COVID-19 και λήψη έκτακτων εθνικών μέτρων: Κίνδυνος για τις ευρωπαϊκές αξίες και τη δημοκρατική διακυβέρνηση

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

• Οι έκτακτες εξουσίες πρέπει να είναι απαραίτητες, αναλογικές, χρονικά περιορισμένες και να υπόκεινται σε δημοκρατικό έλεγχο
• Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται η απαγόρευση διαδηλώσεων για να εγκρίνονται αμφιλεγόμενα μέτρα
• Να διαφυλαχθούν τα δικαιώματα όλων, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, των ΛΟΑΤΚΙ, των προσφύγων και των κρατουμένων

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) προειδοποιεί για τον «κίνδυνο κατάχρησης εξουσίας» και καλεί την Επιτροπή να εντείνει τις προσπάθειές της, δια της νομικής οδού όπου χρειάζεται.

Συγκεκριμένα, την Παρασκευή, 13-11-2020, η Ολομέλεια του ΕΚ ενέκρινε ψήφισμα που αξιολογεί την κατάσταση των ευρωπαϊκών δημοκρατικών αξιών στο πλαίσιο των εθνικών μέτρων έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19, με 496 ψήφους υπέρ, 138 κατά και 49 αποχές.

Κατά τη συζήτηση της 12ης-11-2020 με τον Επίτροπο Δικαιοσύνης Didier Reynders, σχεδόν όλοι οι ομιλητές εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τα δικαιώματα των πολιτών και των ευάλωτων ομάδων σε χώρες της ΕΕ όπου έχουν ληφθεί μέτρα έκτακτης ανάγκης.

Προάσπιση των δημοκρατικών αρχών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων

Στο ψήφισμά του, το Κοινοβούλιο επισημαίνει ότι τα μέτρα έκτακτης ανάγκης ενέχουν «κίνδυνο κατάχρησης εξουσίας» και τονίζει ότι πρέπει να είναι αναγκαία, αναλογικά και προσωρινού χαρακτήρα όταν θίγουν τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Οι εθνικές κυβερνήσεις δεν θα πρέπει να κάνουν κατάχρηση των έκτακτων εξουσιών τους για τη θέσπιση νομοθεσίας που δεν σχετίζεται με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της νόσου COVID-19.

Επιπλέον, οι ευρωβουλευτές καλούν τις χώρες της ΕΕ:

• Να κηρύξουν τη λήξη της «κατάστασης έκτακτης ανάγκης», ή τουλάχιστον να ορίσουν σαφώς την ανάθεση έκτακτων αρμοδιοτήτων στην εκτελεστική εξουσία, και να διασφαλίσουν ότι θα συνεχίσει να ασκείται κατάλληλος κοινοβουλευτικός και δικαστικός έλεγχος.
• Να αποφύγουν τον αδικαιολόγητο περιορισμό της ελευθερίας του συνέρχεσθαι και την απαγόρευση διαδηλώσεων για να εγκρίνουν αμφιλεγόμενα μέτρα.
• Να απέχουν από τη θέσπιση μέτρων με ισχυρό αντίκτυπο στα θεμελιώδη δικαιώματα, π.χ. στην σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία (όπως η de facto απαγόρευση της άμβλωσης σε ορισμένα κράτη μέλη), ιδίως σε μια κατάσταση όπου οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία δεν επιτρέπουν τη δέουσα δημοκρατική συζήτηση και την ασφαλή διαμαρτυρία.
• Να προασπίσουν το δικαίωμα σε ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, ιδίως όσον αφορά αλλαγές στην εκλογική νομοθεσία.
• Να διασφαλίσουν ίσα δικαιώματα για τους υποψηφίους στις εκλογές και για τις προεκλογικές εκστρατείες, και να εξετάσουν εναλλακτικές μορφές ψηφοφορίας.
• Να επιδεικνύουν μέγιστη αυτοσυγκράτηση όσον αφορά τον περιορισμό της ελεύθερης μετακίνησης, ιδίως σε συνάρτηση με το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή.
• Να διασφαλίσουν το δικαίωμα στην εκπαίδευση με την εξασφάλιση της πρόσβασης στη μάθηση.
• Να εγγυηθούν την πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου παρά την πανδημία και να αναλάβουν δράση για την άμεση εκκένωση των καταυλισμών στα ελληνικά νησιά και τη μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο σε άλλες χώρες της ΕΕ.
• Να βρουν λύσεις για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των κατηγορουμένων μέσω της τεχνολογίας ή της δικαστικής συνεργασίας, καθώς και για την προστασία των δικαιωμάτων των κρατουμένων.

Δήλωση

Ο εισηγητής Juan Fernando López Aguilar (Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, Ισπανία) δήλωσε: «Η πανδημία αυτή είναι η χειρότερη κρίση στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, το Κοινοβούλιο εκπληρώνει το καθήκον του έναντι των πολιτών, παλεύοντας για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους, ειδικά όπου οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την πανδημία για να επιτεθούν στις ευρωπαϊκές αξίες. Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για τη διαφύλαξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου όσο διαρκεί αυτή η κρίση, αλλά και να διασφαλίσουν ότι οι κυβερνήσεις σέβονται τις δημοκρατικές αξίες στο πλαίσιο των μέτρων που λαμβάνουν».

Το πλήρες κείμενο του ψηφίσματος είναι διαθέσιμο εδώ