Τι είναι η κληροδοσία;

Πολλές φορές ακούμε τη λέξη "είναι κληροδόχος"/ του άφησε το αμάξι ως "κληροδοσία". Τι είναι όμως αυτό;

Είναι μια ειδική μορφή "κληρονομιάς" εν ευρεία εννοία. Με την κληροδοσία περιέρχεται σε ένα πρόσωπο ένα μεμονωμένο περιουσιακό στοιχείο του θανόντος, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να του προσκτάται μόνο ωφέλεια χωρίς να γίνεται καθολικός διάδοχος του τελευταίου.

Δηλαδή, η κλασική κληρονομική διαδοχή δεν είναι η μόνη μορφή διαδοχής ενός προσώπου μετά το θάνατό του, απεναντίας ο νόμος προβλέπει και την κληροδοσία. Η κληροδοσία συνίσταται στην παροχή από τον θανόντα μιας περιουσιακής ωφέλειας βάσει της διαθήκης του, χωρίς το πρόσωπο του ωφελουμένου, του κληροδόχου, να γίνεται κληρονόμος (1714 ΑΚ) . Είναι απλώς ειδικός, και όχι καθολικός, αιτία θανάτου διάδοχος του θανόντος, και επομένως δεν ευθύνεται για τα χρέη της κληρονομίας. Για αυτό και άλλωστε βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση από τον κληρονόμο, τόσο ως προς την κτήση του δικαιώματος από την κληροδοσία, του κληροδοτήματος, το οποίο προϋποθέτει κατά κανόνα μεσολάβηση του κληρονόμου (1995 ΑΚ), όσο και ως προς την ικανοποίησή της, αφού οι κληροδοσίες ικανοποιούνται μετά τα χρέη της κληρονομίας (1901 εδ’ β ΑΚ).

Από την άλλη, όταν κάποιος χαρακτηριστεί ως "κληροδόχος", αν προκύπτει ότι του αφέθηκε με διαθήκη ένα μεγάλο περιουσιακό στοιχείο, π.χ. ένα σπίτι, δε σημαίνει ότι γίνεται κληροδόχος, αλλά θεωρείται "κληρονόμος", δηλαδή ευθύνεται και για τα χρέη της κληρονομίας.

Και αυτό κατά το άρθρο 1800 § 1 ΑΚ, κατά το οποίο αν ο διαθέτης άφησε στον τιμώμενο ολόκληρη την περιουσία του ή ποσοστό της, ο τιμώμενος θεωρείται ότι έχει εγκατασταθεί ως κληρονόμος, ακόμη και αν δεν ονομάστηκε κληρονόμος αλλά κληροδόχος, ενώ κατά το άρθρο 1800 § 2 ΑΚ, αν έχουν αφεθεί μόνο ειδικά αντικείμενα στον τιμώμενο, σε περίπτωση αμφιβολίας θεωρείται κληροδόχος, ακόμη και αν ονομάστηκε κληρονόμος.

Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι είναι ισχυρή η εγκατάσταση κληρονόμου επί δήλου πράγματος, δηλαδή επί ειδικά καθοριζόμενου στοιχείου της κληρονομιάς, η οποία υπάρχει αν συνάγεται από τη διαθήκη θέληση του διαθέτη, με τη μνεία του δήλου, να εγκαταστήσει τον τιμώμενο ως κληρονόμο, ως άμεσο δηλαδή καθολικό του διάδοχο σε όλη την κληρονομιά του ή σε ποσοστό της. Μόνο σε περίπτωση αμφιβολίας, αν δηλαδή δεν προκύπτει θέληση του διαθέτη για εγκατάσταση του τιμώμενου ως κληρονόμου, αυτός που τιμήθηκε με το δήλον πράγμα θεωρείται κληροδόχος.

Αναγκαία έννομη συνέπεια του χαρακτηρισμού ως κληρονόμου, αυτού που μόνος ή μαζί με άλλους εγκαταστάθηκε επί ειδικού αντικειμένου είναι αφενός ότι η μνεία του δήλου έχει την έννοια του προσδιορισμού του ποσοστού (κλάσματος) της κληρονομιάς στο οποίο αυτός καλείται και το οποίο προσδιορίζεται κατά το λόγο της αξίας του δήλου σε σχέση προς την αξία της όλης κληρονομιάς και αποτελεί συνάμα (άρθρο 1890 ΑΚ) διάταξη του διαθέτη να περιληφθεί το δήλον στην κατά ποσοστό μερίδα του τιμωμένου (διανεμητική) και αφετέρου ότι, αν πρόκειται για τέτοια εγκατάσταση, εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 1801 § 2 και 1802 ΑΚ.