Δίκαιο της Τεχνολογίας ή Τεχνολογία του Δικαίου;

Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μια πρωτόγνωρη παραγωγή νομοθετικών κειμένων - σε ενωσιακό κυρίως επίπεδο - που περιλαμβάνουν ρυθμίσεις τεχνολογικού χαρακτήρα. Φυσικά, και ο πρωτοποριακός ελληνικός Ν. 4691/2022 για τις αναδυόμενες τεχνολογίες, που ακολουθεί το Ν. 4727/2020 για την ψηφιακή διακυβέρνηση, έχουν ανάλογο "τεχνολογικό πρόσημο".

Μεταξύ άλλων, o Kανονισμός "Ρ2Β" 2019/1150 εισάγει ρυθμίσεις για την προώθηση της δίκαιης μεταχείρισης και της διαφάνειας για τους επιχειρηματικούς χρήστες επιγραμμικών υπηρεσιών διαμεσολάβησης, με σκοπό να συμβάλει στην εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς θεσπίζοντας κανόνες που εξασφαλίζουν κατάλληλη διαφάνεια, αμεροληψία και δυνατότητα αποτελεσματικής προστασίας σε επιχειρηματικούς χρήστες επιγραμμικών υπηρεσιών διαμεσολάβησης και χρήστες εταιρικών ιστότοπων, σε σχέση με επιγραμμικές μηχανές αναζήτησης.

Ο Κανονισμός DMA 2022/1925 εφαρμόζεται στις βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας (Core Platform Services) που παρέχονται ή προσφέρονται από τους πυλωρούς, δηλαδή μεγάλες επιχειρήσεις του διαδικτύου, σε επαγγελματίες χρήστες που είναι εγκατεστημένοι στην Ένωση ή σε τελικούς χρήστες που είναι εγκατεστημένοι ή βρίσκονται στην Ένωση, ανεξαρτήτως του τόπου εγκατάστασης ή διαμονής των πυλωρών και ανεξαρτήτως του δικαίου που εφαρμόζεται κατά τα άλλα στην παροχή υπηρεσιών.

O Κανονισμός DSA 2022/2065 εναρμονίζει πλήρως τους κανόνες που ισχύουν για τις ενδιάμεσες υπηρεσίες στην εσωτερική αγορά με στόχο τη διασφάλιση ασφαλούς, προβλέψιμου και αξιόπιστου επιγραμμικού περιβάλλοντος, στο οποίο αντιμετωπίζονται η διάδοση παράνομου περιεχομένου στο διαδίκτυο και οι κοινωνικοί κίνδυνοι που μπορεί να προκαλέσει η διάδοση παραπληροφόρησης ή άλλου περιεχομένου. Αναθεωρεί την Οδ. 2000/31 για το δίκαιο του Ιντερνετ, θεσπίζοντας κανόνες για την ευθύνη του "ενδιάμεσου". Λόγω του διαφορετικού χαρακτήρα των δραστηριοτήτων της «απλής μετάδοσης», της «προσωρινής αποθήκευσης» και της «φιλοξενίας», καθώς και της διαφορετικής θέσης και των διαφορετικών ικανοτήτων των παρόχων των εν λόγω υπηρεσιών, γίνεται διάκριση των κανόνων που εφαρμόζονται σε αυτές τις δραστηριότητες, στον βαθμό που αυτές υπόκεινται, βάσει του εν λόγω κανονισμού, σε διαφορετικές απαιτήσεις και όρους, ενώ παράλληλα διαφέρει το πεδίο τους, όπως έχει ερμηνευθεί από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σε εθνικό επίπεδο, ο Ν. 4961/2022 εισάγει καινοτόμες ρυθμίσεις για τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται σε ιδιωτικό και δημόσιμο τομέα, προβλέπει ειδικά μητρώα καταγραφής των σχετικών εφαρμογών, προβλέπει δε, μεταξύ άλλων, ρυθμίσεις για την κυβερνοασφάλεια, τις παραδόσεις μέσω drones, το blockchain και τις έξυπνες συμβάσεις.

Ποια είναι η κοινή συνισταμένη των ανωτέρω κανονιστικής φύσεως κειμένων; Η (προσπάθεια για) ρύθμιση πτυχών νέων τεχνολογιών, που αναπτύσσονται μέσω υπολογιστικών εφαρμομογών. Τεχνολογιών διαμορφωμένων στον οικείο κύκλο συναλλαγών, που είτε μετασχηματίζουν σε νέα επιχειρηματικά μοντέλα πρακτικές που απαντώνται στο πλαίσιο παραδοσιακών "πολυαγορών" - π.χ. marketplaces, είτε στηρίζονται στην επεξεργασία δεδομένων των χρηστών των Ιστοσελίδων για τη στόχευση αυτών και τη δημιουργία του προφίλ τους (π.χ. AdTech), είτε πολύ απλά αποτελούν νέες επιχειρηματικές σκέψεις (RTB).

Το πώς ο νομοθέτης, ενωσιακός ή εθνικός, αποφασίζει να ρυθμίσει τα ζητήματα αυτά, αποτυπώνεται στα οικεία κείμενα. Το γιατί το πράττει εν τέλει, είναι αυτό που αποτυπώνεται στις αιτιολογικές εκθέσεις των οικείων κειμένων (π.χ. προοίμιο, έκθεση ανάλυσης συνεπειών ρύθμισης).

Όλα αυτά αναδεικνύουν όμως έναν νέο κλάδο Δικαίου. Την "Τεχνολογία του Δικαίου", ως έναν αυτοτελή και διακεκριμένο κλάδο του δικαίου, κείμενο μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, με ειδικά ερμηνευτικά εργαλεία (ασφάλεια συναλλαγών, προστασία χρήστη, οικιακού και επιχειρηματικού, ελευθερία έκφρασης με όριο την απομάκρυνση παράνομου περιεχομένου και προστασία του ανταγωνισμού). Έναν κλάδο του δικαίου ανερχόμενο, με χαρακτηριστικό την ταχεία εξέλιξή του, λόγω αδιανόητης προόδου των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, έναν κλάδο που δημιουργεί "ομοιόμορφα" προβλήματα παγκοσμίως και που η ταχεία και αποτελεσματική αναγνώρισή του και ρύθμισή  του αποτελεί όχι μόνο προϋπόθεση για την προστασία των συναλλαγών αλλά πολύ περισσότερο δημιουργεί στέρεες βάσεις για την περαιτέρω εξέλιξή του​.