Εθνική νομοθεσία που καταργεί το δικαίωμα επικαρπίας επί γεωργικών γαιών υπηκόων άλλων κρατών μελών και δίκαιο ΕΕ

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με σημερινή του απόφαση, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφαίνεται ότι καταργώντας τα δικαιώματα επικαρπίας που κατέχουν άμεσα ή έμμεσα υπήκοοι άλλων κρατών μελών επί γεωργικών γαιών κείμενων στο έδαφός της, η Ουγγαρία παρέβη τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων (άρθρο 63 ΣΛΕΕ) και από το δικαίωμα ιδιοκτησίας που κατοχυρώνει ο Χάρτης στο άρθρο 17.

Ειδικότερα, σύμφωνα με το ΔΕΕ, κράτος μέλος το οποίο επιδιώκει να δικαιολογήσει περιορισμό θεμελιώδους ελευθερίας την οποία κατοχυρώνει η Συνθήκη ΛΕE πρέπει επίσης να μεριμνά για τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων τα οποία κατοχυρώνει ο Χάρτης.

Ιστορικό της υπόθεσης

Το 2013, η Ουγγαρία θέσπισε νομοθεσία η οποία προβλέπει ότι δικαιώματα επικαρπίας επί γεωργικών γαιών κείμενων στην Ουγγαρία μπορούν να παραχωρηθούν ή να διατηρηθούν σε ισχύ μόνο υπέρ προσώπων που έχουν δεσμό στενής συγγενείας με τον κύριο των εν λόγω γεωργικών γαιών. Η νομοθεσία αυτή, η οποία επηρέαζε ιδίως την κατάσταση υπηκόων άλλων κρατών μελών πλην της Ουγγαρίας, προέβλεπε ότι τα δικαιώματα επικαρπίας τα οποία συστήθηκαν υπέρ νομικών προσώπων ή φυσικών προσώπων που δεν έχουν τέτοιον δεσμό συγγενείας με τον κύριο καταργούνται από 1ης Μαΐου 2014.

Με την απόφασή του της 6ης Μαρτίου 2018 σε δύο συνεκδικασθείσες προδικαστικές υποθέσεις (βλ. Απόφαση του Δικαστηρίου της 6ης Μαρτίου 2018, SEGRO και Horváth, C-52/16 και C-113/16), το Δικαστήριο έκρινε ότι η επίμαχη νομοθεσία συνιστά αδικαιολόγητο περιορισμό της αρχής της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων.

Στην παρούσα υπόθεση, που έχει ως αντικείμενο προσφυγή λόγω παραβάσεως, η Επιτροπή ζητεί από το Δικαστήριο να διαπιστώσει ότι, προβλέποντας την κατάργηση των δικαιωμάτων επικαρπίας τα οποία συστήθηκαν υπέρ προσώπων που δεν έχουν στενό δεσμό συγγενείας με τον κύριο, η Ουγγαρία παρέβη τόσο την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων όσο και το άρθρο 17 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με το δικαίωμα ιδιοκτησίας.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι, κατά το μέρος που θίγει τα δικαιώματα επικαρπίας που κατέχουν ευθέως ή εμμέσως (μέσω νομικού προσώπου), υπήκοοι άλλων κρατών μελών, η επίδικη κατάργηση συνιστά περιορισμό της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων η οποία, εν προκειμένω, δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, ούτε από το γεγονός ότι η Ουγγαρία επιδιώκει να επιφυλάξει την κυριότητα των γεωργικών γαιών υπέρ των προσώπων που τις εκμεταλλεύονται και να εμποδίσει την απόκτηση των γαιών αυτών για κερδοσκοπικούς σκοπούς ούτε από την υποτιθέμενη βούληση του Ούγγρου νομοθέτη να προβλέψει κυρώσεις για τις παραβάσεις των εθνικών κανόνων περί ελέγχου του συναλλάγματος και περί αποκτήσεως γεωργικών γαιών, οι οποίες υποστηρίζεται ότι διαπράττονται από τους αλλοδαπούς που αποκτούν δικαιώματα επικαρπίας.

Το Δικαστήριο τονίζει επίσης ότι, όταν κράτος μέλος επιδιώκει να δικαιολογήσει τον περιορισμό, μέσω της εθνικής νομοθεσίας, μίας ή πλειόνων από τις θεμελιώδεις ελευθερίες, η συμβατότητα της νομοθεσίας αυτής προς το δίκαιο της Ένωσης πρέπει να εξετασθεί υπό το πρίσμα τόσο των εξαιρέσεων που προβλέπει η Συνθήκη και η νομολογία του Δικαστηρίου για τη δικαιολόγηση του περιορισμού της εν λόγω ελευθερίας όσο και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται από τον Χάρτη. Πράγματι, τα εν λόγω θεμελιώδη δικαιώματα ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις που διέπονται από το δίκαιο της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της περιπτώσεως κατά την οποία ένα κράτος μέλος επιθυμεί να κάνει χρήση κάποιας παρεκκλίσεως από τη γενική αρχή που απαγορεύει οποιονδήποτε περιορισμό των προαναφερθεισών ελευθεριών.

Συναφώς, το Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η γενόμενη βάσει της επίμαχης νομοθεσίας κατάργηση των δικαιωμάτων επικαρπίας συνιστά στέρηση ιδιοκτησίας κατά την έννοια του Χάρτη. Επί του σημείου αυτού, το Δικαστήριο κρίνει ότι, μολονότι ο Χάρτης επιτρέπει τη στέρηση της ιδιοκτησίας για λόγους δημοσίας ωφελείας, στις περιπτώσεις και υπό τις προϋποθέσεις που προβλέπονται με νόμο και έναντι δίκαιης και έγκαιρης αποζημιώσεως για την απώλειά της, εντούτοις η κατάργηση των εν λόγω δικαιωμάτων επικαρπίας δεν πληροί τα κριτήρια αυτά.

Πράγματι, μολονότι οι δικαιολογητικοί λόγοι τους οποίους προβάλλει η Ουγγαρία μπορούν, κατ’ αρχήν, να συνιστούν τέτοιους λόγους δημοσίας ωφελείας, ο συγκεκριμένος περιορισμός δεν φαίνεται να επιδιώκει πραγματικά τους σκοπούς τους οποίους ισχυρίζεται ότι επιδιώκει το εν λόγω κράτος μέλος ούτε συνάδει προς την απαίτηση της αναλογικότητας. Περαιτέρω, η επίμαχη νομοθεσία δεν περιέχει διάταξη που να προβλέπει την καταβολή αποζημιώσεως στους επικαρπωτές που απώλεσαν το δικαίωμά τους.

Κατά συνέπεια, η στέρηση της ιδιοκτησίας την οποία επάγεται η επίμαχη νομοθεσία δεν δικαιολογείται εκ λόγων δημοσίας ωφελείας ούτε συνοδεύεται από καθεστώς δίκαιης και έγκαιρης αποζημιώσεως, με αποτέλεσμα να προσβάλλει το δικαίωμα ιδιοκτησίας που κατοχυρώνεται από τον Χάρτη.

Υπό τις περιστάσεις αυτές, το Δικαστήριο αποφαίνεται ότι, θεσπίζοντας την επίμαχη νομοθεσία, η Ουγγαρία παρέβη τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων και από τη διάταξη του Χάρτη σχετικά με το δικαίωμα ιδιοκτησίας.

Γίνεται υπόμνηση ότι η προδικαστική παραπομπή παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, να υποβάλουν στο Δικαστήριο ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, κατά τον ίδιο τρόπο, τα άλλα εθνικά δικαστήρια που επιλαμβάνονται παρόμοιου προβλήματος.

Το πλήρες κείμενο της αποφάσεως είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA