«Τέλος» στα μόνιμα opt-out από τη νομοθεσία της ΕΕ θέλει να δώσει το Ευρωκοινοβούλιο

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

• Η διαφοροποίηση εντός της ΕΕ είναι ήδη ορατή
• Θα πρέπει πάντα να υπάρχει ως δυνατότητα σε όλα τα κράτη μέλη
• Δε θα πρέπει να οδηγεί ούτε σε λύσεις «α λα καρτ» ούτε να περιορίζει την πρόοδο προς μία «περισσότερη ένωση»
• Θα πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα μίας «μορφής σχέσης εταίρου» με την ΕΕ σε χώρες που επιθυμούν μία στενή σχέση με την Ένωση χωρίς την υποχρέωση πλήρους συμμόρφωσης με τις Συνθήκες

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) αντιτάχθηκε σε μία «Ευρώπη α λα καρτ» και στην ύπαρξη «κρατών μελών β’ κατηγορίας», με ψήφισμα που εγκρίθηκε από την Ολομέλειά του την Πέμπτη, 17-01-2019.

Οι ευρωβουλευτές αξιολόγησαν τα διαφοροποιούμενα επίπεδα της ευρωπαϊκής ενοποίησης μεταξύ των κρατών μελών, ή αλλιώς, κατά τα κοινώς λεγόμενα, την «Ευρώπη α λα καρτ», την «μεταβλητή γεωμετρία», την «Ευρώπη πολλαπλών ταχυτήτων»,  ή τα «κράτη μέλη α’ και β’ κατηγορίας». Επίσης, υπέβαλαν ορισμένες προτάσεις, προκειμένου αυτή η διαφοροποίηση να τεθεί στην υπηρεσία του ευρωπαϊκού σχεδίου, χωρίς να διακινδυνεύσει την υλοποίησή του.

Ευελιξία, όχι κατακερματισμός

Οι ευρωβουλευτές υποστηρίζουν ότι η διαφοροποίηση είναι συμβατή με την ευρωπαϊκή ενοποίηση, καθώς ενίοτε αποτελεί τον αναγκαίο κινητήριο μοχλό για νέα ευρωπαϊκά σχέδια και επιτρέπει την απαραίτητη ευελιξία στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης προς τα εμπρός. Εντούτοις, αρνούνται να θεωρήσουν αυτή τη διαφοροποίηση  ως «ένα καινοτόμο δρόμο για το μέλλον της Ένωσης» ή «μία στρατηγική επιλογή».

Οποιαδήποτε συμφωνηθείσα μεταξύ των κρατών μελών διαφοροποίηση θα πρέπει να θεωρείται σαν μία ρεαλιστική, «δεύτερη καλύτερη λύση» δυνατή σε όλα τα κράτη μέλη και ένα προσωρινό βήμα στην πορεία προς μία πιο αποτελεσματική και ενοποιημένη χάραξη πολιτικής σε ένα «περιορισμένο αριθμών τομέων». Σε κάθε περίπτωση, δε θα πρέπει να υπονομεύσει τη «διαδικασία δημιουργίας περισσότερης ένωσης» ή να οδηγήσει στην ύπαρξη «κρατών μελών α’ και β’ κατηγορίας».

Οι ευρωβουλευτές προειδοποιούν για τον κίνδυνο πολιτικού και θεσμικού κατακερματισμού και υπερβολικής πολυπλοκότητας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που προκαλεί η διαφοροποίηση και η οποίοι κίνδυνοι καθιστούν το ενωσιακό σύστημα δυσνόητο και δυσπρόσιτο για τους πολίτες.

Χαμηλότερο επίπεδο διαφοροποίησης σε μελλοντικές συνθήκες

Προκειμένου να οργανωθούν και να τακτοποιηθούν οι υπάρχουσες μορφές και το πεδίο εφαρμογής της διαφοροποίησης ίσως απαιτηθεί αναθεώρηση των Συνθηκών, η οποία θα:

• θέσει τέλος στη δυνατότητα εξαίρεσης και μη εφαρμογής (το λεγόμενο «opt-out») από τα κράτη μέλη του δικαίου της ΕΕ (οι ευρωβουλευτές θεωρούν ότι το Brexit μπορεί να είναι η ευκαιρία να υιοθετηθούν μοντέλα προαιρετικής συμμετοχής, ή αλλιώς «opt-in»)
• υποχρεώνει όλα τα κράτη μέλη να συμμορφώνονται πλήρως με το πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ σε όλους τους τομείς
• επιβάλλει πλήρη προσήλωση στις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ και το κράτος δικαίου, χωρίς δυνατότητα καμίας διαφοροποίησης μεταξύ των κρατών στο συγκεκριμένο τομέα
• παρέχει τη δυνατότητα «κάποιας μορφής σχέσης εταίρου» με την ΕΕ στα κράτη που αδυνατούν ή δεν επιθυμούν να δεσμευθούν στην πλήρη συμμόρφωση με το πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο

Το συγκεκριμένο μη νομοθετικό ψήφισμα υπερψηφίστηκε από 446 μέλη του ΕΚ, καταψηφίστηκε από 138, ενώ κατά την ψηφοφορία απείχαν 19 μέλη.

Ιστορικό

Η πορεία της ενοποίησης στην ΕΕ μπορεί να ποικίλλει σε ρυθμό, εδαφική εφαρμογή και βαθμό και μπορεί να λάβει διάφορες νομικές μορφές:

• ενισχυμένη συνεργασία (άρθρο 20 ΣΕΕ και άρθρα 326 επ. ΣΛΕΕ) μεταξύ μίας ομάδας κρατών μελών (π.χ. στο δίκαιο των διαζυγίων)
• μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία (άρθρο 42 παρ. 6 και άρθρο 46 ΣΕΕ, π.χ. στους τομείς ασφάλειας και άμυνας)
• ορισμένες χώρες διαπραγματεύθηκαν ένα μόνιμο «opt-out» από την ενωσιακή νομοθεσία (π.χ. η Δανία εξαιρέθηκε από το ευρώ και το σύστημα του Σένγκεν)  
• μεταβατικά μέτρα που εφαρμόζονται στην περίπτωση νέων κρατών μελών (π.χ. ο Μηχανισμός Συνεργασίας και Ελέγχου ή οι προσωρινές παρεκκλίσεις).

Η αντίληψη της διαφοροποίησης ποικίλλει ουσιωδώς αναλόγως του εθνικού πλαισίου. Μπορεί να είναι θετική, όταν αποτελεί ευκαιρία μεγαλύτερης προόδου στην ενοποιητική πορεία, ή αρνητική, όταν οδηγεί στη δημιουργία κρατών μελών α’ και β’ κατηγορίας.