Αναστολή αιτήσεων ασύλου: Παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη για τη νομιμότητα της ρύθμισης

Την έντονη ανησυχία του για τη ρύθμιση με την οποία προβλέπεται τρίμηνη αναστολή υποβολής αιτημάτων ασύλου από υπηκόους τρίτων χωρών που εισέρχονται στην Ελλάδα από θαλάσσια οδό προερχόμενοι από τη Βόρεια Αφρική, εκφράζει ο Συνήγορος του Πολίτη. Η ρύθμιση, που περιλαμβάνεται σε τροπολογία κατατεθείσα στις 09.07.2025, προβλέπει επίσης την επιστροφή των εν λόγω προσώπων χωρίς προηγούμενη καταγραφή, επικαλούμενη «κατάσταση ανάγκης», «ασύμμετρη απειλή» και «αντικειμενική αδυναμία» του κράτους να διαχειριστεί τις μαζικές αφίξεις.

Ο Συνήγορος, στο πλαίσιο των κατά νόμο και κατά διεθνές και ενωσιακό δίκαιο αρμοδιοτήτων του, υπενθυμίζει ότι η αρχή του non-refoulement αποτελεί το όριο κάθε νόμιμης διαδικασίας στα σύνορα και προϋποθέτει πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου πριν από οποιοδήποτε μέτρο επιστροφής. Επισημαίνεται ότι η απομάκρυνση χωρίς καταγραφή, όπως προβλέπεται στη ρύθμιση, δεν εξασφαλίζει τη δυνατότητα εξατομικευμένης κρίσης για την τήρηση της αρχής αυτής.

Το κείμενο αναφέρεται στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε υπόθεση που αφορά την Ισπανία, στην οποία έγινε δεκτό ότι μαζικές απομακρύνσεις δεν παραβιάζουν την αρχή του non-refoulement εφόσον υπάρχουν πρόσφοροι τρόποι πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου. Ο Συνήγορος σημειώνει ότι για την επίκληση αυτής της νομολογίας θα έπρεπε να διασφαλίζεται στην πράξη η δυνατότητα υποβολής αίτησης διεθνούς προστασίας στις ελληνικές προξενικές αρχές στις χώρες διέλευσης ή καταγωγής των προσώπων.

Ως προς το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Συνήγορος τονίζει ότι τόσο ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (ιδίως τα άρθρα 18 και 19), όσο και το παράγωγο ενωσιακό δίκαιο, και ειδικότερα η Οδηγία 2013/32/ΕΕ, προβλέπουν όχι μόνο τη χορήγηση διεθνούς προστασίας, αλλά και το δικαίωμα πρόσβασης στη σχετική διαδικασία. Η εν λόγω Οδηγία επιτρέπει παρέκκλιση μόνο ως προς τις προθεσμίες εξέτασης των αιτήσεων, σε περιπτώσεις μεγάλου αριθμού υποβολών, και όχι ως προς την παραλαβή των αιτημάτων.

Ο Συνήγορος επισημαίνει ότι μόνη αρμόδια να κρίνει το παραδεκτό και το βάσιμο των αιτημάτων είναι η Υπηρεσία Ασύλου, η οποία έχει την εξουσία να αποφανθεί ακόμη και για το αν μία τρίτη χώρα θεωρείται ασφαλής. Η προβλεπόμενη συλλογική επιστροφή χωρίς καταγραφή, χωρίς προηγούμενη κρίση της Αρχής Παραλαβής, δεν διασφαλίζει ότι πληρούνται οι εγγυήσεις του δικαίου.

Το έγγραφο αναφέρεται επίσης στην προηγούμενη εμπειρία του 2020, οπότε και τέθηκε σε ισχύ Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου με αντίστοιχο περιεχόμενο. Ο Συνήγορος είχε τότε καταγράψει περιπτώσεις προσώπων που απομακρύνθηκαν από τη χώρα χωρίς να εξεταστούν αιτήματα διεθνούς προστασίας, παρότι αυτά αφορούσαν άτομα που είχαν υποστεί βασανιστήρια, δεν ήταν ασφαλή στη χώρα προέλευσης ή ζητούσαν οικογενειακή συνένωση με πολίτες της Ε.Ε.

Τέλος, γίνεται ειδική αναφορά στο νέο Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1359 για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης στον τομέα του ασύλου, που θα τεθεί σε ισχύ την 01.07.2026. Ο Κανονισμός προβλέπει αποκλίσεις από τις συνήθεις διαδικασίες μόνο με ενημέρωση και έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και δεν επιτρέπει αναστολή υποβολής αιτημάτων ασύλου, αλλά μόνο επιτάχυνση της διαδικασίας και επιμήκυνση προθεσμιών.

Η Ανεξάρτητη Αρχή καταλήγει εκφράζοντας τον κίνδυνο σοβαρών αποκλίσεων από θεμελιώδεις εγγυήσεις του ενωσιακού και διεθνούς δικαίου και υπογραμμίζει ότι η αντιμετώπιση των μεταναστευτικών πιέσεων απαιτεί επιχειρησιακή ετοιμότητα και διαχειριστική επάρκεια, όχι αναστολή θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Το πλήρες κείμενο της παρέμβασης του Συνηγόρου του Πολίτη διατίθεται στην επίσημη ιστοσελίδα της Ανεξάρτητης Αρχής.
​