Το δικαίωμα του συνεταιρίζεθαι και οι υποχρεώσεις των κρατών υπό το φως της νομολογίας του ΕΔΔΑ

Μία είδηση με ενδιαφέρον, η οποία δεν έτυχε της δέουσας προσοχής, είναι η δημοσίευση, την 20.05.2024 της πολυαναμενόμενης – από εκείνους οι οποίοι παρακολουθούσαν το ζήτημα – απόφασης του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου της Τουρκίας σχετικά με το ζήτημα της μη διενέργειας εκλογών, επί 33 έτη, στο Μείζον Φιλανθρωπικό Ίδρυμα της Ελληνο-Ορθόδοξης Μειονότητας της Κωνσταντινούπολης, Βαλουκλή. Η απόφαση αυτή έθεσε τέρμα σε έναν δικαστικό αγώνα τον οποίο είχαν ξεκινήσει το έτος 2014 μέλη της Ομογένειας, ένα εκ των οποίων, μέλος του Δ.Σ. της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών (ΟΙ.ΟΜ.ΚΩ.), με νομικό παραστάτη τον δικηγόρο Κωνσταντινούπολης κ. Τζεμ Σοφούογλου.

Όπως προκύπτει από την απόφαση, στο Ίδρυμα Ελληνικού Νοσοκομείου Balikli - ένα κοινοτικό ίδρυμα που ιδρύθηκε το 1794 με δωρεές με σκοπό τη συνένωση των ελληνικών νοσοκομείων της Κωνσταντινούπολης κάτω από μια ενιαία στέγη – εκλογές για την ανάδειξη των μελών διοίκησης πραγματοποιήθηκαν για τελευταία φορά το έτος 1991. Τούτο, διότι, μεταξύ άλλων, σύμφωνα με την ισχύουσα στην Τουρκία νομοθεσία, τα σχετικά με τον καθορισμό των διαδικασιών εκλογής των διοικήσεων των κοινοτικών ιδρυμάτων ρυθμίζονται με Κανονισμό, οι δε διατάξεις του Κανονισμού έτους 2008 για την εκλογή των Δ.Σ. των κοινοτικών ιδρυμάτων καταργήθηκαν με τον Κανονισμό έτους 2013. Το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας έκρινε ότι η μη διενέργεια, επί σειρά ετών, εκλογών στο Ίδρυμα Balikli, με την αιτιολογία ότι από 19.01.2013 δεν υπήρχε Κανονισμός εν ισχύ ο οποίος να ρυθμίζει τις σχετικές εκλογικές διαδικασίες και η παράλειψη της Διοίκησης να εκδώσει τέτοιο Κανονισμό, δημιούργησαν νομοθετικό κενό που εμπόδιζε, για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, την άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι και καθιστούσε αδύνατη την πρόσβαση στα επιμέρους δικαιώματα που απορρέουν από την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Ως εκ τούτου, κατά την απόφαση, το κράτος παρέλειψε να εκπληρώσει τις θετικές του υποχρεώσεις για να διασφαλίσει ότι οι προσφεύγοντες απολαμβάνουν πράγματι το δικαίωμα να ενεργούν οργανωμένα για λογαριασμό τους και για λογαριασμό των μελών των εν λόγω ιδρυμάτων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απόφαση στην ανάλυση του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι υπό το φως της νομολογίας του Ε.Δ.Δ.Α., το οποίο έχει δεχθεί ότι όταν η κοινωνία των πολιτών λειτουργεί με υγιή τρόπο, η συμμετοχή των πολιτών στη δημοκρατική διαδικασία πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό μέσω της συμμετοχής τους σε ενώσεις όπου μπορούν να ενσωματωθούν μεταξύ τους και να επιδιώξουν κοινούς στόχους από κοινού (Gorzelik και άλλοι κατά Πολωνίας, B. No: 44158/98, 17/2/2004, § 92). Επισημάνθηκε ότι το ΕΔΔΑ αναγνωρίζει την ιδιαίτερη σημασία της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι για τα άτομα που ανήκουν σε μειονότητες (Gorzelik και άλλοι κατά Πολωνίας, 92, 93). Σύμφωνα με την απόφαση, το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι παρέχει συνταγματική προστασία κατά της παρέμβασης στο δικαίωμα αυτό από τη δημόσια εξουσία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, κατά της παρέμβασης από ιδιώτες. Η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι επιβάλλει στο κράτος όχι μόνο την αρνητική υποχρέωση να μην παρεμβαίνει, αλλά και μια σειρά από θετικές υποχρεώσεις για την παροχή προστασίας έναντι παρεμβάσεων από τρίτους, καθώς και την υποχρέωση να θεσπίσει τους απαραίτητους θεσμούς. Ο γνήσιος και αποτελεσματικός σεβασμός της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι δεν περιορίζεται σε απλή υποχρέωση αποχής εκ μέρους του κράτους, καθώς μια καθαρά αρνητική αντίληψη δεν θα ήταν συμβατή ούτε με τον σκοπό του άρθρου 11 ούτε με την Ε.Σ.Δ.Α., επομένως, μπορεί να υπάρχουν θετικές υποχρεώσεις για την εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης των ελευθεριών αυτών (Wilson & National Union of Journalists and Others κατά Ηνωμένου Βασιλείου, B. No: 30668/96, 30671/96, 30678/96, § 41). Κατά την απόφαση, οι θετικές υποχρεώσεις έχουν ιδιαίτερη σημασία για τα άτομα που ανήκουν σε μειονότητες, τα οποία είναι πιο ευάλωτα στη θυματοποίηση (Bqczkowski και άλλοι κατά Πολωνίας, B. No. 1543/06, 24/9/2007, § 64), η δε προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων συνέχεται με τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.

Σε χρόνο πριν την έκδοση της απόφασης, την 18.06.2022, μετά από αναμονή 9 ετών, δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Τουρκίας ο Κανονισμός για την εκλογή των μη-Μουσουλμανικών Κοινοτικών ιδρυμάτων, από τον οποίο, όμως, εξαιρούνταν τα νοσοκομειακά ιδρύματα, όπως είναι το Ίδρυμα Βαλουκλή, για τα οποία οριζόταν ότι μέχρι τέλους έτους 2022, θα εκδίδετο ειδικός κανονισμός, με την πρόβλεψη να διενεργηθούν εκλογές μέχρι το τέλος του έτους 2023. Παρά την πάροδο 18 μηνών, δεν έχει εκδοθεί ο Κανονισμός για τα νοσοκομειακά Ιδρύματα. Η συμμόρφωση προς την σχολιαζόμενη απόφαση του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου της Τουρκίας αναμένεται με ενδιαφέρον και διότι από τις κρίσεις τις οποίες η απόφαση διαλαμβάνει, εγείρεται και το ζήτημα της νόμιμης εν Ελλάδι εκπροσώπησης του Ιδρύματος Βαλουκλή και της διενέργειας πράξεων διαχείρισης της περιουσίας του.