logo-print

Horizon Europe: O στρατηγικός σχεδιασμός του νέου Προγράμματος Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης

09/02/2021

12/02/2021

Το Πρόγραμμα Horizon Europe σχεδιάσθηκε ως το μεγαλύτερο διακρατικό πρόγραμμα για την υποστήριξη της έρευνας και της καινοτομίας με χρονική διάρκεια από το 2021 έως το 2027 και προϋπολογισμό περί τα 99,5 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβανομένων  5,4 δισ. ευρώ από το NextGenerationEU. Η ενίσχυση του νέου Προγράμματος σε επίπεδο πόρων σε σχέση με το Horizon 2020 αντιστοιχεί σε αύξηση 30%, γεγονός που το ανάγει στο πλέον φιλόδοξο παγκοσμίως όσον αφορά στη στήριξη κορυφαίων ερευνητών και φορέων καινοτομίας για την προώθηση συστημικών αλλαγών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την επίτευξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης και την τόνωση της ανταγωνιστικότητας και  ανάπτυξης της ΕΕ[1].

Στις 11 Δεκεμβρίου 2020 επετεύχθη Πολιτική Συμφωνία για το Horizon Europe από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ όσον αφορά τον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ και το πρόγραμμα NextGenerationEU, με  την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χαιρετίζει την επίτευξη Συμφωνίας επί της πρότασής της[2]. Πλέον, τελούμε σε αναμονή της επίσημης έγκρισης της Συμφωνίας από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ, ενώ ήδη προετοιμάζεται η υλοποίηση του Προγράμματος με στόχο την έναρξή του εντός του 2021[3].

Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός του Horizon Europe αφορά κατά κύριο λόγο στην προκαταρκτική διάρθρωση του Προγράμματος κατά τα τέσσερα πρώτα έτη θέσης του σε εφαρμογή (2021-2024) και συνοψίζεται στην ύπαρξη ενός συστήματος δύο Τμημάτων:

Α. το πρώτο Τμήμα, το οποίο αποτελείται από ένα σύστημα τριών διασυνδεδεμένων Πυλώνων με τις εξής επιμέρους θεματικές i) Επιστήμη αριστείας, ii) Παγκόσμιες προκλήσεις και ευρωπαϊκή βιομηχανική ανταγωνιστικότητα, iii) Καινοτόμο Ευρώπη, και

Β. το δεύτερο Τμήμα, το οποίο εκτείνεται οριζόντια προς τους Πυλώνες του πρώτου Τμήματος και αφορά στη Διεύρυνση Συμμετοχής και Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.

Το Σύστημα Τριών Πυλώνων του πρώτου Τμήματος έχει την ακόλουθη δομή και περιεχόμενο: 

Πυλώνας 1  - Επιστήμη αριστείας

Ο πρώτος Πυλώνας σκοπεί στην ενίσχυση και επέκταση της αριστείας της επιστημονικής βάσης της ΕΕ και σε αυτόν εμπίπτουν:

Α. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council - ERC) με αντικείμενο την έρευνα αιχμής από υψηλού κύρους ερευνητές και τις ομάδες τους[4],

Β. Οι Δράσεις «Marie Skłodowska-Curie» (Marie Skłodowska-Curie Actions) με σκοπό την μέσω κινητικότητας και κατάρτισης απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων από τους ερευνητές[5],

Γ. Οι Ερευνητικές υποδομές (ESFRI infrastructure) με παγκοσμίου κύρους ενοποιημένο και διασυνδεδεμένο χαρακτήρα[6].

Εκτιμάται ότι η συνδυαστική  δράση φορέων του Πρώτου και Δεύτερου Πυλώνα και δη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC), του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC) και των δράσεων (σ.σ. υποτροφίες και ανταλλαγές) του Προγράμματος Marie Skłodowska-Curie θα διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην ενίσχυση του ερευνητικού έργου στην Ευρώπη.

Πυλώνας 2 – Παγκόσμιες προκλήσεις και ευρωπαϊκή βιομηχανική ανταγωνιστικότητα

Ο δεύτερος Πυλώνας  έχει ως αντικείμενο την τόνωση των βασικών τεχνολογιών και λύσεων που υποστηρίζουν τις πολιτικές της ΕΕ και τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης. Στην προκαταρκτική διάρθρωση του Στρατηγικού Σχεδιασμού (2021-2024) δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη λειτουργία του δεύτερου Πυλώνα στον οποίο περιλαμβάνονται οι Ομάδες, το Κοινό Κέντρο Ερευνών, καθώς και - με την ευρεία έννοια - οι Αποστολές Έρευνας & Καινοτομίας (Ε&Κ). Πιο αναλυτικά, προβλέπονται:

Α. Οι Ομάδες (Clusters) με ερευνητικό αντικείμενο σε έξι επιμέρους θεματικές:

i) Υγεία με έμφαση σε ζητήματα που αφορούν στην πανδημία του κορωνοϊού, την επέκταση των κλινικών δοκιμών, τα καινοτόμα προστατευτικά μέτρα, την ιολογία, τα εμβόλια, τις θεραπευτικές αγωγές και τη διαγνωστική, καθώς και τη μετατροπή των ερευνητικών πορισμάτων σε μέτρα πολιτικής για τη δημόσια υγεία),

ii) Πολιτισμός, Δημιουργικότητα και πολυδεκτική κοινωνία με αντικείμενο την ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας, της πολιτιστικής κληρονομιάς και εν γένει των ανθρωπιστικών επιστημών και των τεχνών διά της δημιουργίας ενός συνεργατικού χώρου πολιτιστικής κληρονομιάς,

iii) Πολιτική προστασίας για την κοινωνία,

iv) Ψηφιακές τεχνολογίες, βιομηχανία και διάστημα με προτεραιότητα στην έρευνα στο πεδίο των κβαντικών τεχνολογιών,

v) Κλίμα, ενέργεια, κινητικότητα,

vi) Τρόφιμα, βιοοικονομία, φυσικοί πόροι, γεωργία και περιβάλλον.

Β. Το Κοινό Κέντρο Ερευνών (Joint Research Centre - JRC) με αντικείμενο τη συνδρομή με ανεξάρτητα επιστημονικά δεδομένα όσον αφορά το σύνολο του φάσματος των πολιτικών της ΕΕ[7].

Στο δεύτερο Πυλώνα μπορούν να ενταχθούν με την ευρεία έννοια και οι Αποστολές Έρευνας και Καινοτομίας – Ε&Κ (EU Missions), οι οποίες αποτελούν ένα διεπιστημονικό χαρτοφυλάκιο δράσεων για την επίτευξη φιλόδοξων, χρονικά καθορισμένων και εφικτών στόχων που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση ζητημάτων που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή, αφορούν κοινά ευρωπαϊκά αγαθά και τη χάραξη πολιτικών που επηρεάζουν μεγάλο τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού, καθώς και ευρύ φάσμα Ευρωπαίων πολιτών[8].

Οι τομείς Αποστολών Ε&Κ είναι οι εξής:

i) Καρκίνος,

ii) Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένου του κοινωνικού μετασχηματισμού,

iii) Υγιείς ωκεανοί, υγιείς θάλασσες και υγιή παράκτια και εσωτερικά ύδατα,

iv) Κλιματικά ουδέτερες και έξυπνες πόλεις,

v) Υγεία του εδάφους και τρόφιμα.

Πυλώνας 3 – Καινοτόμος Ευρώπη

Στον Τρίτο Πυλώνα προβλέπεται ένα συνεκτικό σχέδιο για την τόνωση ρηξικέλευθων καινοτομιών που δημιουργούν αγορές και οικοσυστήματα που ευνοούν την καινοτομία. Σε αυτό τον Πυλώνα ανήκουν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας, τα Ευρωπαϊκά Οικοσυστήματα Καινοτομίας και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας. Ειδικότερα:

Α. To Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (European Innovation Council - EIC) στοχεύει στη στήριξη αναδυόμενων και επαναστατικών καινοτομιών από SMEs, νεοφυείς επιχειρήσεις και εταιρίες μεσαίας κεφαλαιοποίησης, ενώ ήδη λειτουργεί σε πιλοτική φάση[9]. Η συμβολή του αφορά κυρίως στη στήριξη ρηξικέλευθων καινοτομιών με δυνατότητες επέκτασης που ενέχουν υπερβολικό κίνδυνο για ιδιώτες επενδυτές (70% του προϋπολογισμού προορίζεται για SMEs) και συνοδεύεται από δύο συμπληρωματικά χρηματοδοτικά μέσα υπό τη μορφή Επιχορηγήσεων για την κάλυψη όλων των σταδίων από τη σύλληψη της ιδέας έως το επενδυτικό έργο. Ειδικότερα, έχουν προκριθεί ως κατάλληλες Επιχορηγήσεις που καλύπτουν τα έργα χρονικά από το πρώιμο τεχνολογικό έως το προεμπορικό στάδιο (EIC Pathfinder)[10] και Επιχορηγήσεις και μικτή χρηματοδότηση από το προεμπορικό στάδιο έως την αγορά και επέκταση (EIC Accelerator)[11].

Η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας προβλέπεται ως συμπληρωματική προς το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIT).

Β. Τα Ευρωπαϊκά Οικοσυστήματα Καινοτομίας (European Innovation ecosystems), το status των οποίων πρόκειται να ενισχυθεί μέσω της σύνδεσής τους με περιφερειακούς και εθνικούς φορείς καινοτομίας.

Γ. Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας, το οποίο λειτουργεί ήδη από το 2008 με στόχο την προώθηση της καινοτομίας σε ολόκληρη την Ευρώπη μέσω της ενσωμάτωσης των επιχειρήσεων, της εκπαίδευσης και της έρευνας για την εξεύρεση λύσεων σε πιεστικές παγκόσμιες προκλήσεις[12].

Όσον αφορά δε το Δεύτερο Τμήμα του Στρατηγικού Σχεδιασμού του Horizon Europe, το οποίο δομικά διατρέχει και ενισχύει οριζόντια το σύστημα Πυλώνων του πρώτου Τμήματος, η λειτουργία του στοχεύει στην ενθάρρυνση της συμμετοχής, τη μείωση του χάσματος έρευνας και καινοτομίας και στην ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας – ΕΧΕ (European Research Area - ERAμέσω ενός ευρέος φάσματος μέτρων για τη στήριξη χωρών με χαμηλές επιδόσεις έρευνας και καινοτομίας, τη δημιουργία κέντρων αριστείας, τη βελτίωση των ικανοτήτων τους και τη διευκόλυνση ανάπτυξης και εξέλιξης συνεργατικών δεσμών[13]. Για την επίτευξη των στόχων αυτών προκρίνονται αφενός η διεύρυνση της συμμετοχής και διάδοσης της αριστείας στον Ευρωπαϊκό Χώρο και αφετέρου η μεταρρύθμιση και βελτίωση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Έρευνας και Καινοτομίας. Ειδικότερα:

Α. Η διεύρυνση της συμμετοχής και διάδοση της αριστείας προβλέπεται να υλοποιηθεί, ενδεικτικά, κυρίως με την ενίσχυση των Ομαδικών Συνεργασιών και Αδελφοποίησης (Teaming & twinning), Εδρών ΕΧΕ, COST, τη στήριξη των εθνικών σημείων και πρωτοβουλιών για την αριστεία και την κυκλοφορία ερευνητών (Brain circulation and excellence initiatives), Hop on, κλπ.

Β. Η μεταρρύθμιση και βελτίωση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Έρευνας και Καινοτομίας θα επιδιωχθεί μέσω της ενίσχυσης της επιστημονικής τεκμηρίωσης και ανάλυσης προοπτικών, της παραγωγής υπεύθυνης έρευνας και καινοτομίας, της Ανοικτής Επιστήμης (Open Science), του Μηχανισμού υποστήριξης πολιτικής, της προοπτικής ελκυστικών ερευνητικών σταδιοδρομιών, της ανάδειξης της λειτουργίας της επιστήμης από και για τους πολίτες, καθώς και της Ισότητας των φύλων[14].

Κλείνοντας τη συνοπτική παρουσίαση του στρατηγικού σχεδιασμού της προκαταρκτικής διάρθρωσης του Horizon Europe δεν θα μπορούσε να παραληφθεί και μια σύντομη αναφορά στις ευρωπαϊκές συμπράξεις (European partnerships), οι οποίες πλέον ανάγονται σε βασικό εργαλείο εφαρμογής του νέου Προγράμματος υπό την έννοια ότι μέσω αυτών θα επιδιωχθεί η σύζευξη δυνάμεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από κοινού με εταίρους προερχόμενους τόσο από τον ιδιωτικό όσο και το δημόσιο τομέα με στόχο τη βέλτιστη ανταπόκριση στις προκλήσεις του πεδίου και την αποφυγή πολλαπλών παράλληλων επενδύσεων στο ίδιο έργο και κατακερματισμού της έρευνας εντός της ΕΕ[15]. Η σύζευξη δυνάμεων διά των ευρωπαϊκών συμπράξεων αποτελεί βασική επιδίωξη για την επίτευξη των στόχων του Horizon Europe και η επιτυχία υλοποίησης του Προγράμματος θα εξαρτηθεί σε σημαντικό βαθμό από την αποτελεσματικότητά της.

[1] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_20_2345

[2] https://ec.europa.eu/info/horizon-europe_en

[3] Σύμφωνα με το ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα η έκδοση νομικών πράξεων από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ αναμενόταν εντός του Ιανουαρίου 2021, με την υιοθέτησή του από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ακολουθεί το Φεβρουάριο του 2021 και, εν τέλει, την υιοθέτηση και δημοσίευση των πρώτων Προγραμμάτων Εργασίας να τοποθετείται στον Απρίλιο του 2021, βλ. https://ec.europa.eu/info/horizon-europe_en#timeline.

[4] https://erc.europa.eu/

[5] https://ec.europa.eu/research/mariecurieactions/node_en

[6] https://ec.europa.eu/info/research-and-innovation/strategy/european-rese...

[7] https://ec.europa.eu/jrc/en/about/jrc-in-brief

[8] https://ec.europa.eu/info/horizon-europe/missions-horizon-europe_en

[9] https://ec.europa.eu/research/eic/index.cfm

[10] https://ec.europa.eu/research/eic/index.cfm?pg=funding#pathfinder

[11] https://ec.europa.eu/research/eic/index.cfm?pg=funding#accelerator

[12] https://eit.europa.eu/el/in-your-language

[13] https://ec.europa.eu/info/research-and-innovation/strategy/era_en

[14]https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/research_and_innovation/strategy_on_research_and_innovation/presentations/horizon_europe_en_investing_to_shape_our_future.pdf, σελ.30.

[15] https://ec.europa.eu/info/horizon-europe/european-partnerships-horizon-e...

Μεσιτεία Ακινήτων - Δημοσιεύματα ΕπΑΚ Νο 5
Δίκαιο αναγκαστικής εκτελέσεως ΙΙ, 3η έκδ.