Όταν η θεωρία του ενωσιακού δικαίου συναντάει ... το Game of Thrones: «(Δεσμευτική) ερμηνεία» από το Δικαστήριο ΕΕ «μη δεσμευτικής πράξης της Ένωσης»

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τις δημοσιευθείσες στις 15-04-2021 προτάσεις του, ο γενικός εισαγγελέας ΔΕΕ Michal Bobek πρότεινε στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) να αποφανθεί ότι το δίκαιο της Ένωσης επιτρέπει την υποβολή αίτησης για έκδοση προδικαστικής απόφασης σχετικά με την εκτίμηση του κύρους μη δεσμευτικών πράξεων της Ένωσης [ήπιου δικαίου (soft law)].  

Επιπλέον σύμφωνα με τον γεν. εισαγγελέα Bobek, μια επαγγελματική ένωση μπορεί, μέσω ένστασης έλλειψης νομιμότητας προβαλλόμενης ενώπιον εθνικού δικαστηρίου, να αμφισβητήσει το κύρος κατευθυντήριων γραμμών που απευθύνονται στα μέλη της, τα συμφέροντα των οποίων προασπίζεται, και οι οποίες μπορεί να μην την αφορούν άμεσα και ατομικά. 

Ακόμα, ο γεν. εισαγγελέας τόνισε ότι οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές της ΕΑΤ είναι ανίσχυρες, καθώς αυτή η Αρχή έδρασε καθ’ υπέρβαση των αρμοδιοτήτων που της ανατέθηκαν από τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1093/2010 [κανονισμός σχετικά με τη σύσταση Ευρωπαϊκής Εποπτικής Αρχής (Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών), την τροποποίηση της απόφασης αριθ. 716/2009/ΕΚ και την κατάργηση της απόφασης 2009/78/ΕΚ της Επιτροπής].

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο γεν. εισαγγελέας Bobek διακρίνεται για το ζωηρό και έντονα στοχαστικό ύφος του κατά την εξέταση του τιθέμενου ζητήματος. Χαρακτηριστικό αυτού είναι ότι εκκινεί την ανάλυσή του επικαλούμενος μία φράση από τη δημοφιλή τηλεοπτική σειρά “Game of Thrones”. Συγκεκριμένα, ο γεν. εισαγγελέας αναφέρει επί λέξει: «Όπως αναφέρεται στη γνωστή φράση από το Παιχνίδι του Στέμματος («Game of Thrones»), «ό,τι είναι νεκρό δεν μπορεί να πεθάνει» («what is dead may never die»). Κατ’ επέκταση, με την εξαίρεση ίσως των Λευκών Περιπατητών, ό,τι είναι νεκρό δεν μπορεί ούτε να σκοτωθεί. Είναι όμως δυνατόν κάτι το οποίο ουδέποτε έζησε (ή μάλλον ουδέποτε ίσχυσε ως δεσμευτική πράξη του δικαίου της Ένωσης) να ακυρωθεί (ή μάλλον να κηρυχθεί ανίσχυρο) από το Δικαστήριο στο πλαίσιο προδικαστικής παραπομπής; Εναλλακτικώς, μπορεί το Δικαστήριο να προβεί σε (δεσμευτική) ερμηνεία μη δεσμευτικής πράξεως της Ένωσης;»

Ιστορικό της υπόθεσης

Το 2017, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΑΤ) εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις ρυθμίσεις επίβλεψης και εποπτείας των προϊόντων λιανικής τραπεζικής [οι από 22 Μαρτίου 2016 κατευθυντήριες γραμμές (EBA/GL/2015/18)]. Η γαλλική Αρχή προληπτικής εποπτείας και εξυγίανσης (ACPR) δήλωσε, με ανακοίνωσή της, ότι συμμορφώνεται προς τις εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές και ότι, ως εκ τούτου, τις καθιστά εφαρμοστέες σε όλα τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα που υπόκεινται στην εποπτεία της. 

Η Γαλλική ένωση τραπεζών (FBF) ζητεί ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας της Γαλλίας (αιτούν δικαστήριο) την ακύρωση της ανακοίνωσης της ACPR. Η FBF ισχυρίζεται ότι οι κατευθυντήριες γραμμές, που είχαν καταστεί εφαρμοστέες με την ανακοίνωση, είναι άκυρες λόγω έλλειψης αρμοδιότητας της ΕΑΤ να τις εκδώσει. 

Το αιτούν δικαστήριο εξέφρασε αμφιβολίες σχετικά με το παραδεκτό βάσει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ και το βάσιμο της ένστασης ακυρότητας που προβάλλει η προσφεύγουσα ένωση κατά των κατευθυντήριων γραμμών που εκδόθηκαν από την ΕΑΤ.

Προτάσεις γεν. εισαγγελέα ΔΕΕ

Με τις δημοσιευθείσες προτάσεις του, ο γενικός εισαγγελέας ΔΕΕ Michal Bobek επεσήμανε, προκαταρκτικά, ότι η υπό κρίση υπόθεση είναι πολυεπίπεδη. Αφενός, τίθεται το ζήτημα αν η ΕΑΤ, εκδίδοντας τις επίμαχες κατευθυντήριες γραμμές, υπερέβη τις εξουσίες που της απονέμει ο κανονισμός (ΕΕ) 1093/2010. Κατά τον γεν. εισαγγελέα: «Όσο περίπλοκη κι αν μπορεί να αποδειχθεί η πλοήγηση στον λαβύρινθο ενός αρκετά τεχνικού παραγώγου δικαίου, στην πραγματικότητα αυτό είναι το απλούστερο ζήτημα».

Πρόσθεσε, δε, ο γεν. εισαγγελέας ότι «τα κατά πολύ πιο σύνθετα ζητήματα προκύπτουν στη συνέχεια: Ποια συνέπεια θα πρέπει να έχει η εν λόγω διαπίστωση περί αναρμοδιότητας όσον αφορά μη δεσμευτική πράξη (ή πράξη ήπιου δικαίου) στο πλαίσιο της διαδικασίας της προδικαστικής παραπομπής; Μπορεί το Δικαστήριο να κηρύξει ανίσχυρη μια μη δεσμευτική πράξη; Από συστημικής απόψεως, είναι δυνατόν να υπάρξει πλήρης αποσύνδεση μεταξύ των διαδικασιών του άρθρου 263 και του άρθρου 267 ΣΛΕΕ όσον αφορά τις μη δεσμευτικές πράξεις; Πώς μπορούν να συμβιβαστούν οι αποφάσεις του Δικαστηρίου Grimaldi [απόφαση της 13ης Δεκεμβρίου 1989, Grimaldi, C‑322/88], Foto-Frost [Απόφαση της 22ας Οκτωβρίου 1987, Foto-Frost, C-314/85] και Βέλγιο κατά Επιτροπής [Απόφαση της 20ής Φεβρουαρίου 2018, Βέλγιο κατά Επιτροπής, C‑16/16 P] όσον αφορά τις γνήσιες πράξεις ήπιου δικαίου; Μπορούν οι μη δεσμευτικές πράξεις της Ένωσης να υποβληθούν στον έλεγχο του Δικαστηρίου βάσει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, όπως προκύπτει από την απόφαση Grimaldi, όταν ο (μέσω ευθείας προσφυγής) δικαστικός έλεγχός τους βάσει του άρθρου 263 ΣΛΕΕ δεν είναι δυνατός, όπως επιβεβαιώθηκε πλέον προσφάτως με την απόφαση Βέλγιο κατά Επιτροπής;»

Ακόμα, ο γεν. εισαγγελέας επεσήμανε ότι τα ως άνω ζητήματα στο σύνολό τους εγείρονται στο ειδικό πλαίσιο που δημιουργεί ένα εθνικό δίκαιο το οποίο, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε επίπεδο Ένωσης, φαίνεται να παρέχει πολύ ευρύτερη πρόσβαση στον άμεσο δικαστικό έλεγχο των πράξεων ήπιου δικαίου, περιλαμβανομένων των εθνικών πράξεων που «θέτουν σε εφαρμογή» μη δεσμευτικές πράξεις του δικαίου της Ένωσης. Ως εκ τούτου, εγείρεται το ζήτημα αν, λαμβανομένης υπόψη της αποφάσεως Foto-Frost, τα εθνικά δικαστήρια είναι επίσης υποχρεωμένα να υποβάλλουν προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με το κύρος μη δεσμευτικών πράξεων της Ένωσης. «Ή θα μπορούσε απλώς το ίδιο το εθνικό δικαστήριο να ακυρώσει το εθνικό μέτρο εφαρμογής, καθόσον ένα κείμενο με (γνήσιο) μη δεσμευτικό χαρακτήρα μπορεί ασφαλώς ελεύθερα να αγνοηθεί;»

Ο γεν. εισαγγελέας, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το άρθρο 267 ΣΛΕΕ επιτρέπει την υποβολή αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως σχετικά με την εκτίμηση του κύρους μη δεσμευτικών πράξεων της Ένωσης, όπως είναι οι κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις ρυθμίσεις επίβλεψης και διακυβέρνησης προϊόντων λιανικής τραπεζικής που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών στις 22 Μαρτίου 2016.

Επιπλέον, ο γεν. εισαγγελέας έκρινε ότι το άρθρο 267 ΣΛΕΕ δεν απαγορεύει σε επαγγελματική ένωση να αμφισβητήσει, μέσω ενστάσεως ελλείψεως νομιμότητας προβαλλόμενης ενώπιον εθνικού δικαστηρίου σύμφωνα με τους κανόνες που αφορούν την ενεργητική νομιμοποίηση βάσει του εθνικού δικαίου, τις κατευθυντήριες γραμμές που απευθύνονται στα μέλη της, τα συμφέροντα των οποίων προασπίζεται και οι οποίες μπορεί να μην την αφορούν άμεσα και ατομικά.

Τέλος, ο γεν. εισαγγελέας διαπίστωσε ότι το αντικείμενο και το περιεχόμενο των κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με τις ρυθμίσεις επίβλεψης και διακυβέρνησης προϊόντων λιανικής τραπεζικής, τις οποίες εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών στις 22 Μαρτίου 2016, δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των νομοθετικών πράξεων που μνημονεύονται στο άρθρο 1, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΕ) 1093/2010. Κατά συνέπεια, οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές είναι ανίσχυρες.

Γίνεται υπόμνηση ότι οι προτάσεις του γενικού εισαγγελέα δεν δεσμεύουν το Δικαστήριο. Έργο του γενικού εισαγγελέα είναι να προτείνει στο Δικαστήριο, με πλήρη ανεξαρτησία, νομική λύση για την υπόθεση που του έχει ανατεθεί. Η υπόθεση τελεί υπό διάσκεψη στο Δικαστήριο, ενώ η απόφαση θα εκδοθεί αργότερα.

Υπενθυμίζεται ακόμα ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο των προτάσεων είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο CURIA