Καθιερώνεται νομοθετικά ο θεσμός των Επιτροπών Ηθικής της Έρευνας

Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής εξέτασε το κεφάλαιο Δ’ του προσχεδίου νόμου «Ίδρυση Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και λοιπές διατάξεις», με το οποίο καθιερώνεται νομοθετικά ο θεσμός των Επιτροπών Ηθικής της Έρευνας, ύστερα από σχετική πρόσκληση του Αν. Υπουργού Έρευνας και Καινοτομίας.

Όπως αναφέρεται στη σχετική σύσταση, η Επιτροπή θεωρεί εξαιρετικά σημαντική την πρωτοβουλία νομοθετικής καθιέρωσης του θεσμού στις ερευνητικές μονάδες της χώρας μας.

Ήδη από το 2004, με σχετική Γνώμη της, είχε επισημάνει την ανάγκη λειτουργίας επιτροπών δεοντολογίας σε ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα, κατά τα διεθνή πρότυπα, για τον έλεγχο των ερευνητικών προτάσεων.

Η ανάγκη αυτή έχει προκύψει κυρίως από την ραγδαία ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών και των εφαρμογών τους στις τελευταίες δεκαετίες, μια εξέλιξη που συχνά αναδεικνύει σοβαρά –και πρωτόγνωρα- ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας.

Η έγκαιρη αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων από αρμόδια όργανα με ειδικευμένη γνώση εξασφαλίζει αυτό που έχει ονομασθεί «υπεύθυνη επιστήμη» ή «υπεύθυνη έρευνα» (responsible science /research), δηλαδή την εναρμόνιση της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου με τις βασικές αξίες κάθε δημοκρατικής κοινωνίας.

Η ιδέα της «υπεύθυνης επιστήμης» αντανακλάται κατ’ εξοχήν σε λεπτομερείς κανόνες δικαίου και δεοντολογίας που, σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, ρυθμίζουν κάθε τομέα της σύγχρονης έρευνας.

Ιδίως τις δύο τελευταίες δεκαετίες, το ρυθμιστικό αυτό πλαίσιο έχει εμπλουτισθεί σημαντικά καλύπτοντας τόσο την έρευνα που σχετίζεται με τον άνθρωπο και το ανθρώπινο βιολογικό υλικό ή τα προσωπικά δεδομένα, όσο και αυτήν που σχετίζεται με τα άλλα είδη του έμβιου κόσμου και γενικότερα το περιβάλλον, φυσικό και πολιτιστικό.

Ελλείψει νομοθεσίας, η Επιτροπή ενθάρρυνε επανειλημμένα στο παρελθόν την ίδρυση επιτροπών δεοντολογίας της έρευνας, με πρωτοβουλία των ίδιων των ερευνητικών μονάδων. Η προσπάθεια αυτή απέδωσε σε σημαντικό βαθμό, ωστόσο, η θέσπιση ειδικής νομοθεσίας αποδεικνύεται αναγκαία για δύο, κυρίως, λόγους: προκειμένου, αφ’ ενός, να εξασφαλισθεί η κάλυψη όλων των τομέων της έρευνας με ενιαία και δεσμευτική ρύθμιση και, αφ’ ετέρου, να τεθούν τα θεμέλια για την συστηματική επιμόρφωση των ερευνητών –ειδικά των νέων- σε θέματα δεοντολογίας και την εξοικείωσή τους με συναφείς απαιτήσεις τόσο για τη χρηματοδότηση των προτάσεων όσο και για τη δημοσίευση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, που πλέον έχουν επικρατήσει διεθνώς.

Υπό το πρίσμα αυτό, η συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία ασφαλώς ανταποκρίνεται, ως ρύθμιση – πλαίσιο, στα βασικά στοιχεία που πρέπει να διέπουν τον θεσμό.

Συγκεκριμένα, εξασφαλίζονται:

- Η κάλυψη κάθε τομέα της έρευνας (στις θετικές και στις κοινωνικές επιστήμες).

- Η λήψη υπ’ όψη των θεμελιωδών ηθικοκοινωνικών αξιών για την αξιολόγηση μιας πρότασης.

- Η κάλυψη κάθε μορφής έρευνας (χρηματοδοτούμενης ή μη).

- Η διεπιστημονικότητα στη σύνθεση των Επιτροπών.

- Η σχετική, κατ’ ανάγκη, ανεξαρτησία των Επιτροπών από την ερευνητική τους μονάδα, με τη συμμετοχή εξωτερικών μελών.

- Η δεσμευτικότητα των αποφάσεων των Επιτροπών.

- Ο υποστηρικτικός στον ερευνητή χαρακτήρας των αποφάσεων (με την πρόβλεψη «συστάσεων» για τη διόρθωση της πρότασης).

- Η δυνατότητα δευτεροβάθμιας κρίσης των αποφάσεων.

- Η αντιμετώπιση της σύγκρουσης συμφερόντων μελών των Επιτροπών.

Επί πλέον, το προσχέδιο τηρεί την αναγκαία ισορροπία ως ρύθμιση – πλαίσιο, μεταξύ του δεσμευτικού του για όλες τις ερευνητικές μονάδες χαρακτήρα και του σεβασμού του αυτοδιοίκητου των μονάδων, οι οποίες διατηρούν τη διακριτική 5 ευχέρεια να προσαρμόσουν τη λειτουργία των επιτροπών στον ιδιαίτερο ερευνητικό τομέα που δραστηριοποιούνται. 

Δείτε αναλυτικά τη σύσταση της Επιτροπής Βιοηθικής εδώ.