EncroChat: Απόφαση του ΔΕΕ σχετικά με τη διαβίβαση αποδεικτικών στοιχείων που συνελέγησαν στο πλαίσιο κοινής γαλλο-ολλανδικής ποινικής έρευνας

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 30.04.2024 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) το Δικαστήριο αποσαφήνισε τις προϋποθέσεις για τη μετάδοση και τη χρήση αποδεικτικών στοιχείων σε ποινικές υποθέσεις με διασυνοριακή διάσταση.

Ειδικότερα, στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας στη Γερμανία σχετικά με παράνομη διακίνηση ναρκωτικών που περιλαμβάνει τη χρήση της κρυπτογραφημένης τηλεπικοινωνιακής υπηρεσίας EncroChat, το Δικαστήριο διευκρίνισε ορισμένες προϋποθέσεις για τη διαβίβαση και χρήση αποδεικτικών στοιχείων βάσει της οδηγίας σχετικά με την ευρωπαϊκή εντολή έρευνας σε ποινικές υποθέσεις.

Σύμφωνα με το ΔΕΕ, μια ευρωπαϊκή εντολή έρευνας (ΕΕΕ) για τη διαβίβαση αποδεικτικών στοιχείων που έχουν ήδη συγκεντρωθεί από άλλο κράτος μέλος μπορεί, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να εκδίδεται από εισαγγελική αρχή. Οι προϋποθέσεις που ισχύουν για τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων στο εκδόσαν κράτος μέλος δεν χρειάζεται να πληρούνται προκειμένου να εκδοθεί η ΕΕΕ. Πρέπει, ωστόσο, να είναι δυνατός ο δικαστικός έλεγχος στη συνέχεια ως προς την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ενδιαφερομένων προσώπων. Επιπλέον, ένα μέτρο υποκλοπής που πραγματοποιείται από ένα κράτος μέλος στην επικράτεια ενός άλλου κράτους μέλους πρέπει να κοινοποιείται εγκαίρως στο άλλο κράτος μέλος. Πληροφορίες και αποδεικτικά στοιχεία που λαμβάνονται κατά παράβαση των διατάξεων της ανωτέρω οδηγίας πρέπει, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να μην λαμβάνονται υπόψη από τα ποινικά δικαστήρια.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η γαλλική αστυνομία μπόρεσε, με τη συνδρομή ολλανδών εμπειρογνωμόνων και την άδεια γαλλικού δικαστηρίου, να διεισδύσει στην υπηρεσία EncroChat. Η υπηρεσία χρησιμοποιούνταν παγκοσμίως σε κρυπτογραφημένες συσκευές κινητών τηλεφώνων με σκοπό την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών. Η  Bundeskriminalamt (ομοσπονδιακή υπηρεσία δίωξης του εγκλήματος, Γερμανία) κατάφερε, μέσω ενός διακομιστή του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Συνεργασία στον Τομέα της Επιβολής του Νόμου (Ευρωπόλ), να ανακτήσει τα υποκλαπέντα δεδομένα που αφορούσαν χρήστες του EncroChat στη Γερμανία.

Ενεργώντας βάσει των ΕΕΕ που εξέδωσε η γερμανική εισαγγελία, το γαλλικό δικαστήριο ενέκρινε τη διαβίβαση των δεδομένων αυτών και τη χρήση τους σε ποινικές διαδικασίες στη Γερμανία.

Το Landgericht Berlin (πλημμειοδικείο Βερολίνου, Γερμανία) , ενώπιον του οποίου ασκήθηκε η ποινική δίωξη, αμφισβήτησε τη νομιμότητα των εν λόγω ΕΕΕ. Ως εκ τούτου, υπέβαλε στο Δικαστήριο μια σειρά προδικαστικών ερωτημάτων αναφορικά με την οδηγία σχετικά με την ευρωπαϊκή εντολή έρευνας σε ποινικές υποθέσεις.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο απάντησε ότι η ΕΕΕ για τη διαβίβαση αποδεικτικών στοιχείων που βρίσκονται ήδη στην κατοχή του των αρμόδιων αρχών του κράτους εκτέλεσης (εν προκειμένω, της Γαλλίας) δεν χρειάζεται κατ' ανάγκη να έχει εκδοθεί από δικαστική αρχή. Μπορεί να εκδοθεί από εισαγγελική αρχή, εάν είναι αρμόδια, σε μια αμιγώς εσωτερική κατάσταση, να διατάξει τη διαβίβαση αποδεικτικών στοιχείων που έχουν ήδη συγκεντρωθεί.

Επιπλέον, η έκδοση μιας τέτοιας ΕΕΕ υπόκειται στις ίδιες ουσιαστικές προϋποθέσεις με εκείνες που ισχύουν για τη διαβίβαση παρόμοιων αποδεικτικών στοιχείων σε μια αμιγώς εσωτερική κατάσταση. Δεν χρειάζεται, ωστόσο, να πληροί τις ίδιες ουσιαστικές προϋποθέσεις με εκείνες που ισχύουν για τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων. Το γεγονός ότι, στην προκειμένη περίπτωση, οι γαλλικές αρχές συνέλεξαν τα αποδεικτικά στοιχεία στη Γερμανία και προς το συμφέρον των γερμανών ομολόγων τους, είναι, στο πλαίσιο αυτό, καταρχήν άσχετο. Εντούτοις, το δικαστήριο ενώπιον του οποίου ασκείται ένδικο μέσο κατά της εν λόγω ΕΕΕ πρέπει να μπορεί να ελέγχει την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ενδιαφερομένων.

Το Δικαστήριο κατέστησε επίσης σαφές ότι μέτρο που συνεπάγεται τη διείσδυση τερματικών συσκευών προς τον σκοπό της συλλογής δεδομένων κίνησης, θέσης και επικοινωνίας μιας διαδικτυακής υπηρεσίας επικοινωνίας πρέπει να κοινοποιείται στο κράτος μέλος στο οποίο βρίσκεται το υποκείμενο του εν λόγω μέτρου (στην προκειμένη περίπτωση, στη Γερμανία). Η αρμόδια αρχή του εν λόγω κράτους μέλους έχει στη συνέχεια το δικαίωμα να υποδείξει ότι η εν λόγω υποκλοπή των τηλεπικοινωνιών δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ή πρέπει να τερματιστεί, εάν δεν θα επιτρεπόταν σε παρόμοια εσωτερική κατάσταση. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις αυτές αποσκοπούν όχι μόνο στο να διασφαλίσουν τον σεβασμό της κυριαρχίας του κράτους μέλους, αλλά και την προστασία των δικαιωμάτων των ενδιαφερομένων προσώπων.

Οι πληροφορίες και τα αποδεικτικά στοιχεία που λαμβάνονται κατά παράβαση της ανωτέρω οδηγίας δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τα εθνικά ποινικά δικαστήρια αν ο ενδιαφερόμενος δεν είναι σε θέση να διατυπώσει παρατηρήσεις στις εν λόγω πληροφορίες και στα αποδεικτικά στοιχεία και οι εν λόγω πληροφορίες και αποδεικτικά στοιχεία είναι πιθανό να επηρεάσουν ουσιαστικά την κρίση επί των πραγματικών περιστατικών.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA