Ανεξαρτησία δικαστών: Είναι συμβατή με το δίκαιο της ΕΕ η άνευ κριτηρίων και χωρίς αιτιολογία αφαίρεση υποθέσεων από δικαστή; (ενδιαφέρουσα απόφαση ΔΕΕ)

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 06.03.2025 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι η απόφαση να αφαιρεθούν υποθέσεις από δικαστή πρέπει να στηρίζεται σε αντικειμενικά και συγκεκριμένα κριτήρια.

Σύμφωνα με το ΔΕΕ, η απόφαση πρέπει επίσης να είναι αιτιολογημένη προκειμένου να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η αφαίρεση υποθέσεων να είναι αυθαίρετη ή και να συνιστά συγκεκαλυμμένη πειθαρχική κύρωση.

Ιστορικό της υπόθεσης

Τον Οκτώβριο του 2021, το συμβούλιο διοίκησης του περιφερειακού δικαστηρίου Słupsk1 (Πολωνία) αφαίρεσε από μία δικαστή του δικαστηρίου αυτού περίπου 70 εκκρεμείς υποθέσεις στις οποίες ήταν εισηγήτρια. Η πράξη του συμβουλίου διοίκησης, η οποία εκδόθηκε χωρίς τη συγκατάθεσή της, δεν της επιδόθηκε και δεν περιείχε καμία αιτιολογία. Επιπλέον, δεν επιτράπηκε στη δικαστή η πρόσβαση στο περιεχόμενό της. Στη συνέχεια, οι εν λόγω υποθέσεις ανατέθηκαν σε άλλους δικαστές. 

Η δικαστής εκτιμά ότι τα μέτρα αυτά αποτελούν μορφή κύρωσης για την προσπάθειά της να αμφισβητήσει τη νομιμότητα του διορισμού δικαστή με τον οποίο μετείχε από κοινού στη σύνθεση άλλου δικαστικού σχηματισμού. Αποτελούν επίσης κύρωση για τον λόγο ότι η ίδια είχε εξαφανίσει απόφαση πρωτοβάθμιου δικαστηρίου το οποίο δεν πληρούσε τις απαιτήσεις του δικαίου της Ένωσης2. Η αφαίρεση των υποθέσεων είχε ως σκοπό να αποτρέψει μελλοντικές προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή. 

Σε δύο από τις υποθέσεις που της αφαιρέθηκαν, η δικαστής υπέβαλε αίτηση προδικαστικής αποφάσεως στο Δικαστήριο3. Ζητεί να διευκρινιστεί εάν, λαμβανομένου υπόψη του δικαίου της Ένωσης, ήτοι του άρθρου 19, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, ΣΕΕ, η ίδια μπορεί νομίμως να συνεχίσει την εξέτασή τους παρά την ανωτέρω πράξη και τη συνακόλουθη ανάθεσή τους σε άλλους δικαστές4​.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι η ανεξαρτησία των δικαστών προϋποθέτει την προστασία τους από αθέμιτες παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις αποφάσεις τους, συμπεριλαμβανομένων των παρεμβάσεων που προέρχονται από το εσωτερικό του οικείου δικαστηρίου. Το γεγονός ότι το συμβούλιο διοίκησης ενός δικαστηρίου μπορεί να αφαιρέσει υποθέσεις από δικαστή χωρίς να υποχρεούται να τηρήσει αντικειμενικά και συγκεκριμένα κριτήρια που θέτουν σαφή όρια στην εξουσία αυτή και χωρίς να υποχρεούται να αιτιολογήσει μια τέτοια απόφαση είναι ικανό να υπονομεύσει την ανεξαρτησία των δικαστών. Δεν μπορεί πράγματι να αποκλειστεί το ενδεχόμενο η αφαίρεση υποθέσεων να είναι αυθαίρετη ή και να συνιστά συγκεκαλυμμένη πειθαρχική κύρωση. 

Εάν το εθνικό δικαστήριο διαπιστώσει και επιβεβαιώσει ότι η αφαίρεση των υποθέσεων έγινε κατά παράβαση του δικαίου της Ένωσης, οφείλει να εξαλείψει τα παράνομα αποτελέσματά της. Συνεπώς, οφείλει να αφήσει ανεφάρμοστη την πράξη του συμβουλίου διοίκησης και τυχόν άλλες μεταγενέστερες πράξεις, η δε δικαστής μπορεί να συνεχίσει την εκδίκαση των υποθέσεων που της είχαν ανατεθεί.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA

• 1. Πρόκειται για συλλογικό όργανο αποτελούμενο από τον πρόεδρο του περιφερειακού δικαστηρίου Słupsk και τους προέδρους των πέντε τοπικών δικαστηρίων της περιφέρειας του εν λόγω δικαστηρίου. Η εξουσία διορισμού δικαστή στη θέση του προέδρου δικαστηρίου ανήκει στον Υπουργό Δικαιοσύνης, ο οποίος είναι παράλληλα και γενικός εισαγγελέας.
• 2. Οι επιφυλάξεις της δικαστή απέρρεαν από το γεγονός ότι ο διορισμός των άλλων αυτών δικαστών έγινε με πράξη του εθνικού δικαστικού συμβουλίου του οποίου η σύνθεση, όπως μεταβλήθηκε το 2017, δεν διασφάλιζε πλέον την ανεξαρτησία του έναντι της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας, με αποτέλεσμα να θίγεται η ικανότητά του να προτείνει ανεξάρτητους και αμερόληπτους υποψηφίους για τη θέση δικαστή.
• 3. Κατά την ημερομηνία υποβολής των προδικαστικών ερωτημάτων στο Δικαστήριο, δεν της είχαν ακόμη αφαιρεθεί οι υποθέσεις αυτές. Μετά την αφαίρεσή τους, τα προδικαστικά ερωτήματα δεν ανακλήθηκαν.
• 4. Πέραν της αφαίρεσης των υποθέσεών της, η συγκεκριμένη δικαστής μετακινήθηκε από το τμήμα εφέσεων του περιφερειακού δικαστηρίου Słupsk στο πρωτοβάθμιο τμήμα του ίδιου δικαστηρίου. Μολονότι η μετακίνηση αυτή δεν αποτελεί αφ’ εαυτής αντικείμενο των ερωτημάτων που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριο, συνιστά εντούτοις σημαντικό πραγματικό στοιχείο, καθόσον μάλιστα έλαβε χώρα αμέσως μετά την αφαίρεση των υποθέσεων.