Ηθική της Προβλεπτικής Αναλυτικής στην Υγεία: Οφέλη, κίνδυνοι και προτάσεις

Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής της Ελλάδας και η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Κύπρου ανακοινώνουν την έκδοση Κοινής Γνώμης για την "Ηθική της Προβλεπτικής Αναλυτικής στην Υγεία".

Η προβλεπτική αναλυτική (predic ve analy cs) αποτελεί προσέγγιση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) που έχει ως στόχο τον υπολογισμό της πιθανότητας μελλοντικών γεγονότων ζωής (προβλέψεις), χρησιμοποιώντας δεδομένα, τόσο ιστορικά όσο και πραγματικού χρόνου, στατιστικούς αλγορίθμους και μεθόδους μηχανικής μάθησης. Η προβλεπτική αναλυτική βασίζεται κατά κύριο λόγο στη σύνθεση ετερόκλητων δεδομένων, όπως δεδομένων υγείας, διαμονής, επαγγελματικής απασχόλησης και συνθηκών εργασίας, εκπαιδευτικού υποβάθρου και οικονομικού προφίλ κ.α. 

Η Γνώμη αποτελεί τον πρώτο καρπό του Μνημονίου Συνεργασίας που υπογράφηκε μεταξύ των δύο εθνικών Επιτροπών Ελλάδας και Κύπρου.

Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή της Κοινής Γνώμης, ζούμε ήδη στην εποχή της τεχνολογικής πρόβλεψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και δραστηριότητας και η αιτία αυτής της εξέλιξης είναι αφενός η διαθεσιμότητα μεγα-δεδομένων, αφετέρου η ανάπτυξη ισχυρών αλγορίθμων μηχανικής μάθησης. Οι προβλέψεις κυμαίνονται από το παγκόσμιο και το πληθυσμιακό επίπεδο, όπως η πρόβλεψη του φαινομένου του θερμοκηπίου και η  πρόβλεψη της εξάπλωσης μεταδοτικών νοσημάτων (π.χ. COVID 19) αντίστοιχα, μέχρι την εξατομικευμένη πρόβλεψη του κινδύνου θνησιμότητας ασθενή (π.χ. από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια). Η Κοινή Γνώμη επιχειρεί να αναδείξει τα οφέλη που κομίζει η προβλεπτική αναλυτική και να καταγράψει προβλήματα που μπορούν να τη μετατρέψουν σε κίνδυνο.

Περαιτέρω, επισημαίνεται ότι η χρήση της προβλεπτικής αναλυτικής εγείρει σύνθετα και πολύπλοκα ηθικά ζητήματα που αφορούν τόσο στην ελευθερία του ίδιου του προσώπου, όσο και στην ασφάλεια των αποφάσεων που βασίζονται στις προβλέψεις. 

Η προβλεπτική αναλυτική ως προσέγγιση της ΤΝ εμπερικλείει και αναπαράγει τις προκλήσεις που επιφέρει η χρήση της ΤΝ. Με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και κοινό παρονομαστή τις ηθικές αρχές και αξίες, η Γνώμη επιχειρεί να αναδείξει τις ευκαιρίες που αποφέρει η προβλεπτική αναλυτική και να καταγράψει τις προκλήσεις που μπορούν να μετατρέψουν την προβλεπτική αναλυτική από ευκαιρία σε κίνδυνο. Στον βαθμό που οι κοινά αποδεκτές αξίες ενσωματώνονται στις εφαρμογές της προβλεπτικής αναλυτικής ως τεχνικές προϋποθέσεις και αντανακλώνται στα δεδομένα εκπαίδευσης και αξιολόγησης με τρόπο συμπεριληπτικό, οι σχετικές τεχνολογίες πρόβλεψης περί γεγονότων ζωής δύνανται να προάγουν την υγεία και ευημερία. 

Προς την κατεύθυνση σεβασμού και προώθησης των ηθικών αρχών αξιοποίησης των συστημάτων ΤΝ κινούνται, εξάλλου, οι προσπάθειες νομοθετικής ρύθμισης της ΤΝ, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Ειδικότερα, τόσο ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1689 για την Τεχνητή Νοημοσύνη όσο και η Σύμβαση-Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα υπογραμμίζουν την ανάγκη εστίασης στην υπεύθυνη ανθρωποκεντρική και οικοκεντρική ΤΝ σύμφωνα με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Προαπαιτούμενο είναι η εγκαθίδρυση ενός περιεκτικού πλαισίου διακυβέρνησης αυτών των τεχνολογιών, με ταυτόχρονη επικαιροποίηση των πρωτοκόλλων και αυστηροποίηση της εκτίμησης αντικτύπου των συστημάτων προβλεπτικής αναλυτικής στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό το πλαίσιο διακυβέρνησης θα πρέπει να βασίζεται στις θεμελιώδεις ηθικές αρχές χρήσης αξιοποίησης των συστημάτων ΤΝ, οι οποίες αναφέρονται στη Γνώμη «Εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης στην Υγεία στην Ελλάδα» της ΕΕΒΤ. 

Η ΕΕΒΤ και η ΕΕΒΚ συστήνουν το πλαίσιο διακυβέρνησης να τελεί υπό την εποπτεία μιας εθνικής αρχής ΤΝ, η οποία, λαμβάνοντας υπόψη όσα αναφέρονται στην παρούσα Γνώμη, θα διαχειρίζεται και θα κατανέμει ρόλους μεταξύ σχετικών ρυθμιστικών και εποπτικών αρχών και θα συνδιαλέγεται με τους παρόχους υπηρεσιών υγείας, τους παρόχους τεχνολογικών λύσεων και τους εκπροσώπους  της κοινωνίας πολιτών. 

Κατά την άποψη των δύο Επιτροπών ειδικότερες προτάσεις για τον τομέα της Υγείας είναι:

α) ο σχεδιασμός πρωτοκόλλων και η εκπαίδευση όλων των επαγγελματιών υγείας για την ορθή διαχείριση της ενημέρωσης των ασθενών, 

β) ο καθορισμός τεχνικών απαιτήσεων για διαφάνεια και επεξηγησιμότητα των αποφάσεων των μεθόδων προβλεπτικής αναλυτικής ιατρικής, 

γ) η λεπτομερής περιγραφή του συνόλου των μεταβλητών που πρέπει να λαμβάνει υπόψη μια προβλεπτική μέθοδο ανάλογα με το αντικείμενό της, και

δ) η διαρκής επικαιροποίηση των μοντέλων προβλεπτικής αναλυτικής.  

Οι δύο Επιτροπές κρίνουν, τέλος, ότι είναι αναγκαία η κατηγοριοποίηση των εφαρμογών που θέτουν σε κίνδυνο θεμελιώδη δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενώ ως προς τις «επιθετικές προβλέψεις» συστήνεται αυστηρή νομοθετική ρύθμιση, προκειμένου να προστατευθούν τα πρόσωπα από τους σοβαρούς κινδύνους που αυτές συνεπάγονται.

Δείτε ολόκληρο το κείμενο της Κοινής Γνώμης στο bioethics.gr.