Ο διαφορετικός (;) σχολικός Σεπτέμβρης του 2020

Ο Σεπτέμβρης έφτασε και περίπου 1,5 εκ παιδιά, οι γονείς τους (περίπου ίδιος αριθμός ατόμων) και 150 χιλ εκπαιδευτικοί θα βρεθούν μαζί εντός της ευρύτερης σχολικής κοινότητας, στην οποία βέβαια θα πρέπει να υπολογίσουμε και περίπου άλλους 15-20 χιλ απασχολούμενους σε επικουρικές / υποστηρικτικές θέσεις (πχ καθαρίστριες, διαχειριστές κυλικείων κλπ). Δηλαδή περίπου 3,2 εκ άτομα, διαφορετικές προσωπικότητες, διαφορετικοί πολιτισμοί, διαφορετικές κουλτούρες οικογενειών και τοπικής κοινότητας, θα αλληλοσυνδέονται και θα επικοινωνούν μεταξύ τους για τους επόμενους 8 καθαρούς μήνες ή 32 εβδομάδες ή 160 ημέρες ή 960 ώρες .

Τα νούμερα αυτά είναι περίπου ίδια για κάθε χρόνιά, οπότε και καμία έκπληξη, πέραν του γεγονότος ότι ο φετινός Σεπτέμβρης είναι διαφορετικός από τους προηγούμενους, διότι η σχολική κοινότητα θα κληθεί να δραστηριοποιηθεί σε ένα νέο, πρωτόγνωρο περιβάλλον , όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από την πανδημία του covid-19 (που καλά κρατεί) και τα μέτρα προληπτικής προστασίας για την αντιμετώπιση του. Αυτό από μόνο του αρκεί προκειμένου να δημιουργηθούν εντάσεις, παρεξηγήσεις, παρανοήσεις και γενικότερα αρνητικές καταστάσεις, προκαλούμενες κυρίως από το αίσθημα της ανασφάλειας και του φόβου που δημιουργεί το άγνωστο και το οποίο ενισχύεται από τα ΜΜΕ.

Πως όμως μπορούν όλοι οι εμπλεκόμενοι στην σχολική κοινότητα να διαχειριστούν την νέα αυτή κατάσταση, να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά ώστε να εκφραστούν οι ανάγκες, ανασφάλειες και φόβοι τους, να προληφθούν οι παρεξηγήσεις, προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των ανεπίλυτων και δυσάρεστων συγκρούσεων, που ενδέχεται να δημιουργηθούν στην αρχή εξ αφορμής covid-19;, Αλλά και πέρα από αυτό, πως αντιμετωπίζονται οι συγκρούσεις που εμφανίζονται και αφορούν στην ροή της καθημερινότητας, καθ όλη την διάρκεια της σχολικής χρονιάς, με το peak τους να είναι μετά την περίοδο του Πάσχα, όπου τα αποθέματα υπομονής των εκπαιδευτικών είναι στην χαμηλότερη στάθμη τους (άνθρωποι είναι και αυτοί και όχι μηχανές, που στις πλείστες των περιπτώσεων δίνουν τον προσωπικό τους αγώνα χωρίς την κατάλληλη στήριξη και κάλυψη), όπου τα παιδιά, ανάλογα και με την ηλικία, είτε έχουν κουραστεί και τα έχει "πιάσει" η Άνοιξη, είτε το άγχος τους λόγω εξετάσεων φτάνει στο αποκορύφωμα.;

Η απάντηση στα παραπάνω έχει δύο σκέλη : το πρώτο έχει να κάνει με την γνώση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων , παιδιών, εκπαιδευτικών και γονέων, ώστε να γνωρίζουμε τις εκατέρωθεν ευθύνες και τι πρέπει να διεκδικήσουμε , πότε και πως και τι είναι παράλογο και ανήκει στην σφαίρα της υπερβολής και το δεύτερο με την αποτελεσματική πρόληψη και διαχείριση των συγκρουσιακών καταστάσεων και θεμάτων που ενδέχεται να εξελιχθούν σε σύγκρουση, ώστε να αποφευχθεί η κλιμάκωση και ενδεχόμενες μη αναστρέψιμες συνέπειες.

Αναφορικά με τα δικαιώματα του παιδιού, υπάρχει πλούσιο νομοθετικό έργο, από τον ΟΗΕ, τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, την Διάσκεψη της Χάγης, την Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού, το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ και από διάφορες εσωτερικές εγκυκλίους. Χωρίς να αναλωθούμε σε λεπτομέρειες, θα πρέπει όλοι να γνωρίζουμε ότι είναι πολύ σημαντικό να προετοιμαστεί πλήρως ένα παιδί για να ζήσει μια ατομική ζωή στην κοινωνία και ν ανατραφεί σε πνεύμα Ειρήνης , Αξιοπρέπειας, Ανοχής, Ελευθερίας, Ισότητας και Αλληλεγγύης. Κάθε παιδί θα πρέπει να έχει ελευθερία αναφορικά με την έκφραση γνώμης, την έρευνα και αναζήτηση πληροφοριών και ιδεών, ελευθερία σκέψης, συνείδησης, θρησκείας, του συνέρχεσθε και βασικότερο όλων κατά την προσωπική μου άποψη, κάθε παιδί πρέπει να ακούγεται να του εξασφαλίζουμε το Δικαίωμα της Ακρόασης, να του δίνουμε την δυνατότητα να μιλήσει και να εκφέρει την δική του αντίληψη των πραγμάτων την οποία οφείλουμε να σεβαστούμε ασχέτως αν διαφωνούμε ή συμφωνούμε. Σημαντικό επίσης είναι να γνωρίζουμε ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα σε ένα καλύτερο επίπεδο υγείας, καλύτερη ποιότητα ζωής, ώστε να του διασφαλίζεται η Σωματική , Ψυχική, Ηθική και Κοινωνική του Ανάπτυξη, δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην Διαφορετικότητα.

Αναφορικά με την εκπαίδευση, αποτελεί υποχρέωση των εκάστοτε κυβερνήσεων, η λήψη και εφαρμογή κατάλληλων για την εφαρμογή σχολικής πειθαρχίας μέτρων, με τρόπο που να ταιριάζει στην Αξιοπρέπεια του παιδιού ως ανθρώπινου όντος. Η πολιτεία θα πρέπει να λαμβάνει τα κατάλληλα Νομοθετικά, Διοικητικά και Κοινωνικά εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσει το παιδί από κάθε μορφής βία και προσβολή. Να δημιουργεί αποτελεσματικές διαδικασίες για την εκπόνηση κοινωνικών προγραμμάτων που θα αποσκοπούν στην παροχή της απαραίτητης υποστήριξης στο παιδί και θα έχουν ως στόχο την απρόσκοπτη ανάπτυξη της προσωπικότητας και των χαρισμάτων του, την ανάπτυξη και την καλλιέργεια του σεβασμού για τα δικαιώματα του ανθρώπου & τις θεμελιώδεις ελευθερίες, την προετοιμασία για μια υπεύθυνη ζωή σε μια ελεύθερη κοινωνία, την καλλιέργεια πνεύματος κατανόησης, ειρήνης, ανοχής ισότητας και φιλίας.

Οι εκπαιδευτικοι, οι οποίοι δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και να ξεχνούν, ότι επιτελούν έργο υψηλής κοινωνικής ευθύνης, όπου μεταξύ άλλων, περιλαμβάνεται η διδασκαλία, η εκπαίδευση και η διαπαιδαγώγηση των μαθητών, αποτελούν παράδειγμα προς τους μαθητές. Πρέπει να μεριμνούν για την δημιουργία κλίματος αρμονικής συνεργασίας και επικοινωνίας, να προσφέρουν παιδεία διανοητική ηθική και κοινωνική, να ενδιαφέρονται για τις συνθήκες ζωής των μαθητών και να υιοθετούν κατάλληλες παιδαγωγικές ενέργειες για να αντιμετωπίζουν πιθανά προβλήματα, να ενθαρρύνουν τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση λήψης αποφάσεων για θέματα που αφορούν τους ίδιους αλλά και το σχολείο. Όλοι οι ενήλικες εμπλεκόμενοι αλλά ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί πρέπει να κατανοήσουμε ότι η πρόοδος, η οικονομική ανάπτυξη, ο πολιτισμός, και η συνοχή της κοινωνίας, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα της εκπαίδευσης και κατ επέκταση από τη συμβολή και προσπάθεια που οι εκπαιδευτικοί κάνουν. Καθήκον τους αποτελεί η ανανέωση και εμπλουτισμός των γνώσεων τους και με αυτο-επιμόρφωση, προκειμένου να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών και της κοινωνίας ,που μεταβάλλονται με ταχύτατους ρυθμούς, η συναισθηματική καλλιέργεια για την αποδοχή αρχών ώστε οι μαθητές να διαμορφώσουν θετική στάση για τη ζωή και την κοινωνία, η απόκτηση δεξιοτήτων από τους μαθητές για την ομαλή ένταξη τους στην κοινωνία και η ανάληψη δράσεων και πρωτοβουλιών που ανοίγουν το σχολείο στην κοινότητα ώστε να προβληματίζονται και να ευαισθητοποιούνται τα παιδιά . Από την συνοπτική αυτή αναφορά, γίνεται αντιληπτό ότι το πλαίσιο υπάρχει και απομένει σε όλους εμάς (γονείς, πολιτεία, εκπαιδευτικούς και κάθε άλλον εμπλεκόμενο με θέματα σχολικής κοινότητας) να το ενεργοποιήσουμε.

Αναφορικά με τους γονείς, και πέρα από τον αυτονόητο σεβασμό και προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών , καλό θα ήταν να επιδιώκουν την ενασχόληση τους με την σχολική κοινότητα, το καθημερινό τους ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα στο σχολείο και την ζωή του παιδιού τους και την ενεργή εμπλοκή τους σε θέματα και δράσεις που αφορούν την σχολική κοινότητα. Όπως ακριβώς εμείς οι ενήλικοι επιδιώκουμε το ενδιαφέρον του άλλου εξιστορώντας το πως περάσαμε στην δουλειά, στην βόλτα κλπ και απαιτούμε και την προσοχή του, έτσι και τα παιδιά επιδιώκουν το δικό μας ενδιαφέρον, ώστε να αισθανθούν ότι και η δική τους καθημερινότητα έχει αξία .

Η αποτελεσματική πρόληψη και διαχείριση θεμάτων και καταστάσεων που δύναται να εξελιχθούν σε πεδίο διαφωνιών και συγκρούσεων και προκειμένου να αποφευχθεί η κλιμάκωση και ενδεχόμενες μη αναστρέψιμες συνέπειες, αυτή, μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή διεθνώς αναγνωρισμένων πρακτικών οι οποίες εδώ και είκοσι πλέον έτη παράγουν εξαιρετικά αποτελέσματα ανά τον κόσμο . Την αποτελεσματικότητα αυτών των πρακτικών όπως μεταξύ άλλων είναι και η διαμεσολάβηση, έρχεται να τονίσει η Διάσκεψη του Στρασβούργου (2002), σύμφωνα με την οποία “ η ανάπτυξη μέτρων διαμεσολάβησης είναι το επίκεντρο των στρατηγικών πρόληψης”, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Αποτελεσματικότητα της Δικαιοσύνης (2007) κατά την οποία “η διαμεσολάβηση και άλλες μορφές αποκαταστατικής δικαιοσύνης”, όπως είναι οι επανορθωτικές πρακτικές και οι επανορθωτικοί διάλογοι σε κύκλο, “ θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στο εθνικό σχολικό πρόγραμμα”, και το Συμβούλιο της Ευρώπης (2011) σύμφωνα με το οποίο “ η χρήση της διαμεσολάβησης θα πρέπει να ενθαρρυνθεί στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ειδικά όταν παρέχεται από τα ίδια τα παιδιά”. Τι είναι όμως διαμεσολάβηση και πως την εννοούμε όταν αναφερόμαστε σ’ αυτή με αφορμή την σχολική κοινότητα;

Η διαμεσολάβηση είναι μια εθελούσια και εμπιστευτική διαδικασία, κατά την οποία δύο ή περισσότεροι άνθρωποι που βρίσκονται σε σύγκρουση μεταξύ τους , προσπαθούν να επικοινωνήσουν και να βρουν λύση στο θέμα που τους απασχολεί, με την βοήθεια ενός τρίτου ανθρώπου , του διαμεσολαβητή. Ο Διαμεσολαβητής είναι ένας “τρίτος” στην σύγκρουση, που μπαίνει ανάμεσα στους ανθρώπους εκείνους, όταν εκείνοι , για διάφορους λόγους, δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν απευθείας μεταξύ τους. Ο Διαμεσολαβητής δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο όπου οι δύο αντίπαλες πλευρές μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα και ισότιμα , με σεβασμό και εμπιστοσύνη και δεν παίρνει αποφάσεις, δεν κρίνει, δεν κάνει υποδείξεις, δεν έχει ρόλο εξουσίας. Βασικό του μέλημα είναι να “κρατάει το χώρο” , ώστε οι “αντίπαλοι” να μπορέσουν να έρθουν σε επικοινωνία μεταξύ τους και να κατανοήσουν ο ένας τον άλλο.

Με την διαδικασία της Διαμεσολάβησης επιδιώκεται η εποικοδομητική και αποτελεσματική διαχείριση της σύγκρουσης , η επίτευξη συμφωνίας ώστε να μην επαναληφθεί στο μέλλον η επιθετική ή προσβλητική συμπεριφορά, η εξομάλυνση της σχέσης και ενδεχομένως η πλήρης αποκατάσταση της , η προετοιμασία για αποτελεσματική ένταξη στην κοινωνία των ενηλίκων (συμπεριφορά), η δημιουργία ασφαλούς σχολείου όπου θα ευδοκιμεί η φυσική και ψυχική ελευθερία έκφρασης σε ένα περιβάλλον μάθησης απαλλαγμένο από τον φόβο, την αποδοχή και σεβασμό στην διαφορετικότητα, με όποιο τρόπο και αν εκφράζεται αυτή. Προκειμένου να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα η διαμεσολάβηση θα πρέπει να εφαρμοστεί ολοκληρωτικά και εκτός από τις διαφορές μεταξύ των μαθητών, να εφαρμόζεται και να αφορά και διαφορές μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων, μεταξύ εκπαιδευτικών, μεταξύ εκπαιδευτικών και γονέων, μεταξύ γονέων και πάντα με αφορμή την σχολική κοινότητα.

Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η πρακτική των επανορθωτικών πρακτικών / διαλόγων σε κύκλο. Πρόκειται για έναν τρόπο διαχείρισης και επίλυσης προβλημάτων, συγκρούσεων που αφορούν , επηρεάζουν μια ομάδα ή και ολόκληρη κοινότητα, ακόμα και έξω από αυτήν. Είναι μια διαδικασία όπου διενεργείται διάλογος σε κύκλο, με συγκεκριμένο πλαίσιο , κανόνες με αρχή, μέση και τέλος, τον οποίο συντονίζει ένας ειδικά εκπαιδευμένος προς τούτο συντονιστής. Αφορά ένα διαφορετικό πρότυπο συμπεριφοράς όπου αλλάζει τον τρόπο σκέψης μας και μας καλεί να μην σκεφτούμε ποιοι κανόνες παραβιάστηκαν, ποιος τους παραβίασε και πως θα τον τιμωρήσουμε, αλλά να σκεφτούμε την ζημιά που προέκυψε από την διαφωνία ή την σύγκρουση, πως θα επιδιορθώσουμε αυτή την ζημιά, πως θα αντιμετωπίσουμε την σύγκρουση, πως θα ανταποκριθούμε στις ανάγκες οι οποίες προέκυψαν, πως θα αποκατασταθεί η σχέση και η κοινότητα. Το επανορθωτικό σύστημα δίνει έμφαση στην παραβίαση των ανθρωπίνων σχέσεων, παρά στην αναζήτηση της παραβίασης του σχολικού κανόνα. Η προσοχή στρέφεται στις ανάγκες και υποχρεώσεις που έχουν προκύψει με αφορμή αυτή την παραβίαση και όχι στην ανάδειξη του ενόχου. Η ευθύνη έχει την έννοια της κατανόησης του αντίκτυπου που έχουν οι πράξεις μου και πως μπορώ να επανορθώσω, εμπλέκοντας στην όλη διαδικασία όχι μόνο τον δράστη, αλλά και το θύμα και το σχολείο. Ο δράστης είναι υπεύθυνος για την ζημιογόνο συμπεριφορά, για την επανόρθωση της ζημιάς και πρέπει να καταβάλει προσπάθεια για την θετική έκβαση της κατάστασης. Η επανορθωτική πρακτική δίνει την ευκαιρία για βελτίωση και έκφραση συγγνώμης. Στην κουλτούρα της επανορθωτικής σκέψης το σχολείο θεωρείται μια κοινότητα . στην οποία διερευνάται ποια είναι η σχέση μας, το συνέβη, ποιος επηρεάστηκε από αυτό που συνέβη, ποιες είναι οι ανάγκες όσων εμπλέκονται και τι πρέπει να γίνει για να αποκατασταθεί η ζημιά.

Σε αντίστοιχα πλαίσια κινείται και η Μη Βίαιη Επικοινωνία, ένας τρόπος επικοινωνίας που βασίζεται στα συναισθήματα και τις ανάγκες και που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο επικοινωνίας, τόσο στην διαμεσολάβηση όσο και στους επανορθωτικούς διαλόγους σε κύκλο. Η Μη Βίαιη Επικοινωνία είναι ένα εργαλείο που μας βοηθά να δημιουργήσουμε το πλαίσιο για μια ανθρώπινη σύνδεση…..διότι τα υπόλοιπα τα κάνει η ζωή.

Η αποτελεσματική υλοποίηση των ανωτέρω πρακτικών στην σχολική κοινότητα, έχει ως προαπαιτούμενο την σύμφωνη γνώμη καθηγητών, γονέων και μαθητών και την εκπαίδευση τους σ αυτές..

Σήμερα όσο ποτέ, και προκειμένου να ανταπεξέλθουμε των δύσκολων καταστάσεων που βιώνουμε και θα βιώσουμε , η ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία είναι επιτακτική, διότι πέρα από την πανδημία, έχουμε να αντιμετωπίσουμε και το νέφος της αγνωσίας που αυτή έχει φέρει, με συνέπειες περισσότερο επικίνδυνες από αυτές του covid-19

Π.Κοκκινίδης

Δικηγόρος- Διαμεσολαβητής- Διαπραγματευτής

Κιν 6974380953

kokkinidis@skplaw.gr