Επιτρέπεται η παράθεση υπερσυνδέσμων προς άλλη ιστοσελίδα χωρίς την άδεια της;

Τα ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας που προκύπτουν από τη χρήση του διαδικτύου είναι πάρα πολλά και απαιτούν σίγουρα μια εκτενή συζήτηση. Είναι, άλλωστε, μάλλον μάταιο να προσπαθήσει κανείς να τα προσεγγίσει με μια ενιαία αντίληψη, καθώς επεκτείνονται σε πολλές διαφορετικές εκφάνσεις του Internet, ενώ καλύπτουν γεωγραφικά περιοχές με ουσιωδώς διαφορετικές νομικές και κοινωνικές αντιλήψεις επί του θέματος. 

Παράνομα "κατεβασμένες" ταινίες, πνευματικά δικαιώματα σε προγράμματα Η/Υ, δικαιώματα επί βάσεων δεδομένων, copyright επί κειμένων που αναρτώνται στο Internet και υπερσύνδεσμοι (hyperlinks) είναι μόνο μερικές από τις θεματικές ενότητες που θα βρει κανείς μπροστά του αν ανοίξει αυτό το σημαντικό κεφάλαιο του δικαίου του Διαδικτύου και της Πληροφορικής.

Κατά τη γνώμη του εμβληματικού καθηγητή στο χώρο του δικαίου του Διαδικτύου, Lawrence Lessig*, το κυριότερο πρόβλημα με την πνευματική ιδιοκτησία και τον ψηφιακό κόσμο είναι ότι οι νομοθέτες επιχειρούν -μάταια- να εφαρμόσουν πρακτικές που είναι συνυφασμένες με τις παραδοσιακές έννοιες του υλικού κόσμου, σε ψηφιακά αγαθά. Αυτός είναι άλλωστε ένας από τους λόγους που ο καθηγητής, αντιτιθέμενος στην κακή κατά τον ίδιο εφαρμογή των νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας στον κυβερνοχώρο, αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος του κινήματος των Creative Commons. Στο ιδιαίτερα ενδιαφέρον ζήτημα αυτό, όμως, θα επανέλθουμε σε μεταγενέστερο στάδιο.

Αυτό που θα μας απασχολήσει σε αυτό το κείμενο είναι μια πολύ σημαντική απόφαση σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο που εξέδωσε πρόσφατα το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε ( υπόθεση C‑466/12 - Nils Svensson κ.λπ. κατά Retriever Sverige AB) ότι ένας ιδιοκτήτης ιστοσελίδας μπορεί να παραπέμπει, χωρίς την άδεια των κατόχων των δικαιωμάτων του δημιουργού, μέσω υπερσυνδέσμων, σε προστατευόμενα έργα που διατίθενται με ελεύθερη πρόσβαση σε άλλον ιστότοπο. Αυτό, μάλιστα, ισχύει ακόμη και αν οι χρήστες που ενεργοποιούν τον υπερσύνδεσμο αποκομίζουν την εντύπωση ότι το έργο τους εμφανίζεται μέσω της ιστοσελίδας που περιέχει τον υπερσύνδεσμο. Η απόφαση αυτή καλωσορίστηκε από ένα μεγάλο μέρος όσων ασχολούνται με θέματα διαδικτύου, καθώς δεν ανατρέπει την έως τώρα διαμορφωμένη νομολογιακά κατάσταση, ενώ διατηρεί την προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο εντός λογικών και εφαρμόσιμων πλαισίων.

Ιστορικό

Η υπόθεση ξεκινάει με διάφορα άρθρα του Τύπου, γραμμένα από Σουηδούς δημοσιογράφους, τα οποία δημοσιεύθηκαν και ήταν ελεύθερα προσβάσιμα στον ιστότοπο της Göteborgs-Posten. Η Retriever Sverige από την άλλη, είναι μια σουηδική εταιρία που εκμεταλλεύεται τον ιστότοπο Retriever, ο οποίος παρέχει στους πελάτες της διάφορους διαδικτυακούς συνδέσμους (hyperlinks) προς άλλες ιστοσελίδες. Οι σύνδεσμοι αυτοί, εφόσον ενεργοποιηθούν από το χρήστη, οδηγούν σε άρθρα δημοσιευμένα σε άλλους ιστοτόπους, μεταξύ των οποίων και ο προαναφερθείς, της Göteborgs-Posten. H Göteborgs-Posten υποστήριξε ότι οι πράξεις της Retriever θίγουν τα δικαιώματα ως κατόχου των δικαιωμάτων του δημιουργού των έργων, ενώ η Retriever Sverige ισχυρίστηκε, μεταξύ άλλων, ότι δεν προέβη σε μετάδοση οποιουδήποτε προστατευόμενου έργου, καθώς με τις ενέργειές της απλώς υποδείκνυε στους πελάτες της τους ιστοτόπους στους οποίους βρίσκονται τα έργα που τους ενδιαφέρουν.

Η απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ εκδόθηκε έπειτα από προδικαστικό αίτημα του Εφετείου της Στοκχόλμης, με την οποία ζητούσε διευκρινήσεις σχετικά με το αν η παροχή τέτοιων υπερσυνδέσμων συνιστά πράξη παρουσίασης στο κοινό υπό την έννοια του δικαίου της Ένωσης. Το ΔEE κατέληξε ότι ο ιδιοκτήτης ιστοτόπου, όπως αυτός της Retriever Sverige, μπορεί να παραπέμπει, μέσω υπερσυνδέσμων, σε προστατευόμενα έργα που διατίθενται με ελεύθερη πρόσβαση σε άλλον ιστότοπο, χωρίς την άδεια των κατόχων των δικαιωμάτων του δημιουργού.

Η συλλογιστική του Δικαστηρίου

Το Δικαστήριο θεώρησε ότι η παροχή τέτοιων υπερσυνδέσμων αποτελεί όντως πράξη παρουσίασης σύμφωνα με τα οριζόμενα στην οδηγία 2001/29/ΕΚ, καθώς τα έργα τίθενται στη διάθεση του κοινού προκειμένου να έχει πρόσβαση, ακόμα κι αν επιλέγει να μην κάνει χρήση της δυνατότητας αυτής. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι οι κάτοχοι των δικαιωμάτων του δημιουργού του έργου –εν προκειμένω η ιστοσελίδα Göteborgs Posten- έχουν το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν κάθε παρουσίαση των έργων αυτών στο κοινό.

Το Δικαστήριο, όμως, έκρινε ότι για να θεωρηθεί ότι είναι απαραίτητη η άδεια των κατόχων των δικαιωμάτων, θα πρέπει η πράξη παρουσίασης να απευθύνεται σε ένα νέο κοινό. Νέο θεωρείται το κοινό το οποίο δεν είχε ληφθεί αρχικά υπόψη από τους δικαιούχους, όταν αυτοί επέτρεπαν την αρχική παρουσίαση στο κοινό, με άλλα λόγια όταν έκαναν διαθέσιμο το υλικό στην ιστοσελίδα τους. Κάτι τέτοιο δε συμβαίνει στην εν λόγω περίπτωση, καθώς το δικαστήριο έκρινε ότι τα έργα ήταν ελεύθερα προσβάσιμα σε όλους και συνεπώς το κοινό της Retriver Sverige είχε ήδη ληφθεί υπόψη από τους δημιουργούς της Göteborgs Posten. Η κρίση αυτή δεν επηρεάζεται απ’ το γεγονός ότι οι χρήστες αποκόμιζαν την εντύπωση ότι το έργο εμφανιζόταν από την Retriever και όχι την Göteborgs Posten.

Σημαντική εξαίρεση

Το Δικαστήριο επισημαίνει, ωστόσο, ότι τα παραπάνω δε θα ίσχυαν στην περίπτωση που ένας υπερσύνδεσμος παρείχε τη δυνατότητα στους χρήστες του ιστοτόπου, στον οποίο βρίσκεται, να παρακάμψουν περιοριστικά μέτρα που έχει λάβει ο ιστότοπος, στον οποίο βρίσκεται το προστατευόμενο έργο, για να περιοριστεί η πρόσβαση του κοινού στους συνδρομητές του και μόνο. Ο λόγος είναι ότι στην περίπτωση αυτή των συνδρομητικών υπηρεσιών, οι εν λόγω χρήστες δεν θα είχαν ληφθεί υπόψη ως δυνητικό κοινό από τους κατόχους του δικαιώματος του δημιουργού, όταν επέτρεπαν την αρχική παρουσίαση. Με άλλα λόγια, εάν τα κείμενα παρουσιάζονταν σε μια ιστοσελίδα που απευθυνόταν μόνο σε συνδρομητές, ή αν ήταν απαραίτητο να είναι κανείς συνδρομητής προκειμένου να έχει πρόσβαση στο συγκεκριμένο κομμάτι της ιστοσελίδας, τότε το κοινό αυτό θα θεωρούταν «νέο» και, ως εκ τούτου, το δικαίωμα των δημιουργών των έργων θα θιγόταν άμεσα.

Ένα ακόμα ιδιαίτερα σημαντικό σημείο της απόφασης του Δικαστηρίου είναι η απαγόρευση παροχής μεγαλύτερης προστασίας στους κατόχους του δικαιώματος του δημιουργού από τα κράτη-μέλη. Συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι τα κράτη μέλη δεν έχουν δικαίωμα να θεσπίζουν ευρύτερη προστασία των κατόχων του δικαιώματος του δημιουργού διευρύνοντας την έννοια «παρουσίαση στο κοινό». Ο λόγος είναι ότι τέτοιες κινήσεις θα είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νομοθετικής ανομοιογένειας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, συνεπώς, ανασφάλειας δικαίου, τη στιγμή που  η εφαρμοστέα οδηγία έχει ως σκοπό την αντιμετώπιση ακριβώς αυτών των προβλημάτων.

Ολόκληρη την απόφαση μπορείτε να βρείτε εδώ.

* Andrew Murray  (2010)  Information Technology Law: The law and society,  Oxford University Press