Επαιτεία και ανθρώπινη αξιοπρέπεια: Ενδιαφέρουσα απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τη δημοσιευθείσα στις 19-01-2021 απόφασή του, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) αποφάνθηκε ότι η επιβολή ποινής σε βάρος προσώπου που επαιτεί σε δημόσιο χώρο είναι αντίθεση με τις διατάξεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και συγκεκριμένα με το άρθρο 8 της Συμβάσεως (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής).

Ειδικότερα, η επιβληθείσα ποινή συνίστατο σε πρόστιμο ύψους 500 ελβετικών φράγκων (CHF) [ήτοι περίπου 464 Ευρώ] και επιβλήθηκε από τις ελβετικές αρχές για τη διάπραξη επαιτείας σε δημόσιο χώρο στην Γενεύη. Πλην, όμως, λόγω μη καταβολής του εν λόγω προστίμου από το πρόσωπο που καταδικάσθηκε, διατάχθηκε η προσωρινή κράτησή του για πέντε ημέρες.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η προσφεύγουσα είναι Ρουμάνα υπήκοος γεννηθείσα το έτος 1992 και είναι κάτοικος της πόλης Bistrita-Nasaud (Ρουμανία). Είναι μέλος της κοινότητας Ρομά.

Το 2011 η προσφεύγουσα, μη δυνάμενη να εξεύρει κάποιας μορφής απασχόληση, άρχισε να ζητάει ελεημοσύνη στους δρόμους της Γενεύης. Στις 22 Ιουλίου 2011 της επιβλήθηκε από αστυνομικά όργανα πρόστιμο ύψους 100 ελβετικών φράγκων [ήτοι περίπου 93 Ευρώ], δυνάμει του άρθρου 11Α του Ποινικού Κώδικα της Γενεύης. Ο εν λόγω ποινικός κώδικας ορίζει ότι η επαιτεία σε δημόσιο χώρο συνιστά ποινικό αδίκημα. Κατόπιν σωματικού ελέγχου, οι αστυνομικοί κατάσχεσαν επί τόπου από την προσφεύγουσα το ποσό των 16,75 ελβετικών φράγκων [ήτοι περίπου 15,50 Ευρώ]. 

Κατά το χρονικό διάστημα των επόμενων δύο ετών, στην προσφεύγουσα επιβλήθηκαν οκτώ ακόμα πρόστιμα ίδιου ύψους το καθένα εξ αυτών με το αρχικό, ενώ δύο φορές προσήχθη σε αστυνομικό τμήμα όπου και παρέμεινε για τρεις ώρες. Σε περίπτωση μη καταβολής, για καθένα εκ των προστίμων προβλεπόταν η δυνατότητα μετατροπής σε μία ημέρα κράτησης.

Η προσφεύγουσα άσκησε ένσταση κατά των πράξεων επιβολής των προστίμων. Με απόφαση της 14ης Ιανουαρίου 2014 το tribunal de police du canton de Genève [ελβετικό ποινικό δικαστήριο που αντιστοιχεί σε ένα ενδιάμεσο βαθμό πταισματοδικείου και πλημμελειοδικείου, Καντόνι της Γενεύης] έκρινε την προσφεύγουσα ένοχη για την τέλεση του αδικήματος της επαιτείας. Το δικαστήριο της επέβαλε πρόστιμο ύψους 500 ελβετικών φράγκων, προς μετατροπή σε ποινή προσωρινής κράτησης πέντε ημερών σε περίπτωση μη καταβολής και επικύρωσε την κατάσχεση του ποσού των 16,75 ελβετικών φράγκων. 

Η έφεση που άσκησε κατά της πρωτόδικης απόφασης η προσφεύγουσα απορρίφθηκε από το chambre pénale d’appel et de révision de la Cour de justice du canton de Genève [Εφετείο Πλημμελημάτων του Καντονίου της Γενεύης] στις 4 Απριλίου 2014. Η προσφεύγουσα άσκησε ένδικο μέσο ενώπιον του Tribunal fédéral [Ομοσπονδιακό Ποινικό Δικαστήριο, Ελβετία] το οποίο επίσης απορρίφθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2014.

Από τις 24 έως τις 28 Μαρτίου 2015 η προσφεύγουσα κρατήθηκε προσωρινώς στα κρατητηρία του Champ-Dollon, λόγω μη καταβολής του προστίμου.

Απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο του Στρασβούργου επισήμανε, κατ’ αρχάς, ότι η προσφεύγουσα, η οποία είναι αναλφάβητη και προέρχεται από αρκετά φτωχή οικογένεια, δεν απασχολείται κάπου και δεν λαμβάνει καμίας μορφής κοινωνικό επίδομα. Έτσι, κατά το Δικαστήριο, η επαιτεία συνιστά τρόπο επιβίωσης για εκείνη. Ευρισκόμενη σε προφανή κατάσταση αδυναμίας, η προσφεύγουσα είχε το δικαίωμα, το οποίο είναι σύμφυτο με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να είναι σε θέση να εξέλθει της δεινής κατάστασής της και να αποπειραθεί να εκπληρώσει τις βασικές ανάγκες της καταφεύγοντας στην επαιτεία. 

Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η επιβληθείσα στην προσφεύγουσα ποινή είναι δυσανάλογη τόσο με τον σκοπό της καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος όσο και με τον σκοπό της προστασίας των δικαιωμάτων των περαστικών, κατοίκων και εμπόρων. Συναφώς, το Δικαστήριο δεν έκανε δεκτή ούτε την κρίση του το Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου κατά την οποία ηπιότερα μέσα δεν θα επιτύγχαναν ένα συγκρίσιμο αποτέλεσμα.

Εκ των ανωτέρω, το Δικαστήριο κατέληξε ότι η επιβληθείσα στην προσφεύγουσα ποινή παραβίασε την ανθρώπινη αξιοπρέπειά της και προξένησε βλάβη στον πυρήνα των κατοχυρωμένων με το άρθρο 8 της Συμβάσεως δικαιωμάτων της, ήτοι το δικαίωμα σεβασμού στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή και ως εκ τούτου το καθ’ ου η προσφυγή Κράτος (Ελβετία) υπερέβη εν προκειμένω το πεδίο της διακριτικής ευχέρειας που διαθέτει.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στα γαλλικά στη βάση δεδομένων HUDOC του ΕΔΔΑ