Τι μαθαίνουμε από τις αδυναμίες του ταμείου ανάκαμψης της ΕΕ με τα 650 δισ. ευρώ;
Επισκόπηση από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο
ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ
- Το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ σηματοδοτεί την εφαρμογή νέας προσέγγισης βάσει της οποίας οι ενωσιακές δαπάνες δεν συνδέονται πλέον με έξοδα
- Ενόψει καίριων αποφάσεων σχετικά με τον προϋπολογισμό της ΕΕ, το ΕΕΣ προειδοποιεί σχετικά με τις ουκ ολίγες αδυναμίες του ταμείου
- Ο ΜΑΑ πάσχει από ανεπαρκή εστίαση στις επιδόσεις και αδυναμίες στις δικλίδες
Το ταμείο της ΕΕ για την ανάκαμψη από την πανδημία COVID, γνωστό και ως «μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ)», εμφανίζει αρκετές αδυναμίες στις επιδόσεις, τη λογοδοσία και τη διαφάνεια, όπως επισημαίνει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) σε νέα επισκόπησή του. Αντικείμενο της επισκόπησης ήταν τα 650 δισ. ευρώ που διατέθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης που έφερε η πανδημία. Παρόλο που ο ΜΑΑ έχει διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην ανάκαμψη της ΕΕ μετά την κρίση αυτή, οι πληροφορίες για τα αποτελέσματα είναι λιγοστές, ενώ ανύπαρκτα είναι τα στοιχεία όσον αφορά το πραγματικό κόστος. Ως εκ τούτου, δεν είναι σαφές αν τελικά πιάνουν τόπο τα χρήματα των πολιτών. Το ΕΕΣ καλεί τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ να αντλήσουν διδάγματα από τον ΜΑΑ ενόψει της κατάρτισης των μελλοντικών προϋπολογισμών, που θα βασίζονται στις επιδόσεις και όχι στα έξοδα.
Ο ΜΑΑ συστάθηκε το 2021 εν μέσω κρίσης και χρηματοδοτεί μέτρα, δηλαδή μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις, σε τομείς όπως η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση. Προκειμένου να λάβουν χρηματοδότηση, οι χώρες της ΕΕ πρέπει να πετύχουν προκαθορισμένα ορόσημα και τιμές-στόχο που προβλέπονται στα εθνικά τους σχέδια. Είναι η πρώτη φορά που η ΕΕ προσφεύγει σε χρηματοδότηση που δεν συνδέεται με τις δαπάνες σε τόσο μεγάλη κλίμακα.
«Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ πρέπει να αποκομίσουν διδάγματα από τον ΜΑΑ και να μην εγκρίνουν κανέναν παρεμφερή μελλοντικό μηχανισμό χωρίς να έχουν πληροφορίες σχετικά με τα πραγματικά έξοδα και τους τελικούς αποδέκτες, και κυρίως χωρίς να γνωρίζουν με ακρίβεια αν τελικά θα πιάσουν τόπο τα χρήματα των πολιτών», δήλωσε η Ivana Maletić, Μέλος του ΕΕΣ και συναρμόδια για την επισκόπηση. «Για μελλοντικούς προϋπολογισμούς βασιζόμενους στις επιδόσεις, η χρηματοδότηση πρέπει να συνδέεται καλύτερα με τα αποτελέσματα και με σαφώς προσδιορισμένους κανόνες. Διαφορετικά, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται τέτοιο σύστημα», δήλωσε ο Jorg Kristijan Petrovič, Μέλος του ΕΕΣ και έτερος συναρμόδιος για την επισκόπηση.
Το ΕΕΣ επισημαίνει αρκετά προβλήματα με τον ΜΑΑ, ακριβώς τη στιγμή που βρίσκονται σε εξέλιξη πολιτικές συζητήσεις σχετικά με τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ μετά το 2027. Πρώτον, το ΕΕΣ θεωρεί ότι ο ΜΑΑ δεν αποτελεί πραγματικά μηχανισμό χρηματοδότησης που βασίζεται στις επιδόσεις. Στην πράξη, ο ΜΑΑ επικεντρώνεται περισσότερο στην πρόοδο υλοποίησης των εκάστοτε μέτρων. Επιπλέον, η αποδοτικότητα των δαπανών του, με άλλα λόγια η οικονομική αποδοτικότητά του, δεν μπορεί να μετρηθεί, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν συλλέγει δεδομένα που αφορούν τα πραγματικά έξοδα και οι πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματα είναι λιγοστές.
Το ΕΕΣ τονίζει πόσο σημαντικό είναι μελλοντικά προγράμματα δαπανών να σχεδιάζονται και να λειτουργούν με τρόπο που δεν αποβαίνει σε βάρος της λογοδοσίας. Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις, οι δικλίδες ασφαλείας του ΜΑΑ εξακολουθούν να μην είναι απαραβίαστες. Για παράδειγμα, η Επιτροπή βασίζεται κυρίως στα κράτη μέλη για τον εντοπισμό και τη διόρθωση σοβαρών παρατυπιών, όπως και για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τους ενωσιακούς και τους εθνικούς κανόνες. Ωστόσο, τα εθνικά συστήματα εμφανίζουν αδυναμίες. Επίσης, το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ δεν μπορεί να επιβάλλει δημοσιονομικές διορθώσεις, όπως η ανάκτηση κονδυλίων σε περίπτωση μεμονωμένης παράβασης των κανόνων για τις δημόσιες συμβάσεις, παρά μόνον εάν πρόκειται για περιπτώσεις σοβαρών παρατυπιών, όπως η απάτη. Αυτό σημαίνει ότι η Επιτροπή μπορεί να καταβάλλει πληρωμές στο ακέραιο ακόμη και σε περίπτωση παρατυπιών σε δημόσια σύμβαση, αφ’ ης στιγμής έχουν επιτευχθεί τα συμφωνηθέντα ορόσημα και τιμές-στόχος. Επιπλέον, λόγω του τρόπου με τον οποίο έχουν διατυπωθεί αυτά τα ορόσημα και τιμές-στόχος, ορισμένες χώρες της ΕΕ εισπράττουν σημαντικά κονδύλια, πριν καν ολοκληρωθούν τα σχετικά έργα. Η πρακτική αυτή ενέχει κινδύνους για τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ, καθώς τα κράτη μέλη θα μπορούσαν εντέλει να κρατήσουν τα χρήματα χωρίς να ολοκληρώσουν τα έργα.
Παρότι η εφαρμογή του ΜΑΑ προχωρά, σημειώνονται καθυστερήσεις που υπονομεύουν την επίτευξη των στόχων του. Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο μέρος των μέτρων βρίσκεται ακόμη υπό υλοποίηση, η οποία πρέπει να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τον Αύγουστο του 2026. Ταυτόχρονα, η εκταμίευση ενωσιακών κονδυλίων προς τους εθνικούς προϋπολογισμούς δεν σημαίνει ότι τα χρήματα έχουν φτάσει στους τελικούς αποδέκτες και έχουν διοχετευθεί στην πραγματική οικονομία.
Ο ΜΑΑ χρηματοδοτείται σχεδόν εξ ολοκλήρου με δανεισμό από τις αγορές. Η Επιτροπή κατάφερε να συγκεντρώσει γρήγορα τα απαιτούμενα κεφάλαια. Τα πρώτα χρόνια, τα επιτόκια ήταν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Έκτοτε, έχουν αυξηθεί και το κόστος χρηματοδότησης θα μπορούσε να υπερδιπλασιαστεί έως το 2026 σε σχέση με τις αρχικές εκτιμήσεις. Η προοπτική αυτή, σε συνδυασμό με τις αποπληρωμές, θα θέσει τους μελλοντικούς προϋπολογισμούς της ΕΕ υπό σημαντική πίεση. Όσον αφορά τυχόν μελλοντικό δανεισμό, το ΕΕΣ θεωρεί ότι προέχει η ΕΕ να μετριάσει κατάλληλα τους κινδύνους επιτοκίου και να καταρτίσει εκ των προτέρων ένα σχέδιο αποπληρωμής των δανείων, στο οποίο να προσδιορίζεται η προέλευση των χρημάτων. Πρόκειται για κάτι που δεν έγινε στην περίπτωση του ΜΑΑ.
Γενικές πληροφορίες
Ο ΜΑΑ θεσπίστηκε το 2021 ως έκτακτο προσωρινό μέσο με στόχο τη στήριξη της προσπάθειας των χωρών της ΕΕ να ανακάμψουν από την πανδημία Covid και την οικοδόμηση ανθεκτικών οικονομιών. Από την έναρξη της πανδημίας τον Φεβρουάριο του 2020 μέχρι τη λήξη του, τον Αύγουστο του 2026, ο μηχανισμός χρηματοδοτεί μέτρα στα κράτη μέλη σε έξι προκαθορισμένους τομείς. Ο αρχικός προϋπολογισμός του ήταν 724 δισ. ευρώ, από τα οποία όμως οι χώρες της ΕΕ δέσμευσαν 650 δισ. ευρώ (359 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 291 δισ. ευρώ σε δάνεια). Το χρέος του ΜΑΑ πρέπει να αποπληρωθεί έως το 2058 τόσο από την Επιτροπή (για τις επιχορηγήσεις) όσο και από τα κράτη μέλη (για τα δάνεια). Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2025, η Επιτροπή σκοπεύει να παρουσιάσει το επόμενο δημοσιονομικό πλαίσιο για την περίοδο μετά το 2027.
Η επισκόπηση 02/2025, με τίτλο «Προσανατολισμός στις επιδόσεις, λογοδοσία και διαφάνεια – άντληση διδαγμάτων από τις αδυναμίες του ΜΑΑ», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ και συνοδεύεται από μονοσέλιδη επισκόπηση με τα βασικά στοιχεία και διδάγματα. Στην επισκόπηση συνοψίζονται οι έλεγχοι και οι γνώμες του ΕΕΣ σχετικά με τον ΜΑΑ, που είναι διαθέσιμοι στην ειδική ενότητα για τον μηχανισμό αυτό. Το σχέδιο ελέγχου του ΕΕΣ για τα έτη 2025 και 2026 περιλαμβάνει περαιτέρω εκθέσεις σχετικά με τον ΜΑΑ, που καλύπτουν τομείς όπως η ενεργειακή απόδοση, η ιχνηλασιμότητα και η απάτη.
Σχετικοί σύνδεσμοι
