Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης: Το εργαλείο για τη μετάβαση της ΕΕ σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία στο “μικροσκόπιο” του Ευρ. Ελεγκτικού Συνεδρίου

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Σύμφωνα με νέα γνώμη του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ), οι πράσινες φιλοδοξίες της ΕΕ απαιτούν ένα Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης που να βασίζεται περισσότερο στις επιδόσεις.

Η γνώμη  αριθ. 5/2020 του ΕΕΣ σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής της 14ης Ιανουαρίου 2020 και της 28ης Μαΐου 2020 για κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, η οποία δημοσιεύθηκε στις 22-07-2020, καταλήγει ότι χρειάζεται σαφέστερη σύνδεση της πρόσφατα τροποποιημένης πρότασης σχετικά με το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ. Μολονότι διατίθενται σημαντικοί πρόσθετοι πόροι προκειμένου να διευκολυνθεί η μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέχρι το 2050, η χρηματοδότηση θα πρέπει να βασίζεται περισσότερο στις ανάγκες και να εστιάζει στις επιδόσεις. Διαφορετικά, υπάρχει κίνδυνος να μην λάβει χώρα η αναγκαία διαρθρωτική αλλαγή και η μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία να χρειαστεί να χρηματοδοτηθεί εκ νέου, προειδοποιούν οι ελεγκτές. 

Στόχος των νομοθετικών προτάσεων με τις οποίες θεσπίζεται το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) είναι η υποστήριξη της μετάβασης της ΕΕ σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέχρι το 2050, με την αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων στους πληττόμενους τομείς και περιφέρειες. Οι πιστώσεις του προϋπολογισμού που διατέθηκαν αρχικά ανέρχονταν σε 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ (σε τιμές 2018). Σε συνέχεια της πανδημίας της COVID-19, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τροποποίησε την πρότασή της αυξάνοντας σημαντικά τη χρηματοδότηση, ήτοι κατά 32,5 δισεκατομμύρια ευρώ, προερχόμενα κυρίως από το Ευρωπαϊκό Μέσο Ανάκαμψης. Ωστόσο, το νέο σχέδιο προϋπολογισμού που συμφωνήθηκε μόλις στις 21-07-2020 περιέκοψε τους πόρους του ΤΔΜ κατά 20 δισεκατομμύρια ευρώ.

Οι ελεγκτές επισημαίνουν ότι η Επιτροπή δεν διενήργησε προηγουμένως εκτίμηση επιπτώσεων προς υποστήριξη της τροποποίησης του ποσού. Μια εμπεριστατωμένη ανάλυση αναγκών είναι καίριας σημασίας τόσο για την καλύτερη κατανομή των χρηματοδοτικών πόρων της ΕΕ όσο και για την εστίαση στους επιδιωκόμενους στόχους και την ποσοτικοποίησή τους. Η σημασία της είναι ακόμη μεγαλύτερη, αφ' ης στιγμής η πρόταση προβλέπει περαιτέρω χρηματοδότηση για περιφέρειες που έχουν ήδη λάβει πόρους για τον εκσυγχρονισμό τους στον τομέα της ενέργειας από άλλα ειδικά για τον σκοπό αυτό ταμεία.

Οι ελεγκτές επισημαίνουν ακόμα ότι η σχέση των επιδόσεων με τη χρηματοδότηση είναι σχετικά αδύναμη. Τα κίνητρα που παρέχει η προτεινόμενη μέθοδος κατανομής για την εις βάθος, σημαντική, διαρθρωτική αλλαγή που απαιτείται για την επίτευξη των κλιματικών στόχων της ΕΕ δεν είναι ισχυρά. Επιπλέον, μολονότι προτείνονται δείκτες εκροής και αποτελέσματος, αυτοί δεν αποτυπώνουν με σαφήνεια τον στόχο της μεταστροφής από τομείς υψηλής έντασης άνθρακα. Για τον λόγο αυτό, σύμφωνα με τους ελεγκτές, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος το ΤΔΜ να μη συμβάλει στην απεξάρτηση ορισμένων περιφερειών από δραστηριότητες υψηλής έντασης άνθρακα. 

Δήλωση

«Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης αποτελεί βασικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, σκοπός του οποίου είναι να εξασφαλίσει ότι η μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία θα επέλθει κατά τρόπο δίκαιο, χωρίς να αφήνει κανέναν στο περιθώριο», δήλωσε ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τη γνώμη. «Ωστόσο, η Επιτροπή οφείλει να εξασφαλίσει ότι η νέα νομοθετική πρόταση, όπως και τα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης που θα εγκρίνει, διαθέτουν ένα σταθερό πλαίσιο επιδόσεων, προκειμένου να συμβάλουν στην επίτευξη των φιλόδοξων στόχων της ΕΕ».

Ιστορικό

Τον Δεκέμβριο του 2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, της οποίας αναπόσπαστο μέρος είναι το ΤΔΜ. Η πρόταση που διατυπώθηκε τον Ιανουάριο του 2020 προέβλεπε ότι το ΤΔΜ θα λάμβανε ενωσιακά κεφάλαια που θα ανέρχονταν σε περίπου 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Τον Μάιο του 2020, σε συνέχεια της πανδημίας της COVID-19, η Επιτροπή τροποποίησε την πρότασή της, αυξάνοντας την ενίσχυση στα 40 δισεκατομμύρια ευρώ. Με τα συμπεράσματα της συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 17ης-21ης Ιουλίου ο προϋπολογισμός αυτός μειώθηκε κατά 20 δισεκατομμύρια ευρώ.

Υπενθυμίζεται ότι το ΕΕΣ συμβάλλει στη βελτίωση της δημοσιονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ δημοσιεύοντας γνώμες επί προτάσεων για νέα νομοθεσία ή για αναθεώρηση ισχύουσας, οι οποίες έχουν δημοσιονομική επίπτωση. Οι γνώμες αυτές αποτελούν ανεξάρτητη αξιολόγηση των νομοθετικών προτάσεων από τον εξωτερικό ελεγκτή της ΕΕ. 

Η νομική βάση της πρότασης της Επιτροπής επιβάλλει τη διαβούλευση με το ΕΕΣ και, ως εκ τούτου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο απηύθυναν χωριστή επιστολή στο Ελεγκτικό Συνέδριο ζητώντας την άποψή του. 

Το πλήρες κείμενο της γνώμης είναι διαθέσιμο στα αγγλικά στον ιστότοπο του ΕΕΣ (eca.europa.eu)