Βοήθεια της ΕΕ για τους πρόσφυγες στην Τουρκία: Δεν είχε τον αναμενόμενο αντίκτυπο

• Η Τουρκία φιλοξενεί περισσότερους από τέσσερα εκατομμύρια καταγεγραμμένους πρόσφυγες, πολλοί από τους οποίους έχουν προορισμό την Ευρώπη
• Από το 2016, η ΕΕ έχει διοχετεύσει στη χώρα ανθρωπιστική και αναπτυξιακή βοήθεια ύψους έξι δισεκατομμυρίων ευρώ
• Η ενωσιακή βοήθεια είναι επωφελής τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τις κοινότητες υποδοχής, χωρίς όμως να διασφαλίζονται ακόμη ο αντίκτυπος και η βιωσιμότητά της

Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις, η ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ ενωσιακή χρηματοδότηση για τους πρόσφυγες στην Τουρκία είχε και άλλα περιθώρια για αύξηση της οικονομικής αποδοτικότητας και του αντικτύπου της. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει νέα έκθεση που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο. Στα θετικά της υπόθεσης, τα 6 δισεκατομμύρια ευρώ της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία δαπανήθηκαν για έργα που ανταποκρίνονταν στις ανάγκες των προσφύγων και των κοινοτήτων υποδοχής τους στη χώρα. Από την άλλη, όμως, τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν σημειώνουν καθυστερήσεις και δεν είναι βέβαιο αν θα παραμείνουν βιώσιμα όταν οι στρόφιγγες της ενωσιακής στήριξης κλείσουν.

Λόγω της γεωγραφικής θέσης της, η Τουρκία αποτελεί σημαντική χώρα υποδοχής και διέλευσης προσφύγων που έχουν προορισμό την Ευρώπη. Την τελευταία δεκαετία ο αριθμός τους διαρκώς αυξάνεται, δοκιμάζοντας ολοένα περισσότερο την κοινωνική συνοχή. Σήμερα, η χώρα φιλοξενεί περισσότερους από τέσσερα εκατομμύρια καταγεγραμμένους πρόσφυγες, από τους οποίους περισσότεροι από 3,2 εκατομμύρια είναι από τη Συρία. Λιγότερο από το 5% αυτού του προσφυγικού πληθυσμού ζει σε καταυλισμούς. Το 2015, η ΕΕ συγκρότησε τη Διευκόλυνση, ως μέσο για τη διοχέτευση στη χώρα ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας ύψους 6 δισεκατομμυρίων ευρώ και τον συντονισμό της. Όλα αυτά τα χρόνια, η Επιτροπή διαχειρίζεται την προσπάθεια αυτή σε μια συγκυρία οικονομικής ύφεσης στην Τουρκία και επιδεινούμενων σχέσεων με την ΕΕ, μεταξύ άλλων λόγω της οπισθοδρόμησης της χώρας στους τομείς του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Διαβάστε επίσης: Ενωσιακή στήριξη στους πρόσφυγες που φιλοξενούνται στην Τουρκία

«Σε μια δύσκολη πολιτική συγκυρία, η Διευκόλυνση για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία παρείχε την κατάλληλη στήριξη στους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής», δήλωσε η Bettina Jakobsen, Μέλος του ΕΕΣ και επικεφαλής του ελέγχου. «Ωστόσο, αυτό θα μπορούσε να είχε γίνει με οικονομικά αποδοτικότερο τρόπο και με μεγαλύτερο αντίκτυπο, ενώ κάθε άλλο παρά βέβαιο είναι το μέλλον των έργων στην Τουρκία όταν η ροή της ενωσιακής βοήθειας στερέψει.»

Υιοθετώντας συστάσεις που το ΕΕΣ είχε διατυπώσει το 2018, η Επιτροπή βελτίωσε τον τρόπο λειτουργίας της Διευκόλυνσης. Ορμώμενη από την κριτική που δέχθηκε στο παρελθόν, βελτίωσε σημαντικά τα έργα που παρέχουν βοήθεια σε χρήμα στους πρόσφυγες, με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση περίπου 65 εκατομμυρίων ευρώ. Επιπλέον, μείωσε τις διοικητικές δαπάνες, με συνέπεια μεγαλύτερο μέρος των κεφαλαίων να μπορεί να διατεθεί στους τελικούς ωφελούμενους. Ωστόσο, δεν εξέταζε συστηματικά αν τα έξοδα των έργων ήταν εύλογα, παράλειψη που βλάπτει την αποδοτικότητά τους.

Λόγω της μεγάλης εισροής προσφύγων στη χώρα, οι υγειονομικές, εκπαιδευτικές και δημοτικές υποδομές υφίστανται μεγάλες πιέσεις, ενώ υπάρχει και κίνδυνος εντάσεων στην αγορά εργασίας. Με τη βοήθεια της ΕΕ διασφαλίστηκε η γρήγορη παροχή χρηματοδότησης και η πραγματοποίηση σημαντικών επενδύσεων για την άμβλυνση αυτών των προβλημάτων. Ωστόσο, τα αναπτυξιακά έργα καθυστέρησαν σημαντικά για μια σειρά λόγων, μεταξύ των οποίων η αυστηροποίηση των οικοδομικών κανονισμών, η πανδημία και ο αυξανόμενος πληθωρισμός. Οι καταστροφικοί σεισμοί που χτύπησαν την Τουρκία το 2023 έπληξαν σημαντικά και τα έργα, αν και η Επιτροπή αντέδρασε άμεσα.

Τα έργα που είχαν προγραμματιστεί, όπως εκείνα που αφορούσαν την επαγγελματική κατάρτιση και την παροχή βοήθειας σε πρόσφυγες για τη σύσταση επιχειρήσεων, εν πολλοίς ολοκληρώθηκαν. Δεν ήταν βέβαια αρκετός ο βαθμός παρακολούθησης, καθώς δεν μετρούνταν ο αντίκτυπος. Για παράδειγμα, δεν είχαν προβλεφθεί ενέργειες για την παρακολούθηση της επαγγελματικής πορείας των προσφύγων ή της εξέλιξης των επιχειρήσεων που χρηματοδοτήθηκαν. Επίσης, σε ό,τι αφορά τα νέα σχολεία που κατασκευάστηκαν για τον προσφυγικό πληθυσμό, το κλιμάκιο ελέγχου δεν κατόρθωσε να λάβει από το τουρκικό Υπουργείο Παιδείας τα απαραίτητα στοιχεία για να αξιολογήσει τον αντίκτυπο που είχαν οι νέες αυτές δομές στους ωφελούμενους.

Η βιωσιμότητα των παρεμβάσεων της ΕΕ, όπως και η από κοινού ανάληψη με τις τουρκικές αρχές της ευθύνης για αυτές, έχουν εξαιρετικά μεγάλη σημασία. Για τον λόγο αυτό, η Επιτροπή προετοιμάζει την παράδοση των έργων στις τουρκικές αρχές. Πάντως, κατάφερε να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα μόνον έργων υποδομής, όπως σχολεία και νοσοκομεία, όχι όμως και των έργων κοινωνικο-οικονομικής στήριξης (π.χ. εκείνων που αποσκοπούσαν στη δημιουργία θέσεων εργασίας), ενώ τα εμβληματικά έργα στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας δεν είναι βέβαιο ότι θα συνεχίσουν να λειτουργούν χωρίς ενωσιακή στήριξη. Η Επιτροπή επιχείρησε επίσης να βελτιώσει το περιβάλλον λειτουργίας των διεθνών ΜΚΟ, προσπάθεια που υπονομεύθηκε από την έλλειψη πολιτικής βούλησης από μέρους των εθνικών αρχών.

Γενικές πληροφορίες

Η βοήθεια της ΕΕ στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία χορηγείται υπό την προϋπόθεση της συμμόρφωσης της χώρας με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016. Έξι δισεκατομμύρια ευρώ (εκ των οποίων το ήμισυ προέρχεται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και το άλλο ήμισυ από τα κράτη μέλη) διατέθηκαν σε δύο ισόποσες δόσεις τις περιόδους 2016-2017 και 2018-2019. Από το ποσό αυτό, έχουν ήδη εκταμιευθεί περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια ευρώ. Η ΕΕ εξακολουθεί να στηρίζει τους πρόσφυγες στην Τουρκία και με άλλους τρόπους, όπως η πρόσθετη χρηματοδότηση ύψους 3 δισεκατομμυρίων ευρώ (επιπλέον δηλαδή των 6 δισ. ευρώ) από άλλα μέσα του προϋπολογισμού της για τη συνέχιση καίριων παρεμβάσεων της Διευκόλυνσης. Παλαιότερα, το ΕΕΣ είχε αξιολογήσει το ανθρωπιστικό σκέλος της Διευκόλυνσης και είχε συστήσει τη βελτίωση της σχέσης κόστους-αποτελεσματικότητας – βλέπε ειδική έκθεση 27/2018. Στον εν προκειμένω νέο έλεγχο εστίασε στο αναπτυξιακό σκέλος της.

Σχετικοί σύνδεσμοι

• Ειδική έκθεση 06/2024: Η Διευκόλυνση για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία – Επωφελής τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τις κοινότητες υποδοχής, χωρίς όμως να διασφαλίζονται ακόμη ο αντίκτυπος και η βιωσιμότητα

Από το δελτίο τύπου του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου