Μπορεί ένα κράτος μέλος να απαγορεύσει τη χρήση ονομασιών που συνδέονται με ζωικά προϊόντα για τον προσδιορισμό τροφίμων που περιέχουν φυτικές πρωτεΐνες; (απόφαση ΔΕΕ)

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 04.10.2024 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε ότι ένα κράτος μέλος δεν μπορεί, όταν δεν έχει θεσπίσει νόμιμη ονομασία, να απαγορεύσει τη χρήση όρων που είναι παραδοσιακά συνυφασμένοι με τα προϊόντα ζωικής προέλευσης για τον προσδιορισμό προϊόντος που περιέχει φυτικές πρωτεΐνες.

Σύμφωνα με το ΔΕΕ, η πλήρης εναρμόνιση την οποία προβλέπει το ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο στον τομέα της παροχής πληροφοριών στους καταναλωτές αντιτίθεται επίσης σε μέτρα που καθορίζουν ποσοστά περιεκτικότητας σε φυτικές πρωτεΐνες τα οποία πρέπει να μην υπερβαίνουν τα τρόφιμα που περιέχουν φυτικές πρωτεΐνες προκειμένου να επιτρέπεται για αυτά η χρήση ονομασιών, άλλων από τις νόμιμες ονομασίες, αποτελούμενων από όρους παραδοσιακά συνυφασμένους με τα προϊόντα ζωικής προέλευσης.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η ένωση Protéines France, η Union végétarienne européenne (EVU), η Association végétarienne de France (AVF) και η εταιρία Beyond Meat Inc., τέσσερις οντότητες που δραστηριοποιούνται στον τομέα των προϊόντων για χορτοφάγους και αυστηρώς χορτοφάγους, προσέβαλαν ένα διάταγμα που εξέδωσε η γαλλική κυβέρνηση με στόχο την προστασία της διαφάνειας των πληροφοριών σχετικά με τα τρόφιμα που διατίθενται στο εμπόριο. 

Κατά την άποψή τους, το διάταγμα αυτό, το οποίο απαγορεύει τη χρήση ονομασιών όπως «steak» («μπριζόλα») ή «saucisse» («λουκάνικο»), είτε χωρίς είτε με την προσθήκη συμπληρωματικών διευκρινιστικών στοιχείων, όπως «φυτικό» ή «σόγιας», για τον προσδιορισμό μεταποιημένων προϊόντων που περιέχουν φυτικές πρωτεΐνες, αντιβαίνει στον κανονισμό (ΕΕ) 1169/2011 [κανονισμό σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές κλπ.]. 

Ως εκ τούτου, οι οντότητες αυτές ζήτησαν από το γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας να ακυρώσει το επίμαχο διάταγμα. Διατηρώντας αμφιβολίες ως προς τη συμβατότητα του γαλλικού διατάγματος με τον κανονισμό (ΕΕ) 1169/2011, το αιτούν δικαστήριο υπέβαλε στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα σχετικά με την ερμηνεία του εν λόγω κανονισμού.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο εκτίμησε ότι το δίκαιο της Ένωσης καθιερώνει μαχητό τεκμήριο δυνάμει του οποίου οι πληροφορίες που παρέχονται σύμφωνα με τον τρόπο που προβλέπει ο κανονισμός (ΕΕ) 1169/2011 προστατεύουν επαρκώς τους καταναλωτές, ακόμη και σε περίπτωση πλήρους αντικατάστασης του μοναδικού στοιχείου ή συστατικού που οι καταναλωτές μπορούν να αναμένουν ότι περιέχεται σε τρόφιμο προσδιοριζόμενο με συνήθη ονομασία ή με περιγραφική ονομασία η οποία περιέχει ορισμένους όρους. Διευκρίνισε ότι ένα κράτος μέλος μπορεί, βεβαίως, να θεσπίσει μια νόμιμη ονομασία κατά την έννοια του ως άνω κανονισμού, η οποία συνίσταται στον συσχετισμό μιας ειδικής έκφρασης με ένα συγκεκριμένο τρόφιμο. Ωστόσο, ένα μέτρο που απλώς απαγορεύει τη χρήση ορισμένων όρων για τον προσδιορισμό τροφίμων με ορισμένα χαρακτηριστικά (σύνθεση κ.λπ.) δεν ισοδυναμεί με μέτρο δυνάμει του οποίου τα τρόφιμα πρέπει να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις για να μπορούν να προσδιοριστούν με όρους που γίνονται δεκτοί ως νόμιμη ονομασία. Πράγματι, μόνον το τελευταίο αυτό μέτρο διασφαλίζει την προστασία του καταναλωτή, ο οποίος πρέπει να μπορεί να θεωρεί δεδομένο ότι ένα τρόφιμο που προσδιορίζεται με συγκεκριμένη νόμιμη ονομασία πληροί τις προϋποθέσεις που προβλέπονται ειδικώς για τη χρήση της ονομασίας αυτής.

Όταν δεν έχει θεσπίσει νόμιμη ονομασία, ένα κράτος μέλος δεν μπορεί να εμποδίζει, με γενική και αφηρημένη απαγόρευση, τους παραγωγούς τροφίμων με βάση φυτικές πρωτεΐνες να εκπληρώνουν την υποχρέωση αναγραφής της ονομασίας των τροφίμων αυτών χρησιμοποιώντας συνήθεις ονομασίες ή περιγραφικές ονομασίες. 

Τούτου λεχθέντος, αν μια εθνική αρχή εκτιμά ότι ο συγκεκριμένος τρόπος πώλησης ή προώθησης ενός τροφίμου παραπλανεί τον καταναλωτή, δύναται να στραφεί κατά του οικείου υπευθύνου επιχείρησης τροφίμων και να αποδείξει την ανατροπή του προαναφερθέντος τεκμηρίου. 

Το Δικαστήριο πρόσθεσε ότι η προβλεπόμενη από το δίκαιο της Ένωσης ρητή εναρμόνιση δεν επιτρέπει σε κράτος μέλος να θεσπίζει εθνικό μέτρο που να καθορίζει ποσοστά περιεκτικότητας σε φυτικές πρωτεΐνες τα οποία πρέπει να μην υπερβαίνουν τα τρόφιμα που περιέχουν φυτικές πρωτεΐνες προκειμένου να επιτρέπεται, για την περιγραφή, τη διάθεση στο εμπόριο ή την προώθησή τους, η χρήση ονομασιών, άλλων από τις νόμιμες ονομασίες, αποτελούμενων από όρους προερχόμενους από τους τομείς της κρεατοπαραγωγής και της αλλαντοποιίας.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στα γαλλικά στην ιστοσελίδα CURIA