logo-print

Το καταπίστευμα του υπολοίπου (περιλιμπανομένου)

Η διάταξη του άρθρου 1939 ΑΚ προβλέπει την περίπτωση καταπιστεύματος του υπολοίπου (καταπίστευμα περιλιμπανομένου).

Μεταξύ των προϋποθέσεων για την ύπαρξη αυτής της μορφής καταπιστεύματος είναι: α) η εγκατάσταση του καταπιστευματοδόχου σε ό, τι βρεθεί στην κληρονομία κατά το χρόνο της επαγωγής σ’ αυτόν και β) η παροχή ελεύθερης διαχείρισης στον κληρονόμο. Συνέπεια της ανωτέρω ελευθερίας του βεβαρημένου είναι το δικαίωμα διάθεσης, χωρίς διάκριση ως προς την αιτία, των κληρονομιαίων αντικειμένων, ακόμη και με χαριστικές πράξεις. Ωστόσο, στις πράξεις που αντιστοιχούν στο δικαίωμα διάθεσης του βεβαρημένου, δεν συμπεριλαμβάνεται η διάταξη τελευταίας βούλησης, διότι ο νόμος εννοεί τη διάθεση ως πράξη διαχείρισης. (βλ. Βαθρακοκοίλης, Ερμηνεία Αστικού Κώδικα, 1939, σελ. 2417,  Παπαχρήστου, Κληρονομικό Δίκαιο 1983, σελ. 442 και Μπαλής, Κληρονομικό Δίκαιο,  1961 παρ. 291 σελ 493, ΑΠ 595/1952, ΘΞΔ 61, ΕΛ 45/57 ΝοΒ 5.184, ΕΑ 3096/1951 Αρχ. Ν.Γ. 191, Εφ. Αθ. 3274/1985, ΑΠ 1747/1990, Δ/ΝΗ/1992 (540), Εφ. Αθ. 2210/2004 κ.ά.).

Από τα προρρηθέντα, προκύπτει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι:

Ο διαθέτης μπορεί με διάταξη τελευταίας βουλήσεως να δεσμεύσει τον βεβαρημένο κληρονόμο για να παραδώσει έπειτα από ορισμένο γεγονός ή χρονικό σημείο την κληρονομιά που απέκτησε ή ποσοστό της σε άλλον (καταπιστευματοδόχο), χωρίς όμως η μορφή αυτή της κληρονομικής διαθέσεως να χάνει, σύμφωνα με την προαναφερόμενη διάταξη του άρθρου 1939 ΑΚ, τον χαρακτήρα της αυτό, οσάκις ο διαθέτης επιτρέπει ελεύθερη διαχείριση στον κληρονόμο ή ο καταπιστευματοδόχος εγκαθίσταται σε ό, τι βρεθεί στην κληρονομιά κατά το χρόνο της επαγωγής της σε αυτόν (καταπίστευμα του περιλιμπανομένου). (βλ. ΑΠ 681/1996, Δ/νη 1998/1585, ΕΕΝ/1998, 45)». Άλλωστε, όπως έχει κριθεί και από την νομολογία: «Ο βεβαρημένος είναι αληθινός και τέλειος κληρονόμος, αλλά και ο καταπιστευματοδόχος είναι καθολικός διάδοχος απευθείας του ίδιου διαθέτη, αλλά υπό αναβλητική αίρεση (Γεωρ. Μπαλή  Κληρονομικό Δίκαιο παρ. 284, 285, 291)»(βλ. Εφ.Αθ. 3142/2003, Δ/νη 2004, 1485).

Έστω λοιπόν, ότι υπάρχει ο διαθέτης «Δ», ο βεβαρημένος κληρονόμος «Α» και το πρόσωπο υπέρ του οποίου συστήνεται καταπίστευμα του περιλιμπανομένου «Β». Σε περίπτωση που ο Δ αφενός μεν, εγκατέστησε γενικό βεβαρημένο κληρονόμο του τον Α, αφετέρου δε, συνέστησε με τη διαθήκη του «καταπίστευμα του περιλιμπανομένου» (ΑΚ 1939) υπέρ του Β, ο βεβαρημένος κληρονόμος Α έχει μεν δικαίωμα να διαθέσει την κληρονομιαία περιουσία του με οιονδήποτε τρόπο ακόμη και με χαριστικές πράξεις (π.χ. πράξεις εκποίησης ή δωρεάς κλπ.), αποκλειόμενης όμως της δυνατότητας διάθεσης της κληρονομιαίας περιουσίας του διαθέτη μέσω δικαιοπραξίας τελευταίας βούλησης (δηλ. δεν μπορεί να διαθέσει την κληρονομιαία περιουσία, με διαθήκη) (βλ. ΑΠ 1451/1998, ΕλλΔνη 1999, 799, ΑΠ 1747/1990, ΕλλΔνη 1992, 540, ΕφΑθ 2210/2004, ΕλλΔνη 2006, 265)». 

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι σε περίπτωση ύπαρξης διαθήκης του βεβαρημένου κληρονόμου με την οποία επιθυμεί να διαθέσει την κληρονομιαία περιουσία, σε άλλο (δικής του επιλογής) πρόσωπο, αυτή είναι άκυρη απέναντι στον καταπιστευματοδόχο και δεν παράγει καμία απολύτως έννομη συνέπεια ως προς την επαγωγή κληρονομικών δικαιωμάτων, τα οποία καταλείπονται από το χρόνο θανάτου του βεβαρημένου κληρονόμου, de jure (αναγκαστικά), μόνο στο πρόσωπο υπέρ του οποίου συστήθηκε «το καταπίστευμα του περιλιμπανομένου».

Με μια σειρά αποφάσεων (ΠΠρΠειραιώς 982/2008, ΕφΠειραιώς, ΑΠ 1158/2013, 1159/2013 και την τελευταία 2012/2017) (στις οποίες παραστάθηκε η εδώ συντάκτρια και εκπροσώπησε επιτυχώς το εναγόμενο σωματείο υπέρ του οποίου συστήθηκε καταπίστευμα του περιλιμπανομένου) κρίθηκε μεταξύ άλλων ότι: «…ο βεβαρυμένος με καταπίστευμα του υπολοίπου (περιλιμπανομένου), ακόμη και όταν ο διαθέτης επιτρέπει ρητώς με τη διαθήκη του την ελεύθερη και απεριόριστη διαχείριση της κληρονομιάς στον βεβαρυμένο, ο τελευταίος δεν δικαιούται να διαθέσει τα κληρονομιαία αντικείμενα με διάταξη τελευταίας βούλησης…».

Δείτε τη σχετική απόφαση 2012/2017 του Αρείου Πάγου.

O τόπος παροχής - Συμβολές Αστικού Δικαίου Νο 11

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Εθνικό κτηματολόγιο - Νομολογιακά Δρώμενα -Σειρά Συλλογές Νομολογίας ΕπΑΚ Νο 2 (ΕΤΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ 2023)