιο αυτό της δίκης και αφού είχε ήδη προηγηθεί η καταδίκη του αναιρεσείοντος, τη συμπεριφορά που επέδειξε αυτός ως προς την αντιμετώπιση της εις βάρος του κατηγορίας και δεν υφίσταται εκ του λόγου τούτου παραβίαση των υπερασπιστικών δικαιωμάτων του σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης.

Απόσπασμα απόφασης

Ακόμη, κατά τη διάταξη του άρθρου 84 παρ.2 περ. ε' του ΠΚ, ελαφρυντική περίσταση θεωρείται και ότι ο υπαίτιος «συμπεριφέρθηκε καλά για σχετικά μεγάλο διάστημα μετά την πράξη του, ακόμα και κατά την κράτησή του».

Η σχετική διάταξη, είναι ευμενέστερη της αντίστοιχης διάταξης του προϊσχύσαντος ΠΚ, καθόσον η καλή συμπεριφορά του υπαιτίου αξιολογείται ως ελαφρυντική περίσταση ακόμα και όταν υφίσταται τον εξαναγκασμό της φυλακής. Για να αναγνωρισθεί δε η ελαφρυντική περίσταση της καλής συμπεριφοράς μετά την πράξη, απαιτείται η συμπεριφορά αυτή να εκτείνεται σε σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ δεν αρκεί η επίκληση καλής και συνήθους συμπεριφοράς του δράστη, είτε κρατούμενου, είτε διαβιούντος υπό καθεστώς ελευθερίας, αλλά πρέπει να επικαλεστεί ο κατηγορούμενος πραγματικά περιστατικά θετικά και δηλωτικά της αρμονικής κοινωνικής διαβιώσεώς του επί σχετικά μεγάλο διάστημα μετά την τέλεση της πράξεως από τα οποία να προκύπτει σαφής μεταστροφή του χαρακτήρα του και όχι μόνο το συνήθως συμβαίνον σε κάθε μέσο κοινωνικό άνθρωπο (ΑΠ 466/2021, ΑΠ 253/2021, ΑΠ 527/2020).

Συντρέχει δε στο πρόσωπο εκείνου του δράστη, ο οποίος πραγματικά μεταστράφηκε ηθικά και ψυχικά, έχοντας αντιληφθεί τις επιπτώσεις της αξιόποινης πράξεώς του και απέχοντας, μετά ταύτα, για σχετικά μεγάλο διάστημα, από οποιασδήποτε φύσης επιλήψιμη, ενέργεια και συμπεριφορά (ΑΠ 20/2020). Εξάλλου, το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης του υπόπτου ή του κατηγορουμένου, το οποίο αποτελεί ειδικότερη έκφραση του δικαιώματος για δίκαιη δίκη που του εξασφαλίζει το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ και συνδέεται με το δικαίωμά του από το άρθρο 223 παρ.4 ΚΠΔ, να αρνηθεί την κατάθεση περιστατικών από τα οποία θα μπορούσε να προκύψει η ενοχή του για αξιόποινη πράξη, προβλέπεται πλέον ρητά από το άρθρο 104 παρ.1 του νέου ΠΚ, ενώ με την παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου προβλέπεται ότι η άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν μπορεί να αξιοποιηθεί σε βάρος του, η δε παραβίαση της απαγόρευσης αυτής επισύρει, σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του νέου Ποινικού Κώδικα (ν. 4620/2019), την απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας, λόγω προσβολής του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη.

Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η απαγόρευση της αποδεικτικής αξιοποίησης του ασκηθέντος από τον κατηγορούμενο δικαιώματος σιωπής και μη αυτοενοχοποίησής του, αναφέρεται στο στάδιο της δίκης κατά το οποίο ερευνάται η βασιμότητα της αποδιδόμενης σ'αυτόν κατηγορίας και μέχρι το Δικαστήριο να εκδώσει την απόφασή του επί της ενοχής.

Στο στάδιο όμως της δίκης που έπεται της κήρυξης της ενοχής του κατηγορουμένου και ερευνάται η ύπαρξη ή μη στο πρόσωπό του ελαφρυντικών περιστάσεων, δεν απαγορεύεται στο Δικαστήριο, προς σχηματισμό της κρίσης του επί αυτών, να αξιολογήσει την συμπεριφορά του καταδικασθέντος, ως προς την αντιμετώπιση από αυτόν της κατηγορίας, διότι έχει ήδη κριθεί η ενοχή του και δεν υφίσταται πλέον πεδίο παραβιάσεως των ανωτέρω δικαιωμάτων του.

Δείτε ολόκληρη την απόφαση στο areiospagos.gr.