Έχουν ευθύνη τα κράτη μέλη της ΕΕ για βλάβη της υγείας των πολιτών τους λόγω των υψηλών επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης; (προτάσεις γεν. εισαγγελέα ΔΕΕ)

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Με τις δημοσιευθείσες στις 5-05-2022 προτάσεις της, η γενική εισαγγελέας ΔΕΕ Juliane Kokott κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα κράτη μέλη μπορούν να  ευθύνονται για βλάβη της υγείας που οφείλεται σε υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Σύμφωνα με τη γεν. εισαγγελέα Kokott, οι οριακές τιμές και η υποχρέωση των κρατών μελών περί βελτιώσεως της ποιότητας του αέρα σκοπούν στην προστασία της ανθρώπινης υγείας και στην απονομή δικαιωμάτων στους ιδιώτες. 

Ιστορικό της υποθέσεως

Η παρούσα υπόθεση αφορά την υπέρβαση των οριακών τιμών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στον οικισμό του Παρισιού. 

Υπενθυμίζεται ότι με την απόφαση της 24ης Οκτωβρίου 2019, Επιτροπή κατά Γαλλίας (Υπέρβαση των οριακών τιμών του διοξειδίου του αζώτου), C‑636/18, το Δικαστήριο διαπίστωσε υπέρβαση των οριακών τιμών για το διοξείδιο του αζώτου από τον χρόνο κατά τον οποίο αυτές έπρεπε να τηρούνται, ήτοι από το έτος 2010. Προσφάτως, με την απόφαση της 28ης Απριλίου 2022, Επιτροπή κατά Γαλλίας (Οριακές τιμές – ΑΣ10), C‑286/21, έκρινε περαιτέρω ότι οι οριακές τιμές για τα ΑΣ10 επίσης δεν τηρούνταν από το 2005 έως το 2019. Ομοίως, το γαλλικό Conseil d’État (Συμβούλιο της Επικρατείας) διαπίστωσε όσον αφορά το Παρίσι συνεχιζόμενη υπέρβαση των οριακών τιμών για το διοξείδιο του αζώτου έως το 2020 και υπέρβαση των οριακών τιμών για τα ΑΣ10 όσον αφορά τα έτη έως το 2018 και το 2019 [βλ.απόφαση του Conseil d’État (Συμβουλίου της Επικρατείας, Γαλλία) της 4ης Αυγούστου 2021, Association les Amis de la Terre France et autres (428409, σημεία 4 και 5)].

Ο προσφεύγων της κύριας δίκης ζήτησε από τον νομάρχη του Val-d’Oise, που αποτελεί τμήμα του οικισμού του Παρισιού, να λάβει μέτρα με σκοπό την τήρηση των οριακών τιμών που προβλέπει η οδηγία 2008/50/ΕΚ [οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη]. Επιπλέον, ζήτησε αποζημίωση για διάφορες βλάβες που υπολογίζονται σε 21 εκατομμύρια ευρώ τις οποίες αποδίδει στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Οι βλάβες επήλθαν από το 2003 και επιδεινώθηκαν με την πάροδο του χρόνου.

Ο προσφεύγων στήριξε το αίτημα αποζημιώσεώς του, ιδίως, στο γεγονός ότι υπέστη βλάβη υγείας λόγω της υποβαθμίσεως του αέρα στον οικισμό του Παρισιού, όπου κατοικεί. Η υποβάθμιση αυτή οφείλεται, κατά την άποψή του, στην εκ μέρους των γαλλικών αρχών παράβαση των υποχρεώσεων που υπέχουν βάσει της οδηγίας 2008/50/ΕΚ. Κατά συνέπεια, επικαλέστηκε ευθύνη του Δημοσίου να τον αποζημιώσει για την προβαλλόμενη βλάβη της υγείας του.

Κατόπιν απορρίψεως της προσφυγής του από το tribunal administratif de Cergy-Pontoise (διοικητικό πρωτοδικείο του Cergy-Pontoise, Γαλλία), η έφεσή του εκκρεμεί πλέον ενώπιον του cour administrative d’appel de Versailles (διοικητικού εφετείου Βερσαλλιών, Γαλλία). 

Το εν λόγω δικαστήριο διευκρίνισε ότι η κρίση επί του αιτήματος αποζημιώσεως προϋποθέτει διευκρίνιση του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 13, παράγραφος 1, και του άρθρου 23, παράγραφος 1, της οδηγίας 2008/50/ΕΚ. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για το αν πρέπει να αναγνωριστεί στους ιδιώτες δικαίωμα αποζημιώσεως για βλάβες της υγείας τους, σε περίπτωση κατάφωρης παραβάσεως εκ μέρους κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις διατάξεις αυτές.

Επομένως, το cour administrative d’appel de Versailles (διοικητικό εφετείο Βερσαλλιών, Γαλλία) υπέβαλε στο Δικαστήριο ερωτήματα σχετικά.

Προτάσεις γεν. εισαγγελέα ΔΕΕ​

Με τις δημοσιευθείσες προτάσεις της, η γενική εισαγγελέας Juliane Kokott επεσήμανε, κατ’ αρχάς, ότι οι φιλόδοξες οριακές τιμές για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα που προβλέπει η οδηγία 2008/50/ΕΚ δεν τηρούνται (ακόμη) επαρκώς σε πολλές περιοχές1. Το 2022 όμως αναμένονται σημαντικές αποφάσεις στον τομέα αυτόν. Πρόσθεσε, δε, ότι σε πολιτικό επίπεδο, η Επιτροπή σχεδιάζει προτάσεις για την αναθεώρηση των υφιστάμενων κανόνων. Παράλληλα, εκκρεμούν διάφορες διαδικασίες στις οποίες το Δικαστήριο δύναται να διευκρινίσει σημαντικά ζητήματα σχετικά με την εφαρμογή των σχετικών ρυθμίσεων. 

Σύμφωνα με τη γεν. εισαγγελέα, πέραν της αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως σχετικά με τη σημασία της οδηγίας για την έγκριση σχεδίων2 και της πρώτης διαδικασίας επιβολής χρηματικής ποινής λόγω παραβάσεως της οδηγίας3​, η παρούσα διαδικασία θέτει το ζήτημα αν οι ιδιώτες δικαιούνται να ζητήσουν αποζημίωση για βλάβες υγείας που οφείλονται στην υπέρβαση των οριακών τιμών.

Στη συνέχεια, η γεν. εισαγγελέας παρατήρησε ότι στο επίκεντρο της παρούσας διαδικασίας βρίσκεται η πρώτη προϋπόθεση της εξωσυμβατικής ευθύνης των κρατών μελών λόγω παραβάσεως του δικαίου της Ένωσης, ήτοι το αν οι διατάξεις της οδηγίας 2008/50/ΕΚ θεμελιώνουν δικαιώματα ιδιωτών. 

Επιπλέον, η γεν. εισαγγελέας τόνισε ότι πρέπει να εξεταστούν οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες ενδεχόμενη παράβαση της οδηγίας είναι κατάφωρη, καθώς και η απόδειξη άμεσου αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της παραβάσεως και της ζημίας, προκειμένου να παρασχεθούν στο αιτούν δικαστήριο ενδείξεις ως προς τον κρίσιμο χρόνο για την εκτίμηση της παραβάσεως.

Κλείνοντας, η γεν. εισαγγελέας πρότεινε στο Δικαστήριο να αποφανθεί ότι οι οριακές τιμές για τους ρύπους στον ατμοσφαιρικό αέρα και οι υποχρεώσεις βελτιώσεως της ποιότητας του αέρα, δυνάμει των άρθρων 7 και 8 της οδηγίας 96/62/ΕΚ [οδηγία για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος] σε συνδυασμό με την οδηγία 1999/30/ΕΚ [οδηγία σχετικά με τις οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, διοξειδίου του αζώτου και οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου στον αέρα του περιβάλλοντος], καθώς και δυνάμει των άρθρων 13 και 23 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ, σκοπούν στην απονομή δικαιωμάτων στους ιδιώτες. 

Ακόμα, κατά τη γεν. εισαγγελέα, το Δικαστήριο πρέπει να κρίνει ότι δικαίωμα αποζημιώσεως λόγω βλαβών υγείας, οι οποίες οφείλονται σε υφιστάμενη από τον χρόνο λήξεως της σχετικής προθεσμίας υπέρβαση των οριακών τιμών για τα ΑΣ10 ή το διοξείδιο του αζώτου στον ατμοσφαιρικό αέρα βάσει των άρθρων 7 και 8 της οδηγίας 96/62/ΕΚ, σε συνδυασμό με την οδηγία 1999/30/ΕΚ, ή του άρθρου 13 της οδηγίας 2008/50/ΕΚ προϋποθέτει ότι ο ζημιωθείς αποδεικνύει την ύπαρξη άμεσου συνδέσμου μεταξύ της βλάβης και της διαμονής του σε τόπο όπου σημειώθηκε υπέρβαση των ισχυουσών οριακών τιμών, χωρίς να υφίσταται σχέδιο βελτιώσεως της ποιότητας του αέρα το οποίο να πληροί τις απαιτήσεις του παραρτήματος IV της οδηγίας 96/62/ΕΚ ή του παραρτήματος XV, τμήμα A, της οδηγίας 2008/50/ΕΚ και να μην έχει άλλες πρόδηλες ελλείψεις.

Γίνεται υπόμνηση ότι οι προτάσεις του γενικού εισαγγελέα δεν δεσμεύουν το Δικαστήριο. Έργο του γενικού εισαγγελέα είναι να προτείνει στο Δικαστήριο, με πλήρη ανεξαρτησία, νομική λύση για την υπόθεση που του έχει ανατεθεί. Η υπόθεση τελεί υπό διάσκεψη στο Δικαστήριο, ενώ η απόφαση θα εκδοθεί αργότερα.

Υπενθυμίζεται ακόμα ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο των προτάσεων είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο CURIA

• 1. Βλ., πέραν της αποφάσεως της 24ης Οκτωβρίου 2019, Επιτροπή κατά Γαλλίας (Υπέρβαση των οριακών τιμών του διοξειδίου του αζώτου), C‑636/18, που αφορά τον τόπο κατοικίας του προσφεύγοντος, και της αποφάσεως της 28ης Απριλίου 2022, Επιτροπή κατά Γαλλίας (Οριακές τιμές – ΑΣ10), C‑286/21, αποφάσεις της 5ης Απριλίου 2017, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας, C‑488/15, της 30ής Απριλίου 2020, Επιτροπή κατά Ρουμανίας (Υπέρβαση των οριακών τιμών για τα ΑΣ10), C‑638/18, της 10ης Νοεμβρίου 2020, Επιτροπή κατά Ιταλίας (Οριακές τιμές για τα ΑΣ10), C‑644/18, της 3ης Φεβρουαρίου 2021, Επιτροπή κατά Ουγγαρίας (Οριακές τιμές – ΑΣ10), C‑637/18, και της 3ης Ιουνίου 2021, Επιτροπή κατά Γερμανίας (Οριακές τιμές – NO2), C‑635/18.
• 2. Υπόθεση C‑375/21, Sdruzhenie «Za Zemyata – dostap do pravosadie» κ.λπ.
• 3. Υπόθεση C‑174/21, Επιτροπή κατά Βουλγαρίας.