O «βιασμός» του τεκμηρίου αθωότητας

Προφανώς ο τίτλος προϊδεάζει το αναγνωστικό κοινό για το κείμενο που θα ακολουθήσει.

Άλλωστε μόνο τυχαία δεν ήταν η επιλογή του τίτλου αφού μεταφορικά το τεκμήριο της αθωότητας ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΩΣ βιάζεται στο μέγιστο βαθμό. Προς αποφυγή επίσης παρεξηγήσεων η χρονική στιγμή της σύνταξης του άρθρου δεν έχει καμία σχέση με τις καταγγελίες περί σεξουαλικής παρενόχλησης, βιασμών κ.τ.λ. που βλέπουν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες μέρες. Φυσικά και στις προαναφερόμενες υποθέσεις, που γίνονται αντικείμενο, παράθεσης απόψεων από μη εξουσιοδοτημένα άτομα χωρίς τη στοιχειώδη Νομική κατάρτιση και «τηλεδικών» στα τηλεοπτικά παράθυρα, παρατηρούμε το φαινόμενο της παραβίασης του τεκμηρίου αθωότητας αλλά δεν θα συγκεκριμενοποιήσουμε σε ποιες υποθέσεις λαμβάνει χώρα αυτή η παραβίαση αλλά πως παραβιάζεται.

Έτσι λοιπόν δεν νομίζω να αμφιβάλει κανένας ότι το τεκμήριο αθωότητας βιάζεται καθημερινώς αφού παραβιάζεται βάναυσα. Και όσο και αν υπερηφανευόμαστε ότι είμαστε η χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία , στην καθημερινή πράξη με προεξάρχοντα βιαστή του τεκμηρίου αθωότητας τον νομοθέτη και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης βιώνουμε μία ανομία. Μία ανομία που συνίσταται στο γεγονός της Δημοσιοποίησης στοιχείων που δεν θα έπρεπε επ΄ ουδενί να παρουσιάζονται αφού όταν αφορούν Δικογραφία , υπάρχει ρητή απαγόρευση ανακοίνωσης τους στο κοινό. Στοιχεία δικογραφιών, ονόματα κατηγορουμένων, υποκλαπείσες συνομιλίες κάνουν τον γύρο του κόσμου. Τι και αν υπάρχει ρητή απαγόρευση, τι και αν υπάρχει ένας αυστηρός νόμος περί προσωπικών δεδομένων, ο οποίος τελευταία τροποποιήθηκε και έγινε πιο αυστηρός ουδείς φαίνεται να ασχολείται. Ίσως θα έπρεπε να ασχοληθούν οι κατά τόπον εισαγγελίες αφού με την παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας, διαπράττονται εμμέσως ποινικά αδικήματα.

Και για την ιστορία για να καταλάβουμε πόσο σημαντική ήταν και είναι η καθιέρωση του τεκμηρίου αθωότητας αξίζει και μόνο να αναφέρουμε ποια ήταν η χρονική στιγμή της καθιέρωσής του. Μετά από πολυάριθμες προσπάθειες προσέγγισης της έννοιας του τεκμηρίου αθωότητας, καθιερώθηκε για πρώτη φορά μετά τη γαλλική επανάσταση, στο άρθρο 9 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του 1789, στο οποίο προβλεπόταν ότι: «κάθε άνθρωπος τεκμαίρεται αθώος μέχρις ότου κηρυχθεί ένοχος». Στο Ελληνικό Σύνταγμα της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης του 1827 στην Τροιζήνα, το τεκμήριο αθωότητας διατυπώθηκε ως εξής: «Έκαστος προ της καταδίκης του δεν λογίζεται ένοχος».

Τη σημερινή εποχή το τεκμήριο αθωότητας διατυπώνεται στο άρθρο 71 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, σύμφωνα με το οποίο: «Οι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι τεκμαίρονται αθώοι μέχρι να αποδειχθεί η ενοχή τους σύμφωνα με το νόμο». Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου εντοπίζεται στο άρθρο 6 παράγραφος 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπου αναφέρεται ότι οποιοσδήποτε κατηγορείται για κάποιο αδίκημα τεκμαίρεται αθώος μέχρι νόμιμης αποδείξεως της ενοχής του.

Το τεκμήριο αθωότητας απορρέει από τη συνταγματική αρχή του κράτους δικαίου κι αποτελεί ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος των προσώπων στη δίκαιη δίκη, η οποία επιτάσσει να θεωρείται αθώο ένα πρόσωπο που κατηγορείται για ποινικό αδίκημα, μέχρι αποδείξεως της ενοχής του από το Δικαστήριο. Το τεκμήριο εν ολίγοις προστατεύει τον κατηγορούμενο καθ’ όλα τα στάδια της ποινικής δίκης έως ότου οι δικαστές αποφανθούν αμετάκλητα επί της ενοχής του κατηγορουμένου. Μάλιστα δεν προστατεύει μόνο τον κατηγορούμενο, δηλαδή το πρόσωπο έναντι του οποίου ο εισαγγελέας άσκησε την ποινική δίωξη, αλλά και τον ύποπτο για ένα ποινικό αδίκημα.

Το τεκμήριο αθωότητας είναι άμεσα συνυφασμένο με την προσωπικότητα του κατηγορουμένου, υπό την έννοια ότι η αθωότητα του κατηγορουμένου προτού ο ίδιος καταδικαστεί ή αφού αθωωθεί αντιμετωπίζεται από το Δικαστήριο ως στοιχείο της τιμής, της υπόληψης και της αξιοπρέπειας του. Αποτελεί, όπως υποστηρίζεται πολύ συχνά στη θεωρία δικαίωμα του κατηγορουμένου, ο οποίος έχει το δικαίωμα της σιωπής ,χωρίς από αυτή τη συμπεριφορά του κατά τη διάρκεια της δίκης να συνάγεται η ενοχή του. Ο κατηγορούμενος δεν έχει υποχρέωση αληθείας, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να αρνηθεί ή να αποδυναμώσει τις εις βάρος του κατηγορίες. Αν τελικά δεν αρκεί το αποδεικτικό υλικό προς απόδειξη της ενοχής του ή ανακύπτουν αμφιβολίες σχετικά με αυτή, τότε το Δικαστήριο οφείλει να αποφανθεί περί της αθωότητας του εν εφαρμογή της αρχής in dubio pro reo (εν αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου). Η παραβίαση του τεκμηρίου αυτού επάγεται, πέραν της αναίρεσης της απόφασης για έλλειψη ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας, απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας.

Αναλογιστήκαμε ποτέ όμως και την αντίθετη άποψη του φερόμενου ως δράστη ο οποίος μπορεί να παρουσιάζεται ως εγκληματίας και με το πέρας της διαδικασίας να αθωωθεί; Η αθώωση του, αν υπάρξει τέτοια , θα λάβει χώρα πολύ αργά και ίσως, λέω ίσως να δημοσιευτεί κάτω από τη στήλη των εφημερευόντων φαρμακείων σε μία εφημερίδα, ή σε ένα βίντεο δέκα δευτερολέπτων στην τηλεόραση ή σε κάποια site με δημοσιεύματα το περιεχόμενο των οποίων δεν θα ξεπερνά τις τρεις γραμματοσειρές. Αντιθέτως όμως η διαπόμπευσή του φιλοξενούσε τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, απασχολούσε τον τηλεοπτικό τύπο με τα τηλεοπτικά παράθυρα να εναλλάσσονται στα διάφορα κανάλια και στα site χυνόταν τόνοι «ηλεκτρονικής» μελάνης.

Και το αποτέλεσμα όλης αυτής της συμπεριφοράς προς τον φερόμενο ως δράστη ποιο είναι;

ΜΑ ΦΥΣΙΚΑ Η ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΚΜΗΡΙΟΥ ΑΘΩΟΤΗΤΑΣ.

Αν αναλογιστεί κανένας την ευκολία με την οποία ασκούνται οι ποινικές διώξεις στη Δικαστηριακή πρακτική θα καταλάβει ότι στην ουσία απαγορεύουμε στον Έλληνα πολίτη να οραματίζεται και τον αφήνουμε να γίνεται έρμαιο μίας ποινικής δίωξης η οποία τον φθείρει στον υπέρτατο βαθμό.

Προβληματισμοί ανακύπτουν ωστόσο σχετικά με την ανάπτυξη δεσμευτικότητας του τεκμηρίου και ιδίως στο δημοσιογραφικό επάγγελμα. Πράγματι εύλογες είναι οι αμφιβολίες, αφού από τη γραμματική διατύπωση δε συνάγεται η εφαρμογή του τεκμηρίου αθωότητας στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών, ενώ στην πράξη έχει αποδειχτεί συχνότατη η παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας, ιδιαίτερα από δημοσιογράφους που προεξοφλούν την καταδίκη του εκάστοτε κατηγορουμένου. Ο σεβασμός του τεκμηρίου αθωότητας από τους ιδιώτες δεν αναιρείται, καθώς υπάρχει πλήθος διατάξεων που προστατεύουν τον κατηγορούμενο από την παραβίαση αυτού του δικαιώματος του. Αναφορικά με τους πολίτες, ο κατηγορούμενος προστατεύεται από τις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα περί δυσφήμισης και συκοφαντικής δυσφήμισης, ενώ από πλευράς Αστικού δικαίου η προστασία ανάγεται στις διατάξεις περί προσβολής της προσωπικότητας αλλά στις διατάξεις για την αδικοπραξία που βρίσκονται στα άρθρα ΑΚ 914 επ. Ειδικά στα ΜΜΕ, ο σεβασμός του τεκμηρίου αθωότητας προβλέπεται στον Κώδικα Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δημοσιογράφων-μελών της Ε.Σ.Η.Ε.Α όπου στο άρθρο 2 προβλέπει: «Η δημοσιογραφία, ως επάγγελμα, αλλά και κοινωνικό λειτούργημα, συνεπάγεται δικαιώματα, καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει: Να σέβεται το τεκμήριο της αθωότητας και να μην προεξοφλεί τις δικαστικές αποφάσεις». Επίσης, στον Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας στην Ραδιοτηλεόραση προβλέπεται: «Οι κατηγορούμενοι δεν αναφέρονται ως ένοχοι. Η αρχή ότι ο κατηγορούμενος τεκμαίρεται αθώος μέχρι την καταδίκη του γίνεται σεβαστή».

Και όπως ο βιασμός μίας γυναίκας αποτελεί ένα ειδεχθές έγκλημα το ίδιο συμβαίνει και με το «βιασμό» του τεκμηρίου αθωότητας. Το «θύμα» που βιάστηκε , διότι δεν σεβάστηκαν το τεκμήριο αθωότητας (στην περίπτωση βέβαια που μιλάμε για αθωωτική απόφαση) έχει καταρρακωθεί με την ψυχολογία του να βρίσκεται στο ναδίρ. Μήπως δεν έχουμε γίνει όλοι μάρτυρες υποθέσεων που αυτοκτόνησε ο φερόμενος ως δράστης και στο τέλος αποδείχτηκε ότι ήταν αθώος; Δυστυχώς θα πρέπει όλοι μας να αποστασιοποιηθούμε από την αναφορά απλών γεγονότων που φαντάζουν ως αληθή και να σκεπτόμαστε προτού εκδηλώσουμε οποιαδήποτε οργή εναντίον ατόμων που δεν γνωρίζουμε αν τέλεσαν τις πράξεις που τους αποδίδονται .

Μήπως είναι ψέματα ότι από τη στιγμή που κάποιο γεγονός κοινολογείται, τα social media παίρνουν φωτιά ; Μήπως είναι ψέματα ότι οι περισσότεροι χρήστες του Διαδικτύου παρακινούνται από δημοσιεύματα που δεν φέρουν την επίσημη υπογραφή κανενός ;

Εν κατακλείδι λοιπόν ας είμαστε πιο φειδωλοί στον τρόπο που αντιμετωπίζουνε την κάθε περίπτωση και ας μην είμαστε φερέφωνα του κάθε κακοπροαίρετου.