Αγωγή αποκτημάτων γάμου

Ένα κύριο θέμα που απασχολεί όλα τα ζευγάρια μετά από ένα διαζύγιο και μετά από την διευθέτηση των θεμάτων που αφορούν την επιμέλεια και τη διατροφή των τέκνων, είναι η τακτοποίηση των τυχόν αποκτημάτων κατά την διάρκεια του γάμου. Αποκτήματα αποτελούν τα ακίνητα, τα αυτοκίνητα, τα αντικείμενα αξίας, όπως για παράδειγμα τα κοσμήματα, τα μετρητά κτλ.

Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 1400 ΑΚ: «Αν ο γάμος λυθεί ή ακυρωθεί και περιουσία του ενός συζύγου έχει, αφότου τελέσθηκε ο γάμος, αυξηθεί, ο άλλος σύζυγος, εφόσον συνέβαλε με οποιονδήποτε τρόπο στην αύξηση αυτή, δικαιούται να απαιτήσει την απόδοση του μέρους της αύξησης το οποίο προέρχεται από τη δική του συμβολή. Η συμβολή αυτή θεωρείται ότι ανέρχεται στο ένα τρίτο της αύξησης της περιουσίας, εκτός αν αποδειχθεί μεγαλύτερη ή μικρότερη ή καμία συμβολή.». Τα ίδια εφαρμόζονται και στην περίπτωση διάστασης των συζύγων που διήρκησε περισσότερο από τρία χρόνια, ακόμη και αν δεν έχει εκδοθεί διαζύγιο.

Η συμβολή του δικαιούχου συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου, σύμφωνα με το άρθρο 1400 ΑΚ, πρέπει να έχει γίνει κατά τη διάρκεια του γάμου, δηλαδή από την ημέρα του γάμου (αρχική περιουσία), μέχρι που η λύση του γάμου να καταστεί αμετάκλητη (τελική περιουσία).

Συμβολή του ενός συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου, θεωρούνται χρήματα ή ακίνητα που του χάρισε με δωρεά, ή οτιδήποτε πληρώθηκε από τον σύζυγο που έχει την απαίτηση και το κατέχει ο σύζυγος που είναι ο υπόχρεος. Εκτός από τα ακίνητα και τα χρήματα, συμβολή μπορεί να θεωρηθεί και η εργασία στο σπίτι, αλλά όχι εκείνη η εργασία που ούτως ή άλλως είχε υποχρέωση να προσφέρει με βάση τα άρθρα 1389 ΑΚ και 1390 ΑΚ, αλλά η υπερβάλλουσα εργασία που έκανε μία σύζυγος για παράδειγμα που παράτησε τις σπουδές ή την εργασία της για να μεγαλώσει τα παιδιά του ζευγαριού.

Ο σύζυγος που κάνει την αγωγή ζητώντας από τον άλλο σύζυγο χρήματα, επειδή η περιουσία του άλλου μεγάλωσε κατά την διάρκεια του γάμου, μπορεί να ζητήσει χωρίς καμία απόδειξη (τεκμαρτά) το 1/3 της αύξησης της περιουσίας που απέκτησε κατά την διάρκεια του γάμου ο υπόχρεος σύζυγος. Αν ζητήσει περισσότερα, θα πρέπει να το αποδείξει. Ο υπόχρεος σύζυγος καλείται να αποδείξει ότι εκείνος που έχει την απαίτηση απέναντί του και κάνει την αγωγή, προσέφερε λιγότερο από όσα ζητάει ο υποβάλλων την αγωγή ή και καθόλου, οπότε και δεν του οφείλει τίποτε.

Η απαίτηση του κάθε συζύγου από το άρθρο 1400 ΑΚ είναι καταρχήν ενοχή αξίας, δηλαδή χρηματική ενοχή, αντικείμενο της οποίας αποτελεί η χρηματική αποτίμηση της περιουσιακής αυξήσεως του υπόχρεου συζύγου, που προέρχεται από τη συμβολή του δικαιούχου. Κοινώς το δικαστήριο επιδικάζει χρήματα που τυχόν οφείλει ο ένας σύζυγος στον άλλο.

Το δικαστήριο όμως έχει την εξουσία να διατάξει, κατόπιν σχετικού αιτήματος του ενός ή του άλλου συζύγου, την απόδοση του ποσοστού της συμβολής του δικαιούχου συζύγου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου με αυτούσια απόδοση είτε ανάλογου ποσοστού συγκυριότητας στα αποκτήματα, είτε ορισμένο ή ορισμένων πραγμάτων ίσης αξίας με το ποσοστό συμμετοχής του δικαιούχου στην αύξηση της περιουσίας του άλλου.

Εάν προκύπτει διαφορά της αξίας σε χρήμα μεταξύ του χρόνου της έγερσης της αγωγής και του χρόνου της αμετάκλητης λύσης του γάμου ή της συμπλήρωσης της τριετούς διάστασης, κρίσιμος είναι ο χρόνος της παροχής έννομης προστασίας, ήτοι ο χρόνος της έγερσης της αγωγής.

Για να γίνει δεκτή η ανυπαρξία συμβολής που αποκλείει την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, θα πρέπει ο εναγόμενος σύζυγος, να επικαλεσθεί και αποδείξει ότι ο δικαιούχος της αξίωσης συμμετοχής σύζυγος, είτε δεν μπορούσε εκ των πραγμάτων είτε δεν ήθελε να συμβάλει και ότι η επαύξηση της περιουσίας οφείλεται μόνο στον ίδιο. Η αδυναμία συμβολής μπορεί να είναι αντικειμενική, όπως εξαιτίας της διάστασης μεταξύ των συζύγων ή και υποκειμενική, όπως πλήρης αδιαφορία αυτού για τις επαγγελματικές δραστηριότητες του εναγόμενου από τις οποίες προήλθε η τυχόν αύξηση της περιουσίας του.  

Στην αύξηση της περιουσίας των συζύγων δεν υπολογίζεται ό,τι αυτοί απέκτησαν χωρίς την συμβολή του αντιδίκου συζύγου, από κληρονομιά ή κληροδοσία ή με διάθεση των αποκτημάτων από αυτές τις αιτίες ή δωρεά τρίτων προσώπων. Ως δωρεές κατά την έννοια της διάταξης αυτής πρέπει να νοηθούν μόνο εκείνες που έγιναν από τρίτους, ο λόγος είναι προφανής, αφού στις τελευταίες αυτές περιπτώσεις δεν υπάρχει συμβολή του άλλου συζύγου. Δεν εντάσσονται δηλαδή στις πιο πάνω δωρεές, εκείνες που έγιναν από τον ένα σύζυγο προς τον άλλο, διότι υπάρχει συμβολή του άλλου συζύγου αφ’ ης στιγμής ο δωρεοδότης σύζυγος, συνέβαλε με την δωρεά (με οποιονδήποτε τρόπο αναφέρει το 1400 ΑΚ) στην αύξηση της περιουσίας του άλλου και μάλιστα με συμβολή κατά 100%. Όθεν, ο δωρεοδότης σύζυγος δεν είναι κάποιος τρίτος που κάνει την δωρεά, αλλά άμεσα εμπλεκόμενος και συνεισφέρων στην αύξηση της περιουσίας του δωρεοδόχου συζύγου, ακόμη και αν η δωρεά είχε γίνει από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον και ηθική υποχρέωση, πόσο δε μάλλον αν η δωρεά έγινε με τρόπο εκβιαστικό και υπό το καθεστώς απειλών. Έτσι, οι δωρεές του ενός συζύγου προς τον άλλο επαυξάνουν την περιουσία του δωρεοδόχου με τη συμβολή του δωρητή, ο οποίος δικαιούται να απαιτήσει την απόδοση τους, έστω και αν δεν συντρέχει λόγος ανάκλησης τους για αχαριστία, ακόμη και αν πρόκειται για δωρεές οι οποίες έγιναν από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας (512 ΑΚ), καθόσον η διάταξη του άρθρου 1400 ΑΚ είναι σε σχέση με τη διάταξη του άρθρου 512 του ίδιου Κώδικα ειδικότερη και άρα υπερισχύει εκείνης.

Στην περίπτωση εταιρειών, που έχουν νομική προσωπικότητα, σε αντίθεση με εκείνες που στερούνται νομικής προσωπικότητας (άρθρα 758 παρ. 1, 759, 761 ΑΚ), η εταιρική περιουσία (π.χ. ακίνητα) ανήκει στο νομικό πρόσωπο και διακρίνεται από τις ατομικές περιουσίες των εταίρων.  Απόκτημα κατά την έννοια του άρθρου 1400 ΑΚ συνιστούν όχι καθ` εαυτά τα στοιχεία, που αποτελούν το ενεργητικό της εταιρικής περιουσίας, του νομικού προσώπου δηλαδή (π.χ. ακίνητα), αλλά η ατομική περιουσία του εταίρου ή μετόχου, από την οικονομική συμμετοχή του σ` αυτή και ειδικότερα οι μετοχές ή η μερίδα συμμετοχής του. Επομένως, μόνο στην περίπτωση συμβολής στην απόκτηση μετοχών, υπάρχει αξίωση συμμετοχής και μπορεί να ζητηθεί ανάλογο ποσοστό επί της αξίας των μετοχών ή των εταιρικών μεριδίων.

Όσον αφορά το ορισμένο της αγωγής, από το άρθρο 1400 ΑΚ σε συνδυασμό με το άρθρο 216 του ΚΠολΔ, συνάγεται ότι στοιχεία για το ορισμένο της εξ αυτής αγωγής είναι 1) η λύση ή ακύρωση του γάμου ή κατ` ανάλογη εφαρμογή, η συμπλήρωση τριετούς διάστασης των συζύγων, 2) η αύξηση της περιουσίας του ενός των συζύγων κατά τη διάρκεια του γάμου και 3) η συμβολή του άλλου συζύγου στην αύξηση αυτή με οποιοδήποτε τρόπο.

Συνεπώς, για το ορισμένο της αγωγής αυτής, πρέπει να προσδιορίζονται στο δικόγραφο της, η πραγματική αυξητική διαφορά στην περιουσιακή κατάσταση του υποχρέου, που συνιστά το απόκτημα με την ευρύτερη έννοια του όρου (θετική ή αρνητική με την αποφυγή μειώσεως) και περιλαμβάνει το σύνολο των δικαιωμάτων που είναι δυνατόν να αποτιμηθούν, περαιτέρω δε η έκταση και το είδος της συμβολής του δικαιούχου στην αύξηση αυτή με οποιοδήποτε τρόπο.

Οι περισσότερες αγωγές για τα αποκτήματα γάμου απορρίπτονται ως αόριστες και υπάρχουν χίλια δύο παραθυράκια στην νομοθεσία όσον αφορά τις διορίες για την υποβολή τους, αφού θεωρητικά μεν μπορεί να υποβάλλει κάποιος πρώην σύζυγος αγωγή το πολύ σε ένα χρόνο από το αμετάκλητο του διαζυγίου, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι έτσι ακριβώς τα πράγματα και χρειάζεστε από την αρχή κάποιον έμπειρο δικηγόρο που θα σας δώσει τις σωστές πληροφορίες και θα χειριστεί την υπόθεσή σας. Όπως πάντα εκείνο που πρέπει να μην κάνετε είναι το να αργήσετε να ζητήσετε νομική συμβουλή και να αποκτήσετε νομική εκπροσώπηση, διότι από την στιγμή που υποβάλλεται και επιδίδεται μία αγωγή, αρχίζουν και να "τρέχουν" οι τόκοι υπερημερίας.

Ίσως μάλιστα να χρειαστεί να καταθέσει κάποιος σύζυγος αίτηση ασφαλιστικών μέτρων, για να μην προχωρήσει ο υπόχρεος σύζυγος σε καταδολιευτική πώληση κάποιου ακινήτου στο οποίο έχει ο ενάγων δικαιώματα. Ταυτόχρονα θα πρέπει να προσέχετε πάρα πολύ όσον αφορά το τι γράφετε μέσα στα δικόγραφά σας, γιατί μπορεί ο όποιος αντίδικος να σας υποβάλει μήνυση και αγωγή για κάτι που επικαλεστήκατε σε στιγμές αγανάκτησης.

Το πρόβλημα των αποκτημάτων του γάμου μπορεί να λυθεί ακόμη και συναινετικά, με την μέθοδο της εκούσιας διαμεσολάβησης.