Χαρακτηρισμός τρίτης χώρας ως χώρας ασφαλούς καταγωγής στο πλαίσιο της πολιτικής ασύλου

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 04.10.2024 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι ο χαρακτηρισμός μιας τρίτης χώρας ως ασφαλούς χώρας καταγωγής, στο πλαίσιο της πολιτικής ασύλου, πρέπει να αφορά ολόκληρο το έδαφός της.

Επιπλέον, σύμφωνα με το ΔΕΕ, το εθνικό δικαστήριο που εξετάζει τη νομιμότητα διοικητικής απόφασης με τη οποία προβάλλεται άρνηση χορήγησης διεθνούς προστασίας πρέπει να ελέγχει κατά πόσον συντρέχει παράβαση των κανόνων του δικαίου της Ένωσης σχετικά με τον χαρακτηρισμό τρίτης χώρας ως ασφαλούς χώρας καταγωγής.

Ιστορικό της υπόθεσης

Το 2022, ο CV, Μολδαβός υπήκοος, υπέβαλε αίτηση διεθνούς προστασίας στην Τσεχική Δημοκρατία. Προς στήριξη της αίτησής του, o CV επικαλέστηκε στις απειλές που είχε δεχθεί στη Μολδαβία από άτομα τα οποία του είχαν επιτεθεί κατά το παρελθόν και τα οποία δεν ήταν δυνατόν να ταυτοποιηθούν από τις αστυνομικές αρχές. Δήλωσε επίσης ότι δεν επιθυμούσε να επιστρέψει στην περιοχή καταγωγής του λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. 

Οι τσεχικές αρχές απέρριψαν την αίτηση αυτή λαμβάνοντας υπόψη μεταξύ άλλων το γεγονός ότι η Μολδαβία, με την εξαίρεση της Υπερδνειστερίας, είχε χαρακτηριστεί ως ασφαλής χώρα καταγωγής. Ο δε CV δεν κατόρθωσε να αποδείξει ότι ο χαρακτηρισμός αυτός δεν ισχύει όσον αφορά ειδικά την περίπτωσή του. 

Το περιφερειακό δικαστήριο Μπρνο (Τσεχική Δημοκρατία), επιληφθέν προσφυγής που άσκησε ενώπιόν του ο CV κατά της απόρριψης της αίτησής του, υπέβαλε στο Δικαστήριο διάφορα ερωτήματα ως προς την ερμηνεία της οδηγίας σχετικά με κοινές διαδικασίες όσον αφορά τη διεθνή προστασία. 

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο επισήμανε, καταρχάς, ότι μια τρίτη χώρα δεν παύει να πληροί τα κριτήρια χαρακτηρισμού της ως ασφαλούς χώρας καταγωγής απλώς και μόνο διότι επικαλείται το δικαίωμα παρέκκλισης από τις υποχρεώσεις τις οποίες προβλέπει η Σύμβαση για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (ΕΣΔΑ)1​. Ειδικότερα, από αυτή και μόνη τη δήλωση περί εφαρμογής της εν λόγω παρέκκλισης δεν μπορεί να συναχθεί ούτε ότι ελήφθησαν πράγματι μέτρα που εισάγουν παρέκκλιση ούτε ποια είναι η φύση και η έκταση των μέτρων αυτών. Πλην όμως, εφόσον έχει γίνει επίκληση του δικαιώματος παρέκκλισης, οι αρμόδιες αρχές των κρατών μελών πρέπει να εκτιμήσουν αν οι συνθήκες εφαρμογής της παρέκκλισης μπορούν να θέσουν υπό αμφισβήτηση τον ως άνω χαρακτηρισμό. 

Εν συνεχεία, το Δικαστήριο εκτιμά ότι το ενωσιακό δίκαιο δεν επιτρέπει επί του παρόντος στα κράτη μέλη να χαρακτηρίζουν ως ασφαλή χώρα καταγωγής μόνον ένα τμήμα του εδάφους της τρίτης χώρας περί της οποίας πρόκειται. Ειδικότερα, τα κριτήρια για τον χαρακτηρισμό μιας τρίτης χώρας ως ασφαλούς χώρας καταγωγής πρέπει να πληρούνται σε ολόκληρο το έδαφός της. 

Τέλος, το Δικαστήριο επισήμανε ότι το εθνικό δικαστήριο, όταν επιλαμβάνεται προσφυγής κατά της απόρριψης της αίτησης διεθνούς προστασίας την οποία είχε υποβάλει αιτών προερχόμενος από τρίτη χώρα χαρακτηρισθείσα ως ασφαλή χώρα καταγωγής, πρέπει να ελέγχει κατά πόσον συντρέχει παράβαση των κανόνων του δικαίου της Ένωσης σχετικά με τον χαρακτηρισμό αυτόν. Επομένως, στο πλαίσιο της εξέτασης της ασκηθείσας ενώπιόν του προσφυγής, το περιφερειακό δικαστήριο Μπρνο οφείλει να λάβει υπόψη ότι η Μολδαβία παρεξέκλινε από τις υποχρεώσεις τις οποίες υπέχει από την ΕΣΔΑ καθώς και το γεγονός ότι η Τσεχική Δημοκρατία αγνόησε την προϋπόθεση κατά την οποία ο χαρακτηρισμός μιας τρίτης χώρας ως ασφαλούς χώρας καταγωγής πρέπει να αφορά ολόκληρο το έδαφός της.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στα γαλλικά στην ιστοσελίδα CURIΑ

• 1. Δυνάμει του άρθρου 15 της ΕΣΔΑ, τα συμβαλλόμενα κράτη μπορούν να παρεκκλίνουν από ορισμένες από τις υποχρεώσεις τις οποίες υπέχουν δυνάμει της εν λόγω σύμβασης σε περίπτωση πολέμου ή εξαιρετικού δημόσιου κινδύνου που απειλεί τη ζωή του έθνους. Η άσκηση του δικαιώματος αυτού υπόκειται σε ορισμένες προϋποθέσεις καθώς και στον έλεγχο του του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Στις 25 Φεβρουαρίου 2022 η Μολδαβία προέβη σε εφαρμογή του άρθρου 15 της ΕΣΔΑ λόγω της ενεργειακής κρίσης την οποία διερχόταν, Στις 28 Απριλίου 2022 αποφάσισε να παρατείνει την άσκηση του δικαιώματος παρέκκλισης εξαιτίας της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.