Πωλείται η Επικαρπία;

Μπορεί ένας επικαρπωτής να πουλήσει την επικαρπία;

Κατά κανόνα όχι. Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1000, 1142, 1143 και 1167 του Α.Κ., σαφώς συνάγεται ότι η επικαρπία είναι το εμπράγματο δικαίωμα επί αλλοτρίου πράγματος, που περιορίζει την εξουσία του κυρίου ως προς τη χρησιμοποίηση και κάρπωση του πράγματος, οπότε ο τελευταίος έχει μόνο τη ψιλή κυριότητα.

Με το θάνατο του επικαρπωτή, αποσβήνεται η επικαρπία και το περιεχόμενό της περιέρχεται αυτομάτως στον ψιλό κύριο του πράγματος, ως απόρροια της βασικής αρχής της ελαστικότητας, η οποία ενυπάρχει στο εμπράγματο δικαίωμα της κυριότητας και προσδιορίζει αυτήν, με επακόλουθο να μη νοείται ψιλή κυριότητα επί του πράγματος χωρίς να υπάρχει δικαίωμα επικαρπίας διαφόρου προσώπου επί τούτου (Α.Π. 1091/2020, Α.Π. 294/2020, Α.Π. 1050/2019), εκτός αν έχει συμφωνηθεί διαφορετικά.

πό το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1142, 1166, 1167 εδ. α`, 174, 175 και 180 ΑΚ συνάγονται τα ακόλουθα: Η προσωπική δουλεία της επικαρπίας, που συνιστάται με δικαιοπραξία ή με χρησικτησία (άρθρο 1143 Α.Κ.), είναι το περιορισμένο εμπράγματο δικαίωμα του επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να καρπώνεται ξένο πράγμα διατηρώντας την ουσία του ακέραιη (άρθρο 1142 Α.Κ.), το οποίο, λόγω του προσωποπαγούς χαρακτήρα του, εφ` όσον δεν ορίστηκε διαφορετικά, αποσβήνεται με τον θάνατο του επικαρπωτή (άρθρο 1167 εδ. α` Α.Κ.), οπότε ο ψιλός κύριος καθίσταται πλήρης κύριος του πράγματος. Λόγω του προσωποπαγούς αυτού χαρακτήρα της επικαρπίας αυτή είναι αμεταβίβαστη (άρθρο 1166 εδ. α` Α.Κ.), όμως η διάταξη αυτή είναι ενδοτικού δικαίου και συνεπώς εγκύρως μπορεί να συμφωνηθεί, ότι η επικαρπία επί του πράγματος, που κατ` αρχήν συμφωνήθηκε εφ` όρου ζωής του επικαρπωτή, δεν θα αποσβεσθεί με τον θάνατο του τελευταίου, αλλά ότι θα μεταβιβασθεί στη συνέχεια σε τρίτο πρόσωπο, μόνο όμως μία φορά και όχι απεριόριστα, κατά συσταλτική ερμηνεία του άρθρου 1166 Α.Κ., που επιτρέπει τη συμφωνία μεταβίβασης, γιατί η δυνατότητα απεριόριστης μεταβίβασης θα είχε ως συνέπεια την οριστική και μόνιμη απόσχιση των ωφελειών του πράγματος από τον κύριο, του οποίου η κυριότητα θα παρέμενε στο διηνεκές ως ψιλή κυριότητα, καθόσον έτσι θα απογυμνωνόταν για πάντα από τα κυριότερα ωφελήματά της, πράγμα το οποίο θα αντέβαινε στην έννοια της κυριότητας ως καθολικής εξουσίας επί του πράγματος (άρθρο 1000 Α.Κ.), σύμφωνα με την οποία ο κύριος δικαιούται να απολαύσει όλες τις ωφέλειες του πράγματος (Α.Π. 45/2019, ΑΠ 1374/2014). Περαιτέρω, αν με τη συστατική πράξη της επικαρπίας δεν έχει επιτραπεί η μεταβίβασή της και ο επικαρπωτής τη μεταβιβάσει, όχι εφ` όρου της δικής του ζωής, οπότε η μεταβίβαση θα μπορούσε να θεωρηθεί ως επιτρεπτή μεταβίβαση του ενοχικού δικαιώματος της άσκησης της επικαρπίας κατά το άρθρο 1166 εδ. β` Α.Κ. (πρβλ ΑΠ 280/2011), αλλά εφ` όρου ζωής του αποκτώντος αυτήν, τότε η απαγορευμένη αυτή μεταβίβαση είναι άκυρη κατά τη διάταξη του άρθρου 175 εδ. α`, η οποία αποτελεί ειδική εφαρμογή της γενικής διάταξης του άρθρου 174 Α.Κ., κατά την οποία δικαιοπραξία που αντιβαίνει σε απαγορευτική διάταξη του νόμου, αν δεν συνάγεται κάτι άλλο είναι άκυρη, την οποία ακυρότητα όμως μόνο ο αμέσως βλαπτόμενος από την μεταβίβαση ψιλός κύριος μπορεί να προτείνει, κατά τη διάταξη του άρθρου 175 εδ. β` Α.Κ., που ορίζει ότι εάν η απαγόρευση (διαθέσεως) έχει οριστεί για το συμφέρον ορισμένων προσώπων, την ακυρότητα μπορούν να προτείνουν μόνο αυτά.

Από την τελευταία αυτή διάταξη συνάγεται ότι η εκ της μεταβιβάσεως της επικαρπίας ακυρότητα είναι σχετική και συνεπώς μέχρι την επίκλησή της από τον ψιλό κύριο ή τους κληρονόμους του ή από τους δανειστές του ψιλού κυρίου, οι οποίοι μπορούν να ασκήσουν πλαγιαστικά το σχετικό δικαίωμά του, κατά το άρθρο 72 ΚΠολΔ, αν αυτός αδρανεί, η μεταβίβαση αναπτύσσει πλήρως την ενέργειά της στις σχέσεις των αντισυμβαλλόμενων και των τρίτων, η οποία ενέργεια όμως αίρεται από την αρχή, αν γίνει νομίμως επίκληση της ακυρότητας, ενώ και ο ψιλός κύριος μπορεί να καταστήσει έγκυρη τη μεταβίβαση με έγκριση αυτής, δηλαδή με την παραίτησή του από το δικαίωμα επικλήσεως της ακυρότητας