Εκεχειρία: Έννοια, Ιστορική Εξέλιξη και Σύγχρονες Εφαρμογές
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ & ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ / ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
Επιμέλεια: Φωτεινή Μπάλα, Αξιωματικός ΕΛ.ΑΣ, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Νομικής του Δ.Π.Θ
Θεμελιώδη μηχανισμό για την προσωρινή παύση των πολεμικών συγκρούσεων αποτελεί η εκεχειρία με την οποία οι εμπόλεμοι επιδιώκουν άλλοτε την προστασία των αμάχων, την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας αλλά και τις διαπραγματεύσεις για ειρήνη.
Ετυμολογικά η εκεχειρία σημαίνει την παύση της βίας των χεριών και συνδέεται άμεσα με την ιδέα της ειρήνης και της παύσης των εχθροπραξιών.
Η Ιερή Εκεχειρία είχε καθιερωθεί κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, κατά την οποία οι πόλεις-κράτη ανέστειλαν τις εχθροπραξίες, ώστε οι αθλητές και οι θεατές να ταξιδεύουν με ασφάλεια και να συμμετάσχουν στους αγώνες. Αλλά και κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, η καθολική εκκλησία εφήρμοσε παρόμοια πρακτική, την καλούμενη «Ειρήνη του Θεού» (στα λατινικά Pax Dei) ή την «Ανακωχή του Θεού» (Treuga Dei) σε συγκεκριμένες θρησκευτικές περιόδους.
Στη σύγχρονη εποχή, οι εκεχειρίες έχουν αποκτήσει μία πιο σύνθετη μορφή και χρησιμοποιούνται ως εργαλείο στις διεθνείς σχέσεις και το ανθρωπιστικό δίκαιο.
Στο πλαίσιο του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και όπως ορίζουν οι Συμβάσεις της Γενεύης, η εκεχειρία αποτελεί μια προσωρινή, μη μόνιμη κατάσταση κατάπαυσης του πυρός, η οποία όμως δεν συνεπάγεται το τέλος του πολέμου. Τα εμπλεκόμενα σε μία σύρραξη μέρη διαπραγματεύονται προσεκτικά τους όρους συμφωνίας της. Συχνά στις διαπραγματεύσεις αυτές συμμετέχουν και τρίτες χώρες ή διεθνείς οργανισμοί, με συνηθέστερο τον ΟΗΕ.
Τα βασικά στοιχεία που καθορίζονται σε μια εκεχειρία περιλαμβάνουν: α) τη χρονική της διάρκεια, β) την γεωγραφική περιοχή εφαρμογής της και γ) ειδικότερους όρους όπως ο τρόπος παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας, η απόσυρση στρατευμάτων κλπ. Η εκεχειρία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στις ειρηνευτικές διαδικασίες, ιδιαίτερα σε ζώνες συγκρούσεων. Ωστόσο, κατά την εφαρμογή της εκεχειρίας συχνά παρουσιάζονται δυσκολίες, όπως οι παραβιάσεις των όρων της αλλά και η έλλειψη εμπιστοσύνης από τις αντιμαχόμενες πλευρές.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ διαδραματίζει ρόλο μεσολαβητή, παρέχοντας κίνητρα αλλά και διπλωματική υποστήριξη κατά τη διαδικασία επίτευξης εκεχειρίας μέσω ειδικών απεσταλμένων και επιτροπών που διευκολύνουν τον διάλογο και αναζητούν ειρηνικές μεθόδους, παρέχουν ασφάλεια και επιβλέπουν την τήρηση των όρων της εκεχειρίας. Η διεθνής αναγνώριση που ενδεχομένως παρέχεται με την πολιτική νομιμοποίηση στο διεθνές επίπεδο, αποτελεί κίνητρο για την δέσμευση τήρησης των όρων της εκεχειρίας από τα αντιμαχόμενα μέρη. Μεταξύ των κινήτρων περιλαμβάνεται επίσης η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας για την ανακούφιση των αμάχων σε περιοχές που έχουν πληγεί.
Πολύ συχνά, το Συμβούλιο Ασφαλείας συνεργάζεται με ανθρωπιστικούς οργανισμούς, (όπως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα WFP) και με ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ ώστε να εξασφαλίσει την παροχή βοήθειας (φαρμακευτική, τρόφιμα, υλικοτεχνικό εξοπλισμό), ή να ενισχύσει τη σταθερότητα σε περιοχές με συμφωνημένες εκεχειρίες. Η υπόσχεση παροχής οικονομικής βοήθειας για την ανοικοδόμηση και την αποκατάσταση των ζημιών, η άρση προηγούμενων επιβληθέντων κυρώσεων αλλά και η εφαρμογή προγραμμάτων αφοπλισμού και αποστράτευσης, ενθαρρύνουν μία συμφωνία εκεχειρίας.
Αυτά τα κίνητρα, σε συνδυασμό με την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, αποτελούν τα εργαλεία του Συμβουλίου Ασφαλείας για την προώθηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει υιοθετήσει αρκετές αποφάσεις που αφορούν εκεχειρίες σε διάφορες συγκρούσεις παγκοσμίως. Ακολουθούν ορισμένες από τις πιο πρόσφατες και σημαντικές αποφάσεις:
Res 2728 (2024): Καλούσε σε άμεση εκεχειρία στη Λωρίδα της Γάζας με αφορμή τη μουσουλμανική νηστεία του Ραμαζανιού, ώστε να επιτευχθεί μια βιώσιμη και διαρκή εκεχειρία. Επίσης, η απόφαση απαιτούσε την απελευθέρωση όλων των ομήρων, άνευ όρων.
Απόφαση 2735 (2024): Το Συμβούλιο Ασφαλείας καλούσε τη Χαμάς να αποδεχθεί πρόταση για συμφωνία ανταλλαγής ομήρων και εκεχειρίας στη Γάζα. Η απόφαση περιγράφει πρόταση εφαρμογής εκεχειρίας σε 3 φάσεις και επισημαίνει την αποδοχή της από το Ισραήλ.
Res 2532 (2020): Η απόφαση αυτή υιοθετήθηκε ως απάντηση στην έκκληση του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για παγκόσμια εκεχειρία εξαιτίας της πανδημίας COVID-19. Γίνεται έκκληση για «γενική και άμεση παύση των όλων των εχθροπραξιών»
Res 2254 (2015): για την εκεχειρία και πολιτική σταθερότητα στη Συρία ώστε να λήξει ο εμφύλιος πόλεμου, ενώ εμπεριέχει έναν οδικό χάρτη για τη μετάβαση της Συρίας.
Res 1701 (2006): για την πλήρη παύση των εχθροπραξιών μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ, την απόσυρση των ισραηλινών δυνάμεων από τον Λίβανο και την παρουσία της UNIFIL (ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ στον Λίβανο) για την επίτευξη εκεχειρίας.
Res 338 (1973): Η απόφαση αυτή καλούσε την άμεση κατάπαυση του πυρός και την έναρξη διαδικασίας διαπραγματεύσεων για την επίτευξη ειρήνης στη Μέση Ανατολή.
Res 339 (1973): Το Συμβούλιο Ασφαλείας απαίτησε από όλα τα μέρη να σταματήσουν τις εχθροπραξίες και να επιστρέψουν στις αρχικές θέσεις που κατείχαν στις 22 Οκτωβρίου 1973.
Res 340 (1973): Δημιουργήθηκε η Ειρηνευτική Δύναμη Έκτακτης Ανάγκης των Ηνωμένων Εθνών (UNEF) προκειμένου να επιτηρείται η εκεχειρίας μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου.
Η εκεχειρία αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο που στοχεύει στη μείωση των συγκρούσεων και τη διασφάλιση των ανθρωπιστικών αξιών, όχι όμως μέσο οριστικής παύσης των συγκρούσεων. Αν και δεν επιλύει τις διαφορές των εμπολέμων μόνιμα, αποσκοπεί στην δημιουργία του απαραίτητου χώρου για διάλογο και συντονισμένη δράση, προωθώντας την προοπτική μιας βιώσιμης ειρήνης.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Η Σύμβαση της Γενεύης του 1949, https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.3...
Ηνωμένα Έθνη https://unric.org/
Ολυμπιακή εκεχειρία https://unric.org/el/ολυμπιακήεκεχειρία
UN Digital Library https://digitallibrary.un.org/
