Ευθύνη από πτώση κτίσματος

Δεν έχουν λείψει κατά καιρούς ειδήσεις ότι σημειώθηκαν τραυματισμοί περαστικών από πτώση κτισμάτων. Έλλειψη συντήρησης, υγρασία αλλά και σεισμοί που αποκαλύπτουν κακοτεχνίες είναι πιθανό να οδηγήσουν στην αποκόλληση τμήματος κτισμάτων ή και ολόκληρων τοίχων. Η επικινδυνότητα των κτισμάτων οδήγησε τον Έλληνα Νομοθέτη στη θέσπιση ειδικού άρθρου στον Αστικό Κώδικα που ορίζει τα της ευθύνης από πτώση κτίσματος.

Κατά τη διάταξη του άρθρου 925 ΑΚ, ο κύριος ή νομέας κτίσματος ή άλλου έργου που συνέχεται με το έδαφος ευθύνεται για τη ζημία που προξενήθηκε σε τρίτον εξαιτίας ολικής η μερικής πτώσης του, εκτός αν αποδείξει ότι η πτώση δεν οφείλεται σε ελαττωματική κατασκευή ή σε πλημμελή συντήρησή του.

Η διάταξη αυτή θεσπίζει μια ειδική μορφή αδικοπραξίας σε περίπτωση ζημίας από ολική ή μερική πτώση κτίσματος ή άλλου έργου σε βάρος του κυρίου ή νομέα του κτίσματος ή έργου που έπεσε. Πρόκειται για μια μορφή ευθύνης από διακινδύνευση. Η ιδιαιτερότητα και χρησιμότητα της διάταξης αυτής έγκειται στη θέσπιση γνήσιας αντικειμενικής ευθύνης του κυρίου ή νομέα κτίσματος ή έργου για τη ζημία που η πτώση προκάλεσε, ενώ τεκμαίρεται ότι η ζημία οφείλεται σε ελαττωματική κατασκευή ή σε πλημμελή συντήρησή του. Έτσι, για τη θεμελίωση της ευθύνης του κυρίου ή νομέα του πράγματος, ο ενάγων πρέπει να επικαλεστεί και να αποδείξει μόνο την πτώση του κτίσματος ή άλλου έργου, τη ζημία του και τον αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ πτώσεως και ζημίας, όπως και ότι ο εναγόμενος ήταν κατά το χρόνο της πτώσεως κύριος ή νομέας του κτίσματος, ο δε εναγόμενος για να απαλλαγεί πρέπει να προτείνει με ένσταση και να αποδείξει ότι η πτώση οφείλεται σε τρίτη αιτία, άσχετη με πλημμελή κατασκευή ή συντήρηση, όπως λ.χ. σε γεγονός ανωτέρας βίας ή σε αποκλειστική ενέργεια τρίτου, διότι στις περιπτώσεις αυτές δεν υφίσταται η ως άνω αιτιώδης συνάφεια.

ΙΙ. Οι προϋποθέσεις εφαρμογής της διάταξης

Α. Προϋποθέσεις εφαρμογής

Οι προϋποθέσεις εφαρμογής της ως άνω διάταξης είναι:

α) Ο υπεύθυνος προς αποζημίωση πρέπει να είναι κύριος ή νομέας του κτίσματος ή του συνεχόμενου μετά του εδάφους άλλου έργου κατά την πτώση αυτών.

Υπεύθυνος, επομένως, προς αποζημίωση είναι:

• ο κύριος του κτίσματος, εφόσον ευρίσκεται στη νομή αυτού ο ίδιος ή δι’ αντιπροσώπου, και
• ο νομέας αυτού.

β) Να πρόκειται περί κτίσματος ή άλλου έργου συνεχόμενου μετά του εδάφους. Νοείται δε σαν κτίσμα νοείται κάθε ανθρώπινο δομικό δημιούργημα, που συνδέεται σταθερά με το έδαφος, πάνω ή κάτω από την επιφάνειά του, αδιάφορα από την κατάσταση ή τον προορισμό του, ενώ στην έννοια του «άλλου έργου» περιλαμβάνεται κάθε τεχνητό αντικείμενο, που συνδέεται με το έδαφος και εγκυμονεί κίνδυνο από πιθανή κατάρρευσή του και που, λόγω του τρόπου κατασκευής και της ιδιομορφίας του, δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν «κτίσμα». Ως «κτίσμα» νοείται δηλαδή κάθε αυτοτελές δομικό έργο που συνέχεται με το έδαφος, ενώ ως «άλλο έργο» κάθε ανθρώπινο δομικό ή τεχνικό κατασκεύασμα ή εγκατάσταση που συνδέεται άμεσα ή έμμεσα, μόνιμα ή προσωρινά με το έδαφος που έχει χαρακτήρα οιασδήποτε φύσεως εγκαταστάσεως με οικονομική αξία, λ.χ. ανάχωμα, εναέριος αγωγός ηλεκτρικού κλπ.

γ) Η ζημία του τρίτου πρέπει να επήλθε εξαιτίας της πτώσης του κτίσματος ή του άλλου έργου, ολικής ή μερικής. Σαν πτώση νοείται η λύση των τεχνικών συνδέσμων των διαφόρων υλικών του και η ολική ή μερική κατάρρευσή του σύμφωνα με το νόμο της βαρύτητας ή και η ολική ή μερική υποχώρηση κάτω από μία συνηθισμένη δύναμη λ.χ. υποχώρηση μιας σκάλας ή δαπέδου κάτω από το βάρος ανθρώπινου σώματος. Στην έννοια δε της πτώσης, κατ΄ άρθρ. 925 ΑΚ, εμπίπτει και η πτώση σκεπής ή τμήματος της σκεπής μιας οικοδομής όπως και η διαρροή από αγωγό .

Β. Έλλειψη ευθύνης του εναγομένου

Για να απαλλαγεί ο εναγόμενος πρέπει να αποδείξει ότι δεν είναι κύριος ή νομέας ή ότι δεν υπήρξε ελαττωματική κατασκευή ή πλημμελής συντήρηση, όπως π.χ. επειδή η πτώση επήλθε λόγω ανωτέρας βίας. Η διαπίστωση πολεοδομικής παράβασης ως προς το κτίσμα που έπεσε καθιστά αλυσιτελή τον ισχυρισμό του εναγομένου περί έλλειψης ευθύνης του. Έτσι, η αγωγή είναι αβάσιμη αν ο εναγόμενος δεν είναι ο κύριος και νομέας του τοίχου που κατέρρευσε, αφετέρου αν η κατάρρευση του κτίσματος οφείλεται σε ενέργεια τρίτου και όχι σε φυσικά αίτια, όπως απαιτείται για την εφαρμογή του εν λόγω άρθρου.

Ιδίως, ως ανώτερη βία νοείται κάθε απρόβλεπτο και εξαιρετικό γεγονός, είτε αντικειμενικό, είτε σχετιζόμενο με το πρόσωπο του δικαιούχου, το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν μπορεί να αποτραπεί με μέτρα εξαιρετικής επιμέλειας και σύνεσης του μέσου ανθρώπου. Τέτοια γεγονότα (φυσικά) είναι ο σεισμός, η καθίζηση του εδάφους, κεραυνός, ασυνήθης καταιγίδα. Η ανωτέρα βία συνιστά όχι μόνον λόγο απαλλαγής σε περίπτωση ευθύνης εκ της μη εκπληρώσεως ενοχής υφισταμένης εκ συμβατικής σχέσεως αλλά και της εξ αδικοπραξίας, αφού υπαρχούσης τοιαύτης (ανωτέρας βίας) αίρεται το στοιχείο του αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ αυτής (της επελεύσεως της ζημίας) και της εκ κατασκευής ή συντηρήσεως ελλείψεως, με την έννοια της πρόσφορου αιτίας. Περίπτωση «ανώτερης βίας» συνιστά και η ορμητικότητα του ανέμου και η σφοδρότητα της θαλασσοταραχής και οι εν γένει εξαιρετικά δυσμενείς καιρικές συνθήκες, συνεπεία των οποίων το πλοίο αδυνατεί να κυβερνηθεί ή να παραμείνει προσδεμένο στο αγκυροβόλιό του, εφόσον, όμως, τα καιρικά αυτά φαινόμενα δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν, ούτε να αποτραπούν οι δυσμενείς συνέπειές τους, με μέτρα άκρας επιμέλειας και σύνεσης, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να αποβαίνει αναπόφευκτο. Έχει κριθεί ότι οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες δεν αποτελούν ανωτέρα βία, στο πλαίσιο συγκεκριμένων περιστάσεων[.

Δεν απαλλάσσεται όμως ο κύριος από την ευθύνη, όταν το φυσικό γεγονός π.χ. σεισμός ήταν η αφορμή για να εκδηλωθεί η πλημμελής συντήρηση των στηθαίων και δεν διακόπτεται ο αιτιώδης σύνδεσμος. Κρίσιμο είναι αν το γεγονός ανωτέρας βίας, όπως τα φυσικά φαινόμενα, αποτελεί τρίτη αιτία για την πτώση της οικοδομής και όχι απλά αφορμή για την εκδήλωση της ελαττωματικότητας της κατασκευής ή την πλημμέλεια της συντήρησης της. Ετσι αν, το γεγονός αυτό προκάλεσε τη μερική ή ολική πτώση της οικοδομής, επειδή η τελευταία είχε κατασκευασθεί ή συντηρηθεί πλημμελώς, ευθύνη του κύριου ή νομέα πρέπει να αναγνωρισθεί, στην έκταση που το υποδεικνύει η θεωρία της πρόσφορης αιτιώδους συνάφειας.