Αρμοδιότητα των ΟΤΑ στην άσκηση αγωγής για την ανέλκυση ναυαγίου (ΑΠ 539/2024)

Την νομιμοποίηση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την άσκηση αγωγής για την ανέλκυση ναυαγίου αναγνώρισε ο Άρειος Πάγος, στο πλαίσιο της υπόθεσης του ναυαγίου του Sea Diamond (ΑΠ 539/2024).

Κατά την κρίση του ανωτάτου δικαστηρίου, εσφαλμένα το εφετείο έκρινε πως ο ενάγων Δήμος Θήρας δεν νομιμοποιούνταν ενεργητικά και δεν έφερε έννομο συμφέρον για την άσκηση αγωγής για την ανέλκυση του πλοίου.

Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης του Αρείου Πάγου, για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση, που προξενήθηκε τόσο από πετρέλαιο, όσο γενικώς και από κάθε άλλη ουσία που αλλοιώνει τη φυσική κατάσταση του θαλασσινού νερού ή το καθιστά επιβλαβές στην υγεία του ανθρώπου ή στην πανίδα και χλωρίδα, με λήψη τόσο προληπτικών όσο και κατασταλτικών μέτρων, έχουν θεσπισθεί ειδικές διατάξεις με τους νόμους 314/1976, 1269/1982 και 2252/1994, που κύρωσαν διεθνείς συμβάσεις και τελικά με τον Ν. 743/1977, όπως τροποποιηθείς κωδικοποιήθηκε με το Π.Δ. 55/1998, ο οποίος αφορά τη ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος από κάθε πηγή και καθιερώνει αναλόγως αντικειμενική ή υποκειμενική ευθύνη για τα υπόχρεα πρόσωπα, για την αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν και για την καταβολή των δαπανών που έγιναν.

Με το άρθρο 12 του ως άνω π.δ/τος αναγνωρίζεται αρμοδιότητα στους ΟΤΑ για τη λήψη μέτρων αποτροπής ή αντιμετώπισης της ρύπανσης, αφού ορίζεται ότι οι δαπάνες στις οποίες υποβλήθηκαν και οι ΟΤΑ για τον σκοπό αυτό, καταλογίζονται στον υπεύθυνο που προκάλεσε τη ρύπανση και στους συνυπευθύνους αυτού. 

Για ναυάγια πλοίων εντός των Ελληνικών χωρικών υδάτων, εφόσον αυτά προσβάλλουν ή απειλούν να προσβάλλουν το περιβάλλον, με τον Ν. 2881/2001, στα πλαίσια των γενικών αρχών της προφυλάξεως και της προληπτικής δράσεως, και υπό την οριζόμενη στον νόμο αυτό διαδικασία, ρητά δημιουργείται υποχρέωση του κυρίου του ναυαγίου να προβεί σε ανέλκυση και απομάκρυνση αυτού, ώστε να αρθεί η προσβολή του θαλασσίου περιβάλλοντος από την παραμονή του ναυαγίου κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ως κύριος δε του ναυαγίου, κατά τη διάταξη αυτή, συνδυαζόμενη προς τη διάταξη του άρθρου 12 παρ. 1 του Π.Δ. 55/1998, που προσδιορίζει τους ευθυνόμενους για αποκατάσταση των ζημιών από θαλάσσια ρύπανση, πρέπει να θεωρηθεί όχι μόνο ο πλοιοκτήτης αλλά και ο τυχόν εφοπλιστής ή διαχειριστής του ναυαγισμένου πλοίου.

Για την άσκηση της σχετικής αγωγής άρσης της προσβολής του θαλασσίου περιβάλλοντος και αποκατάστασης των πραγμάτων δια της ανελκύσεως του ναυαγίου πλοίου, που ρυπαίνει ή απειλεί να ρυπάνει το περιβάλλον, σε περίπτωση αρνήσεως του ανωτέρω κυρίου αυτού να συμμορφωθεί, έχει άμεσο και άξιο προστασίας έννομο συμφέρον και νομιμοποιείται ενεργητικά και ο ΟΤΑ, που βρίσκεται σε εγγύτητα με το ναυάγιο και την προκαλούμενη ή απειλούμενη από αυτό ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος, έχοντας, προς τούτο, παράλληλη και συντρέχουσα αρμοδιότητα, στο πλαίσιο της οριζομένης από το άρθρο 102 του Συντάγματος και το άρθρο 75 του ΚΔΚ, που εκδόθηκε κατ' εξουσιοδότηση αυτού, γενικής αρμοδιότητάς του να ρυθμίζει τις τοπικές υποθέσεις για την προστασία (μεταξύ άλλων) και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας, με την καταπολέμηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος στην περιφέρειά του.

Εν προκειμένω, το δικαστήριο διαπίστωσε πως το ναυαγισμένο πλοίο ρυπαίνει και θα συνεχίσει να ρυπαίνει το θαλάσσιο περιβάλλον, γιατί από αυτό εκλύονται πετρέλαιο, ελαιολιπαντικά και λοιπές ρυπογόνες ουσίες, οι δε αναιρεσίβλητες (πλοιοκτήτρια, εφοπλίστρια και τεχνική συνδιαχειρίστρια του κρουαζιερόπλοιου) αρνούνται να προβούν στην ανέλκυση και απομάκρυνση του ναυαγίου, παρά τη νόμιμη κλήση τους από το Λιμενικό Ταμείο, το οποίο αδυνατεί και αυτό, λόγω του κόστους της ανέλκυσης, να ανταποκριθεί.

Τα ανωτέρω περιστατικά θεμελιώνουν τη νομιμοποίηση του ΟΤΑ, ο οποίος έχει προφανές έννομο συμφέρον να ασκήσει την κρινόμενη αγωγή άρσης της προσβολής του θαλασσίου περιβάλλοντος, δια της ανελκύσεως και απομακρύνσεως του ρυπογόνου πλοίου, στρεφόμενος κατά των τριών πρώτων αναιρεσιβλήτων, υποχρεούμενων προς τούτο, ως κυρίων του ναυαγίου υπό τις ως άνω ιδιότητές τους, αφού αντλούσαν οικονομικό όφελος από την εκμετάλλευσή του πλοίου, να προβούν στην ανέλκυση και απομάκρυνσή του.

Περαιτέρω, ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι νομίμως απορρίφθηκε το αίτημα του Δήμου περί χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης, ως αόριστο, καθώς δεν προσδιορίζει συγκεκριμένα σε τι ακριβώς συνίσταται η προσβολή της φήμης του από την αδικοπρακτική συμπεριφορά των αναιρεσιβλήτων, δεδομένου ότι δεν αποτελούν τέτοιο προσδιορισμό τα αναφερόμενα στην αγωγή: α) ότι η νήσος Θήρα δυσφημίστηκε παγκοσμίως ως επικίνδυνη για την υγεία των επισκεπτών και ότι η επιστημονική αντιπαράθεση ως προς τη σοβαρότητα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του ναυαγίου βλάπτει την φήμη της, αφού τα περιστατικά αυτά δεν αναφέρονται στον ίδιο τον αναιρεσείοντα ως αυτοτελές νομικό πρόσωπο, αλλά στην εδαφική περιοχή της νήσου, και β) ότι ο ίδιος εμφανίζεται ως ο ΟΤΑ, που αδυνατεί να περιφρουρήσει την καθαρότητα και την υγιεινή του θαλασσίου οικοσυστήματος, ενώ είναι αναγκασμένος και να απολογείται σε τουριστικά γραφεία και ταξιδιωτικούς πράκτορες για την αιτία τοποθέτησης του πλωτού φράγματος πάνω από το ναυάγιο προς τοπικό περιορισμό της ρύπανσης, αφού τα περιστατικά αυτά δεν συνδέονται αιτιωδώς αμέσως προς την ανωτέρω αδικοπρακτική συμπεριφορά των αναιρεσιβλήτων, όντας μόνο αντανακλαστικές συνέπειες αυτής.

Επεσήμανε, επίσης δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ο αναιρεσείων υπέστη ηθική βλάβη από αυτήν καθαυτήν τη ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος, αφού η βλάβη αυτή δεν είναι συμβατή με νομικά πρόσωπα, όπως ο αναιρεσείων, αλλά αφορά μόνο σε φυσικά πρόσωπα γιατί προϋποθέτει ανθρώπινη υπόσταση.

Απόσπασμα απόφασης

 Έτσι που έκρινε το Εφετείο, το οποίο, δεχόμενο ότι ο αναιρεσείων Δήμος δεν νομιμοποιείται ενεργητικά στην άσκησή της υπό κρίση αγωγής, έκανε δεκτή την έφεση των τριών πρώτων αναιρεσιβλήτων και, αφού εξαφάνισε την αντιθέτως κρίνασα πρωτόδικη απόφαση, απέρριψε την από 5-3-2012 αγωγή του αναιρεσείοντος κατ' αυτών ως απαράδεκτη, παραβίασε την ουσιαστικού δικαίου διάταξη του άρθρου 68 ΚΠολΔ, σε συνδυασμό με τις ουσιαστικού δικαίου διατάξεις των άρθρων 24 παρ. 1 και 102 παρ. 1, 2, 4 του Συντάγματος, 3 και 6 παρ. 1 της ΣΕΕ, 11 και 191 παρ. 2 της ΣΛΕΕ και 37 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που κυρώθηκαν και οι τρεις αυτές συνθήκες με τον Ν. 3671/2008, 1, 2, 28, 29, 30 Ν. 1650/1986, τους Ν. 314/1976, 1269/1982 και 2252/1994, που κύρωσαν τις αναφερόμενες σε αυτούς Διεθνείς Συμβάσεις, τα άρθρα 1, 2, 11 παρ. 1-4, 12 παρ. 1, 2, 4 Π.Δ. 55/1998 που κωδικοποίησε τον Ν. 743/1977, 1 παρ. 1-2, 2 παρ. 1-5, 4 παρ. 1 και 9 παρ. 1 Ν. 2881/2001, 3, 4 Ν. 1850/1989, 1, 75 παρ. Β-2 Ν. 3463/2006 και 28 Ν. 2738/1999, τις οποίες εσφαλμένα ερμήνευσε και δεν εφάρμοσε, καίτοι, υπό τα εκτιθέμενα στην αγωγή, ήταν εφαρμοστέες στη συγκεκριμένη περίπτωση, μη υπαγάγοντας σωστά σ' αυτές τα θεμελιωτικά της αγωγής πραγματικά περιστατικά, σύμφωνα με τα οποία α) η πρώτη αναιρεσίβλητη ήταν η πλοιοκτήτρια, η δεύτερη η κατ' ουσίαν εφοπλίστρια και η τρίτη η τεχνική συνδιαχειρίστρια του κρουαζιερόπλοιου SEA DIAMOND, το οποίο από αμέλεια των προστηθέντων υπαλλήλων τους βυθίστηκε και παραμένει βυθισμένο στον κόλπο της ... και πλησίον του λιμένα του ... της νήσου ..., η διαχείριση του οποίου ανήκει στο υπαγόμενο στον αναιρεσείοντα Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο ..., β) το ναυαγισμένο αυτό πλοίο ρυπαίνει και θα συνεχίσει να ρυπαίνει το θαλάσσιο περιβάλλον του ανωτέρω κόλπου και των ακτών του, γιατί από αυτό εκλύονται πετρέλαιο, ελαιολιπαντικά και οι λοιπές, αναφερόμενες στην αγωγή, ρυπογόνες ουσίες, γ) οι αναιρεσίβλητες αρνούνται να προβούν στην ανέλκυση και απομάκρυνση του ναυαγίου, παρά τη νόμιμη κλήση τους από το Λιμενικό Ταμείο ..., το οποίο αδυνατεί και αυτό, λόγω του κόστους της ανέλκυσης, να ανταποκριθεί, μη έχοντας τους σχετικούς πόρους, γι' αυτό και δεν προέβη το ίδιο στην ανέλκυση αυτή κατά τον Ν. 2882/2001 με καταλογισμό του κόστους στις αναιρεσίβλητες και δ) ότι η περιοχή του κόλπου της ... ανήκει στην περιφέρεια του αναιρεσείοντος, και τα οποία (περιστατικά) θεμελιώνουν, σύμφωνα με τη μείζονα σκέψη, τη νομιμοποίηση του αναιρεσείοντος ως ... (ΟΤΑ) και δικαιολογούν το έννομο συμφέρον του για την άσκηση της αγωγής, δεδομένου ότι, με το άρθρο 75 παρ. 1 του Ν. 3463/2006 (ΔΚΚ), στο πλαίσιο της εξουσιοδοτικής διάταξης του άρθρου 102 παρ. 1 του Συντάγματος, με την οποία θεσπίστηκε τεκμήριο αρμοδιότητας στους ΟΤΑ για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων, του έχει ανατεθεί ρητά, μεταξύ άλλων, με σκοπό τη βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας, και η καταπολέμηση της ρύπανσης του περιβάλλοντος στην περιφέρειά του, για την προστασία αυτού, η οποία έχει αναχθεί, κατά τη διάταξη του άρθρου 24 παρ. 1 του Συντάγματος και τις προαναφερθείσες Διεθνείς Συνθήκες, που έχουν επικυρωθεί με νόμο και έχουν την αυξημένη τυπική ισχύ του άρθρου 28 παρ. 1 του Συντάγματος, σε αυτοτελώς προστατευόμενο αγαθό από τη Διοίκηση του Κράτους, με την υποχρέωση λήψης τόσο προληπτικών όσο και κατασταλτικών μέτρων, με βάση τη γενική αρχή "ο ρυπαίνων πληρώνει" και, ως εκ τούτου, βρισκόμενος ο αναιρεσείων Δήμος σε σχέση εγγύτητας με το ρυπογόνο πλοίο και έχοντας συντρέχουσα αρμοδιότητα με τον "Οργανισμό" του άρθρου 1 του Ν. 2881/2001, είτε αυτός είναι το Λιμενικό Ταμείο ..., είτε το Ελληνικό Δημόσιο δια της θεσπισθείσας με τον Ν. 4389/2016 Δημόσιας Αρχής Λιμένων ή, μετά την κατάργησή της με τον Ν. 4676/2020, δια του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, έχει προφανές έννομο συμφέρον και νομιμοποιείται ενεργητικά, να ασκήσει την κρινόμενη αγωγή άρσης της προσβολής του θαλασσίου περιβάλλοντος, δια της ανελκύσεως και απομακρύνσεως του ρυπογόνου πλοίου, στρεφόμενος κατά των τριών πρώτων αναιρεσιβλήτων, υποχρεούμενων προς τούτο, ως κυρίων του ναυαγίου υπό τις ως άνω ιδιότητές τους, αφού αντλούσαν οικονομικό όφελος από την εκμετάλλευσή του πλοίου, να προβούν στην ανέλκυση και απομάκρυνσή του. Επομένως, οι δεύτερος και τρίτος λόγος αναίρεσης, εξεταζόμενοι ως σύνολο, με τους οποίους προσάπτεται στην προσβαλλόμενη απόφαση η ανωτέρω πλημμέλεια από τον αριθμό 1 (όχι δε και 8 και 19) του άρθρου 559 ΚΠολΔ ,είναι βάσιμοι.

Δείτε ολόκληρη την απόφαση στο areiospagos.gr(link is external).