Τι είναι το Συμβούλιο της Ευρώπης και τι σημαίνει η αποβολή της Ρωσίας

Επιμέλεια: Φωτεινή Μπάλα, Αξιωματικός ΕΛ.ΑΣ, Υπ Διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου της Νομικής του Δ.Π.Θ

Το Συμβούλιο της Ευρώπης, το συναντάμε και ως Συμβούλιο, ιδρύθηκε το 1949 με τη Συνθήκη του Λονδίνου, αποτελεί διεθνή, περιφερειακό και διακυβερνητικό Οργανισμό  με κύριο σκοπό την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: «τη προώθηση της ενότητας μεταξύ των μελών του προς διασφάλιση και πραγματοποίηση των ιδεών και των αρχών της κοινής τους κληρονομιάς και προς διευκόλυνση της οικονομικής και κοινωνικής τους προόδου» (άρθρο 1 του Καταστατικού). Συμμετέχουν σε αυτό 46 κράτη, επίσης 5 κράτη είναι παρατηρητές του Συμβουλίου και 3 παρατηρητές της Συνέλευσης.  Έχει έδρα το Στρασβούργο και δεν πρέπει να συγχέεται με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που συνιστά  όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης απαρτίζεται από τους υπουργούς των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανά τομέα πολιτικής. Θεσπίζει τη νομοθεσία της Ένωσης μετά από διαπραγμάτευση, συνήθως μαζί με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ενώ δεν  περιλαμβάνεται στην θεσμική δομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο καθώς συντονίζει την οικονομική και δημοσιονομική πολιτική των κρατών μελών της Ένωσης και εγκρίνει τον προϋπολογισμό της. Παράλληλα σχεδιάζει την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλεια της Ένωσης και συνάπτει διεθνείς συβάσεις.

Οι εργασίες του Συμβουλίου διαρθρώνονται σε τρία επίπεδα: α) αρχικά κάθε νομοθετική πρόταση εξετάζεται, σε τεχνικό επίπεδο, από εμπειρογνώμονες που εργάζονται σε ομάδες εργασίας, β) η Επιτροπή των Μόνιμων Αντιπροσώπων των κρατών μελών προετοιμάζει τις συνόδους του Συμβουλίου και τέλος γ) στο ανώτατο επίπεδο εγκρίνει την νομοθεσία της Ένωσης. Έχει μόνιμο και αποκλειστικό πρόεδρο, ο οποίος καθορίζει την ημερήσια διάταξη, προετοιμάζει τις συνόδους και τις προεδρίες αυτών και προωθεί τις εργασίες τους. Έχει ουδέτερο ρόλο στα πλαίσια του οποίο βοηθά τα μέλη του Συμβουλίου να καταλήξουν σε συναίνεση.

Η προεδρία του Συμβουλίου σε όλες τις συνθέσεις του εκτός όσων αφορούν εξωτερικές υποθέσεις, ανατίθεται σε κράτος μέλος, χωρίς εκλογές αλλά με προκαθορισμένη σειρά. Η θητεία της προεδρίας διαρκεί 6 μήνες. Για την λήψη αποφάσεων απαιτείται συναίνεση για την οποία προϋποτίθενται διαπραγματεύσεις και συμβιβασμοί. 

Η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης αποφάσισε το 2022, δυνάμει του άρθρου 8[1] του Καταστατικού και εξαιτίας της παραβίασης εκ μέρους της Ρωσίας του άρθρου 3[2], εξαιτίας της εισβολής της στην Ουκρανία, την αποβολή της από τον Οργανισμό. Ποτέ πριν δεν είχε επιβληθεί παύση της ιδιότητας μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης, παρά μόνο οικειοθελής αποχώρηση και καταγγελία τη ΕΣΔΑ[3]. Ο όρος «παύση μέλους» είναι ο πλέον δόκιμος γιατί αναφέρεται στο καταστατικό του οργανισμού. Αφού καταδίκασε την  ένοπλη επίθεση στην Ουκρανία, το Συμβούλιο των Υπουργών διαπίστωσε την παραβίαση των υποχρεώσεων που η Ρωσία είχε σύμφωνα με το άρθρο 3 του Καταστατικού και αποφάσισε την άμεση αναστολή του δικαιώματος εκπροσώπησης της χώρας στο Συμβούλιο. Παρότι ζήτησε από τη Ρωσία να συμμορφωθεί ο εκπρόσωπος της χώρας ανακοίνωσε την αποχώρηση της από τον Οργανισμό, οπότε η Ρωσία έπαψε να είναι μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Οι συνέπειες της αποβολής από τον Οργανισμό δεν είναι ρητά καταγεγραμμένες. Ωστόσο, στην πράξη ανεστάλη το δικαίωμα εκπροσώπησης της Ρωσίας στην Επιτροπή Υπουργών, την Κοινοβουλευτική Συνέλευση και κάθε επιτροπή που συστήνεται στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης.  Οι συνθήκες και συμφωνίες που είχε συνάψει η χώρα προ της αποβολής της συνεχίζουν να ισχύουν. Άλλωστε άλλες από τις Συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης απευθύνονται αποκλειστικά στα μέλη του και άλλες είναι ανοιχτές για υπογραφή και επικύρωση από κάθε ενδιαφερόμενο κράτος. Άρα εάν η Ρωσία δεν καταγγείλει τις Συμβάσεις που μέχρι τώρα έχει υπογράψει, αυτές παραμένουν ισχυρές, ενώ δεν θα συμμετέχει σε όσες απευθύνονται αποκλειστικά στα μέλη του Συμβουλίου.

Η αποβολή από το Συμβούλιο της Ευρώπης, άφησε τη Ρωσία εκτός ενός σημαντικού φόρουμ συζητήσεων και διπλωματικών σχέσεων,  οι Ρώσοι πολίτες χάνουν τη δυνατότητα προσφυγής επικαλούμενοι της διατάξεις της ΕΣΔΑ, για τυχόν παραβίαση  των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους. Όμως, δεν είναι η Ρωσία η μόνη χαμένη. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχασε το μεγαλύτερο σε πληθυσμό μέλος του με την μεγαλύτερη συνεισφορά στον προϋπολογισμό του.    

​Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ποια η διαφορά; https://www.consilium.europa.eu/el/european-council-and-council-of-the-eu/

ECHR caselaw, Απόφαση του Δικαστηρίου της 03/2/2023, https://www.echrcaselaw.com/mi-katigoriopoihmeno/metatinapovolitisrwsiasapotosimvouliotisevropistoeddaexeiarmodiotitanaexetazeiprosfygesgiaparaviaseismexritis16-09-2022kaixorisrosodikasti/

Κράτη Μέλη https://www.coe.int/el/web/about-us/our-member-states

Council of Europe, The Russian Federation is excluded from the Council of Europe, 16/3/2022, www.coe.int 

[1] Κάθε μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης που έχει παραβιάσει σοβαρά το άρ. 3 μπορεί να υποστεί αναστολή των δικαιωμάτων εκπροσώπησής του και να ζητηθεί η αποχώρησή του υπό το άρ. 7. Αν το συγκεκριμένο Μέλος δεν συμμορφωθεί με αυτό το αίτημα, η Επιτροπή [Υπουργών] μπορεί να αποφασίσει ότι έχει σταματήσει να είναι Μέλος του Συμβουλίου από την ημερομηνία που το Συμβούλιο θα καθορίσει».

[2] «κάθε Μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης πρέπει να αποδέχεται τις αρχές του κράτους δικαίου και της απόλαυσης από όλα τα άτομα που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών, και να συνεργάζεται ειλικρινά και αποτελεσματικά για την πραγματοποίηση του σκοπού του Συμβουλίου»

[3] Η Ελλάδα αποχώρησε από το Συμβούλιο της Ευρώπης κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας έπειτα από προσφυγές εις βάρος της για παραβιάσεις των διατάξεων της ΕΣΔΑ. Οι Δανία, Νορβηγία, Σουηδία και Ολλανδία, αντέδρασαν αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας στην Ελλάδα από την Χούντα, με εκθέσεις και πορίσματα παραβιάσεων. Αποτελεί «προηγούμενο» και αποδεικνύει ότι τα κράτη κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου, προασπίστηκαν τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς να επιδιώξουν την εξυπηρέτηση των εθνικών τους συμφερόντων.