Τι είναι τελικά η Ρήτρα Αναπροσαρμογής;

Αναμφισβήτητα, η φετινή χρονιά έχει σημαδευθεί σε νομικό επίπεδο από τη συζήτηση της λεγόμενης "Ρήτρας Αναπροσαρμογής Χρεώσεων Προμήθειας" Ηλεκτρικής Ενέργειας.

Πρόκειται για έναν τρόπο υπολογισμού των χρεώσεων κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, ο οποίος έχει υποδειχθεί από την Ρ.Α.Ε. ως προς το βασικό του μηχανισμό, και στηρίζεται στο ότι επιβάλλεται μια "βασική χρέωση", κάποιου ποσού ανα κιλοβατώρα, η οποία όμως συναρτάται με ένα άλλο μέγεθος.

Αυτό το μέγεθος είναι κατά κανόνα η "Τιμή Εκκαθάρισης Αγοράς Επόμενης Ημέρας" - η ΤΕΑ ή DAM, δηλαδή το ποσό που κλείνει η χρηματιστηριακή τιμή κάθε MWh για τις παραγγελίες της προηγούμενης ημέρας. 

Κάθε Προμηθευτής υιοθετεί μια "τιμή ασφαλείας, που κυμαίνεται μεταξύ δύο άκρων". Αν η ΤΕΑ είναι πάνω από αυτή το άνω όριο της τιμής ασφαλείας, τότε αναπροσαρμόζεται προς τα πάνω η χρέωση του καταναλωτή, αν ειναι ΤΕΑ είναι κάτω από το χαμηλό όριο της τιμής ασφαλείας, τότε η χρέωση του καταναλωτή αναπροσαρμόζεται προς τα κάτω.

Σε σχέση με τη Ρήτρα, ανακύπτουν τα εξής θεμελιώδη νομικά ζητήματα:

i. Είναι νόμιμη η μονομερής τροποποίηση των συμβάσεων προμήθειας, ώστε να προβλεφθεί ένας νέος μηχανισμός υπολογισμού χρεώσεων που θα ανταποκρίνεται στις αυξομειώσεις του κόστους της χονδρεμπορικής αγοράς η/ε;

ii. Ποια είναι η ενημέρωση που απαιτείται να δίδεται στον πελάτη (είτε επαγγελματία, είτε οικιακό καταναλωτή) όταν επίκειται τροποποίηση των χρεώσεων προμήθειας;

Τα ανωτέρω έχουν τεράστια σημασία και στο επίπεδο των καταναλωτικών συμβάσεων η/ε που σωρηδόν άγονται για τον έλεγχο τυχόν καταχρηστικότητας αυτών ενώπιον των εθνικών μας δικαστηρίων.

Αντικείμενο του ελέγχου είναι τόσο η νομιμότητα της μονομερούς αναπροσαρμογής εξ επόψεως του άρθρου 2 παρ.  & 7 του Ν. 2251/1994, όσο και η «διαφάνεια» της Ρήτρας καθ’ εαυτήν, η οποία στηρίζεται κατ’ αρχάς σε έναν μαθηματικό τύπο σύμφωνα με την απόφαση 409/2020 του οικείου ρυθμιστή – Ρ.Α.Ε. (ο οποίος βέβαια περιλαμβάνει κατ’ αρχάς πράξεις απλές, όπως πρόσθεση και αφαίρεση, με μια μόνο μεταβλητή την οποία επιλέγει ελεύθερα κάθε προμηθευτής), και τον οποίο όπως προκύπτει από την επισκόπηση των διαφόρων ανακοινώσεων των προμηθευτών η/ε, οι προμηθευτές δεν υιοθέτησαν «αυτούσιο», αλλά προέβησαν σε τροποποίηση των μηχανισμών προμήθειας, υιοθετώντας παραλλαγές του (κάνοντας χρήση του σημείου 4 της ως άνω απόφασης, το οποίο αναφερόταν σε «ισοδύναμα μέτρα»), υιοθετώντας όμως τη βασική αντίληψη της τυποποιημένης από τη ΡΑΕ ρήτρας: μόνο μια μεταβλητή θα υφίσταται, και από την οποία θα μπορεί να εξαχθεί το ποσό της εκάστοτε αναπροσαρμογής για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

 Για ποιο λόγο απαιτείται αναπροσαρμογή των χρεώσεων προμήθειας ώστε να εισαχθεί η Ρήτρα; Η απάντηση θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μία μόνο πρόταση: Η τιμή της η/ε είναι κυμαινόμενο μέγεθος. Η ίδια η ΡΑΕ όμως στην ως άνω απόφαση υπ’ αριθ. 409/2020, κάνει δεκτό ότι ο ΚΠΗΕ έχει εξειδικεύσει τα συναφή με την αρχή της διαφάνειας δικαιώματα των Πελατών, και αντιστοίχως τις υποχρεώσεις των Προμηθευτών κατά την κατάρτιση και την εξέλιξη της συμβατικής σχέσης Προμηθευτών - Πελατών, ως εξής:

Η αρχή της διαφάνειας εφαρμόζεται όσον αφορά στην τιμολόγηση και την αναπροσαρμογή των χρεώσεων προμήθειας. Συγκεκριμένα, το άρθρο 11 παρ. 2 του Κώδικα ορίζει ότι «τα Τιμολόγια Προμήθειας διαμορφώνονται και παρουσιάζονται κατά τρόπο πλήρη, αναλυτικό, σαφή και εύκολα κατανοητό, σύμφωνα με τις Βασικές Αρχές του εφαρμοζόμενες χρεώσεις και τις προσφερόμενες υπηρεσίες» και, μεταξύ άλλων, επιβάλλει «ε. Η δομή των τιμολογίων και τα συνιστώντα στοιχεία τους να παρέχουν τη δυνατότητα στους καταναλωτές να αναγνωρίζουν το κόστος που τους προκαλεί κάθε παρεχόμενη υπηρεσία και να επιτρέπουν τον υπολογισμό των επιμέρους χρεώσεων με ευχέρεια και διαφάνεια. Η απλότητα και η διαφάνεια των χρεώσεων αποσκοπούν στο να μπορούν οι καταναλωτές να επιλέγουν μεταξύ εναλλακτικών τιμολογίων με διαφορετικά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες τους με τον πιο οικονομικό τρόπο.

στ. Οποιοσδήποτε μηχανισμός αναπροσαρμογής των τιμολογίων πρέπει να είναι: α) διαφανής, με σαφώς ορισμένο τρόπο ενεργοποίησης και υπολογισμού, και γνωστός στον Πελάτη εκ των προτέρων, β) να κατατείνει στην αποφυγή υπερβολικής μεταβλητότητας ως προς το ύψος της κατανάλωσης, γ) να προσφέρει, κατά το δυνατόν, επαρκείς επιλογές ως προς τη δυνατότητα διαχείρισης του κινδύνου διαχρονικής διακύμανσης των τιμών, και δ) να αποτελεί μέρος της Σύμβασης Προμήθειας».

Το πώς οι ανωτέρω προβλέψεις συμβαδίζουν με την εισαγωγή της Ρήτρας ώστε να κριθεί η νομιμότητα τόσο της εισαγωγής της όσο και του περιεχομένου της από νομική άποψη (και όχι από κοινωνική ή πολιτική, πεδία στα οποία είναι εύλογο να διέλθει η σχετική συζήτηση), μπορεί να αξιολογηθεί στο πλαίσιο μιας θεμελιώδους νομικής αρχής, που διαπνέει το καθ’όλο δίκαιο της ενέργειας και που θεμελιώνεται στον ΚΠΗΕ: Την αρχή της «κοστοστρέφειας». Ή, με άλλα λόγια, την απαγόρευση της προμήθειας η/ε σε τιμή κάτω του κόστους.

Διαβάζοντας το άρθρο 1 παρ. 2.α. του Παραρτήματος ΙΙ του ΚΠΗΕ (ο οποίος εκδόθηκε από τον αρμόδιο Υπουργό κατ’ εξουσιοδότηση του Ν. 4001/2011 και ειδικότερα των διατάξεων των Άρθρων 51, 52, 138 και 196 αυτού), προκύπτει η εν λόγω αρχή της κοστοστρέφειας ως νομοθετική επιταγή: Τα τιμολόγια (πρέπει) να αντανακλούν το πραγματικό κόστος προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, δηλ. επιπλέον των ρυθμιζόμενων χρεώσεων που μετακυλίονται στους Πελάτες, πρέπει να καλύπτουν α) το κόστος αγοράς ενέργειας στη χονδρεμπορική αγορά και τους επιμέρους μηχανισμούς της,  β) το κόστος της δραστηριότητας εμπορίας και διαχείρισης Πελατών (ενδεικτικά, το κόστος των υπηρεσιών έκδοσης και είσπραξης τιμολογίων, χρηματοοικονομικές δαπάνες από καθυστερήσεις πληρωμών, λειτουργία εμπορικών γραφείων του Προμηθευτή, παροχή συμβουλευτικών και άλλων υπηρεσιών υποστήριξης προς τον πελάτη, αποσβέσεις σχετικών επενδύσεων) και γ) ένα εύλογο κέρδος.

Με την εισαγωγή λοιπόν μιας ρήτρας αναπροσαρμογής οποιασδήποτε μορφής, ο προμηθευτής έχει σκοπό όχι να «κερδοφορήσει» επιπλέον, αλλά να καλύψει το αυξημένο κόστος του το οποίο σχετίζεται με το αυξημένο κόστος για την «αγορά» εκ μέρους του της ενέργειας που θα προμηθεύσει στον τελικό καταναλωτή.

Αναμένουμε με αγωνία την απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών επί των Συλλογικών Αγωγών καταναλωτικών οργανώσεων κατά του μείζονος προμηθευτή η/ε.