Σχέδιο ανάκαμψης NextGenerationEU: θα το πληρώσει η επόμενη γενιά;

Το 2021, η ΕΕ σύστησε το ταμείο NextGenerationEU (NGEU), προικίζοντάς το με περίπου 800 δισεκατομμύρια ευρώ. Στόχος του να στηρίξει τις οικονομίες των κρατών μελών της στη διάρκεια και σε συνέχεια της πανδημίας COVID-19. Τα κεφάλαια διοχετεύονται μεν στα κράτη μέλη, αλλά η ροή είναι αργή και οι στρόφιγγες πρόκειται να κλείσουν το 2026. Επίσης, ας μην ξεγελιόμαστε, δεν πρόκειται για «δωρεάν χρήμα». Τα κεφάλαια θα επιστραφούν στο ακέραιο μεταξύ 2028 και 2058.

Θα μετακυλίσουμε λοιπόν απλώς την αποπληρωμή του χρέους στην επόμενη γενιά φορολογούμενων, όπως εύγλωττα υπονοεί η ονομασία του ταμείου; Στα μέσα της σύντομης ζωής αυτού του ειδικού ταμείου, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) επισημαίνει μια σειρά προκλήσεων, που μόνο θετικές εξελίξεις δεν προοιωνίζονται.

Ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ) αντιπροσωπεύει τη μερίδα του λέοντος αυτού του νέου μέσου, με περισσότερα από 700 δισεκατομμύρια ευρώ για επιχορηγήσεις και δάνεια προς τα κράτη μέλη. Από τον ΜΑΑ αναμένεται να επωφεληθούν τα μάλα η Ισπανία και η Ιταλία. Ωστόσο, έως τα τέλη Μαρτίου του 2024, έχει καταβληθεί ελάχιστα πάνω από το ένα τρίτο των κονδυλίων που ήταν διαθέσιμα για εκταμίευση από τον μηχανισμό. Η Ισπανία και η Ιταλία υστερούν επίσης σημαντικά στην απορρόφηση των παραδοσιακών ταμείων του τομέα της συνοχής σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ και, δεδομένου ότι η χρηματοδότηση του ΜΑΑ «ανταγωνίζεται» τη χρηματοδότηση στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής, η εικόνα είναι κάθε άλλο παρά ενθαρρυντική.

Τρία κράτη μέλη της ΕΕ, οι Κάτω Χώρες, η Ιρλανδία και η Σουηδία, δεν έχουν λάβει ακόμη καμία χρηματοδότηση από τον ΜΑΑ. Με το μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων του ταμείου ανάκαμψης να μην έχει ακόμη εκταμιευθεί μόλις δύο χρόνια περίπου πριν από τη λήξη του, είναι επιτακτική η ανάγκη να ληφθούν μέτρα. Ωστόσο, η πείρα μάς έχει διδάξει ότι η βιαστική ανάλωση κεφαλαίων δεν αποτελεί καλό οιωνό ως προς την ποιότητα των προγραμμάτων. Αντιθέτως, καθώς πλησιάζουμε στη γραμμή του τερματισμού, η πίεση για ανάλωση πόρων μπορεί γρήγορα να οδηγήσει σε περισσότερα λάθη στις δαπάνες. Επιπλέον, σε πολλές χώρες της ΕΕ δεν έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί δαπάνες για έργα. Σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για τις τακτικές δαπάνες του προϋπολογισμού της ΕΕ, στην περίπτωση των οποίων η Επιτροπή ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο και εποπτεία, για τα κονδύλια του ΜΑΑ προβλέπεται λιγότερος έλεγχος και περισσότερη «αυτοαστυνόμευση». Έτσι όμως αυξάνεται ο κίνδυνος παρατυπιών ή ακόμη και απάτης.

Για τη χρηματοδότηση αυτού του ταμείου, που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της ΕΕ, η Επιτροπή προσέφυγε σε δανεισμό στις χρηματοπιστωτικές αγορές σε πρωτοφανή κλίμακα, κάτι που επίσης δεν έχει ξανασυμβεί στο παρελθόν. Ωστόσο, ο δανεισμός αυτού του είδους —σχεδόν ανέξοδος κάποτε— τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει του σε αλματώδη άνοδο των επιτοκίων. Στα μισά πλέον της σύντομης ζωής του MAA, όλο και μεγαλώνει ο προβληματισμός σχετικά με την εξόφληση των δανείων που ελήφθησαν από τις χρηματοπιστωτικές αγορές για τη χρηματοδότησή του αυξάνεται· η ανησυχία εντείνεται ακόμη περισσότερο λόγω της απουσίας ειδικής ενωσιακής πηγής χρηματοδότησης για την αποπληρωμή των δανείων. Δεδομένου ότι οι αποπληρωμές προβλέπεται να ξεκινήσουν το 2028, τα χρονικά περιθώρια για την αντιμετώπιση αυτής της οικονομικής υποχρέωσης στενεύουν απειλητικά. Επιπλέον, ο προϋπολογισμός ήδη πιέζεται υπό το βάρος των τόκων, που μπορεί να φτάσουν και τα 27 δισεκατομμύρια ευρώ για ολόκληρη την πολυετή δημοσιονομική περίοδο της ΕΕ, πρόβλεψη που διπλασιάζει τις αρχικές εκτιμήσεις.

Σημειώνεται ότι κάθε χώρα της ΕΕ είναι υπεύθυνη για την αποπληρωμή των δανείων που έλαβε από τον ΜΑΑ. Επιπλέον, ένα μέρος των διαθέσιμων δανείων, ύψους 90 δισεκατομμυρίων ευρώ, θα μείνει αχρησιμοποίητο, γεγονός ενδεικτικό του μειωμένου ενδιαφέροντος για αυτού του είδους τη χρηματοδότηση. Από την άλλη, τα δάνεια που προορίζονται για τη χρηματοδότηση επιχορηγήσεων προς χώρες της ΕΕ, καθώς και οι συναφείς τόκοι, θα εξοφληθούν συλλογικά από την ΕΕ. Ωστόσο, τα κράτη μέλη δεν φαίνονται ιδιαίτερα πρόθυμα να αυξήσουν τη συνεισφορά τους στο κοινό κουμπαρά.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα χρονικά περιθώρια στενεύουν και η ανάγκη για μια ειδική ενωσιακή πηγή χρηματοδότησης καθίσταται επιτακτικότερη. Οι νομοθέτες της ΕΕ θα πρέπει να ασχοληθούν με το ζήτημα αυτό κατά τη συζήτηση των μελλοντικών ενωσιακών προϋπολογισμών. Θα πρέπει ακόμη να διερευνήσουν αν η διάρκεια ζωής του μηχανισμού πρέπει να παραταθεί, αν ο ΜΑΑ μπορεί να προσφέρει χρήσιμα διδάγματα ή αν το μέσο αυτό θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως μοντέλο για άλλους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς στο μέλλον.

«Στα μέσα του κύκλου ζωής του ταμείου ανάκαμψης της ΕΕ, πρέπει κανείς να είναι επιφυλακτικός με την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τα επιτεύγματά του, καθώς είναι ακόμη πολύ νωρίς για να αξιολογηθούν πραγματικά οι επιδόσεις του», δήλωσε ο Πρόεδρος του ΕΕΣ, Tony Murphy. Οι ελεγκτές και οι ελέγκτριές μας έχουν ήδη αναλύσει σε βάθος διάφορες πτυχές του ταμείου ανάκαμψης, και το NGEU θα παραμείνει στο επίκεντρο των εργασιών μας τα επόμενα χρόνια. Από την έναρξη λειτουργίας του μέσου το 2021, το ΕΕΣ αξιολογεί κάθε χρόνο τη συμμόρφωση της χρηματοδότησης της ΕΕ για την ανάκαμψη, στην ετήσια έκθεση σχετικά με την εκτέλεση του προϋπολογισμού της ΕΕ (τα ευρήματά μας για το 2023 θα είναι διαθέσιμα στις αρχές Οκτωβρίου). Επιπλέον, αξιολογήσαμε ορισμένες πτυχές που άπτονται των επιδόσεων των NGEU/ΜΑΑ. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον τρόπο με τον οποίο αξιολόγησε η Επιτροπή τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης, τη δυνατότητα μέτρησης των συνολικών επιδόσεων του μηχανισμού, τον τρόπο διαχείρισης από την ΕΕ του χρέους που συνδέεται με αυτά τα ταμεία και το πώς εφαρμόζονται οι δικλίδες ελέγχου.

Το 2024 και το 2025, προγραμματίζουμε να δημοσιεύσουμε εκθέσεις σχετικά με αρκετά ακόμη ζητήματα που συνδέονται με τον ΜΑΑ. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι μεταρρυθμίσεις του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και της αγοράς εργασίας, η απορρόφηση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η πράσινη μετάβαση.

Από το δελτίο τύπου του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου