Η υποχρεωτική διαμεσολάβηση, οι επιδιώξεις, ο αντίλογος: Μία επίμονη και αγωνιώδης προσπάθεια ιδιωτικοποίησης της Δικαιοσύνης

Χριστόφορου Σεβαστίδη,
Δ.Ν- Εφέτη, Προέδρου της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων

Δεν πρόκειται για κάποιο νέο εφεύρημα ούτε μας εντυπωσιάζει το γεγονός ότι τίθεται και πάλι στο τραπέζι των συζητήσεων. Κανείς από τους ενδιαφερόμενους άλλωστε δεν έκρυψε μέχρι σήμερα τον διακαή πόθο του να περάσει ως καινοτόμο ένα νομοθέτημα που δήθεν θα ανακουφίσει τα Δικαστήρια από τον υπερβολικό φόρτο εργασίας. Το moratorium που κηρύχθηκε με την Υπουργική Απόφαση της 26ης Σεπτεμβρίου 2018 γνωρίζαμε ότι θα είχε περιορισμένο χρονικό ορίζοντα αφού δεν κατήργησε τις διατάξεις του νόμου για την υποχρεωτική ιδιωτική διαμεσολάβηση αλλά ανέστειλε την εφαρμογή τους για ένα έτος.

Ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή τους. Στις 28 Δεκεμβρίου 2017 αναρτάται για πρώτη φορά στη σελίδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης πρόταση διαβούλευσης για την Ιδιωτική Διαμεσολάβηση, με καταληκτική ημερομηνία διαβούλευσης την 2α Ιανουαρίου 2018! Η Ένωσή μας εντόπισε αμέσως τον προσχηματικό χαρακτήρα μιας διαβούλευσης που γίνεται για 5 ημέρες και μάλιστα μέσα στην αργία της Πρωτοχρονιάς.

Σε άρθρο που δημοσίευσα με τον Πρόεδρο Πρωτοδικών, Χαράλαμπο Σεβαστίδη, με ημερομηνία 30-12-2017 και με τίτλο «Ιδιωτικοποιείται η Δικαιοσύνη» επισημάνθηκαν τα χαρακτηριστικά του νομοσχεδίου που ήταν η απονομή της ιδιότητας του διαμεσολαβητή – οινοεί δικαστή σε οποιονδήποτε ιδιώτη απόφοιτο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, χωρίς κανένα εχέγγυο προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, η υποχρεωτικότητα της υπαγωγής μιας υπόθεσης στον ιδιώτη διαμεσολαβητή και το κόστος που θα υποχρεωθεί να καταβάλει ο πολίτης που επιθυμεί να προσφύγει στη Δικαιοσύνη.

Αναρωτηθήκαμε για ποιόν λόγο η Κυβέρνηση δεν επιθυμεί να προάγει τον θεσμό της δικαστικής μεσολάβησης, που θα διεξάγεται από ανεξάρτητο Δικαστή και δεν θα έχει καμία επιβάρυνση για τον προσφεύγοντα, τη στιγμή που υπήρχε ήδη κατατεθειμένο σχέδιο επεξεργασμένο από την Ένωσή μας. Αναφερθήκαμε στον κίνδυνο από τη λειτουργία «παραδικαστηρίων» που θα προσλαμβάνουν διαμεσολαβητές ως υπαλλήλους με τον κατώτατο μισθό και έναν επιχειρηματία που θα εποπτεύει και θα αποκομίζει τα κέρδη, καθώς και την «δια νόμου» απονομή προσόντων αμεροληψίας στον επιχειρηματία διαμεσολαβητή!

Άμεσα συγκλήθηκε το ΔΣ της Ένωσής μας και με την 23/9-1-2018 απόφασή του αφού εξέφρασε «τις σφοδρές αντιρρήσεις στο σχέδιο νόμου για την διαμεσολάβηση το οποίο πλήττει την συνταγματικά κατοχυρωμένη απρόσκοπτη πρόσβαση του πολίτη στη Δικαιοσύνη (άρθρα 4, 5, 8 και 20 του Συντάγματος)» ζήτησε την άμεση εφαρμογή της Δικαστικής Μεσολάβησης, την σύγκληση Διοικητικής Ολομέλειας του Αρείου Πάγου και αποφάσισε τη διακοπή συνεδριάσεων των Δικαστηρίων πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης την ημέρα ψήφισης του νομοσχεδίου ως διαμαρτυρία για το περιεχόμενο και τη διαδικασία νομοθέτησης. Ακολούθησε η υπ’ αριθμό 34/2018 απόφαση της διοικητικής Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, η οποία με πλειοψηφία 21 έναντι 17 μελών της έκρινε την αντισυνταγματικότητα της διαδικασίας υποχρεωτικής διαμεσολάβησης του ν. 4512/2018.

Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου βασισμένη και σε προηγούμενες δικαστικές αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ε.Ε. θεώρησε ότι «ουσιαστικά πρόκειται όχι για αδάπανη όπως θα έπρεπε, αλλά για μια δαπανηρή υποχρεωτική διαδικασία, που έμμεσα οδηγεί (υποχρεώνει) τον ασθενέστερο διάδικο προς την κατεύθυνση να συγκατατεθεί και να αποδεχτεί τη λύση- πρόταση του Διαμεσολαβητή, παραιτούμενος από το δικαίωμα προσφυγής στο φυσικό δικαστή».

Άλλη δυσλειτουργία που εντόπισε η Ολομέλεια του ΑΠ είναι η απειλή ποινών και εξόδων σε περίπτωση που ο διάδικος δεν προσέλθει στην διαμεσολάβηση, η ανάθεση καθηκόντων διαμεσολαβητή σε μη νομικούς καθώς και η δυνατότητα να συνιστώνται ενώσεις προσώπων πιστοποιημένων διαμεσολαβητών με σκοπό την παροχή υπηρεσιών διαμεσολάβησης.  Αμέσως μετά την δημοσίευση της απόφασης της δ. Ολομέλειας του Αρείου Πάγου το Δ.Σ. της Ένωσής μας εξέδωσε Δελτίο Τύπου (345/29-6-2018) θεωρώντας «την άμεση κατάργηση όλου του πλέγματος των αντισυνταγματικών ρυθμίσεων ως καθήκον συμμόρφωσης στην κρίση του Ανωτάτου Δικαστηρίου». Μετά την απόφαση της δ. Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, την πίεση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων και των Δικηγορικών Συλλόγων της Χώρας, καθώς και την γνωμοδότηση της Επιστημονικής Επιτροπής της Βουλής, η οποία κατέθεσε τους προβληματισμούς κατά πόσο οι διατάξεις για την υποχρεωτική διαμεσολάβηση θίγουν το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα (άρθρο 20), αλλά και στα άρθρα 6 και 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και το άρθρο 47 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων,  το Υπουργείο Δικαιοσύνης ανέστειλε στις 26-9-2018 την υποχρεωτική διαμεσολάβηση, απόφαση που χαιρετίστηκε με την από 27-9-2018 ανακοίνωση της Ένωσής μας.
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης επανέρχεται σήμερα στο ίδιο ζήτημα και καταθέτει νομοσχέδιο για την ιδιωτική διαμεσολάβηση όμοιο στα βασικά του σημεία με το ν. 4512/2018 που κρίθηκε ως αντισυνταγματικός. Έχουν αρθεί τα προβλήματα που εντόπισε η δ. Ολομέλεια του Αρείου Πάγου; Το πρώτο κεφαλαιώδες ζήτημα αφορά το κόστος, που κατά την εκτίμηση του Ανωτάτου Δικαστηρίου θα αγγίζει τα 2.000 ευρώ για μία μέσης δυσκολίας υπόθεση που θα απαιτεί απασχόληση 10 ωρών.

Το αρχικό κείμενο του ν. 4512/2018 προέβλεπε αμοιβή 170 ευρώ για τις πρώτες 2 ώρες απασχόλησης και 100 ευρώ ελάχιστη ωριαία αμοιβή για απασχόληση άνω των 2 ωρών. Το νομοσχέδιο που κατατέθηκε προς διαβούλευση την προηγούμενη εβδομάδα προβλέπει κατ’ αρχήν αμοιβή 50 ευρώ για την «υποχρεωτική αρχική συνεδρία» ποσό το οποίο βαρύνει και τα δύο μέρη. Εδώ έχουμε μία πρωτοτυπία! Οι εταιρίες διαμεσολάβησης θα εισπράττουν 50 ευρώ από κάθε διάδικο (άρα συνολικά 100 ευρώ) χωρίς να μπαίνουν στην ουσία της υπόθεσης, αλλά μόνο γιατί ενημερώνουν τα εμπλεκόμενα μέρη για τα οφέλη της διαμεσολάβησης. Ένα δηλαδή υποχρεωτικό παράβολο που θα καταβάλουν οι πολίτες στις ιδιωτικές εταιρίες.

Ο τζίρος από τις δεκάδες χιλιάδες υποθέσεις που υποχρεωτικά θα περνούν από τις εταιρίες θα είναι ανυπολόγιστος! Ο διάδικος που θα επιλέξει να οδηγηθεί στην εταιρία διαμεσολάβησης με τον δικηγόρο του θα καταβάλει ως αμοιβή του δικηγόρου άλλα 50 ευρώ. Στη συνέχεια για κάθε ώρα διαμεσολάβησης (μετά την υποχρεωτική αρχική συνεδρία) η ελάχιστη αμοιβή ορίζεται σε 80 ευρώ. Συνεπώς στο ακριβώς όμοιο παράδειγμα που αναφέρθηκε από την δ. Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, το σύνολο των εξόδων θα ανέρχεται πλέον σε 800 ευρώ, χωρίς να συνυπολογίσουμε και την αμοιβή των δικηγόρων η οποία είναι υποχρεωτική μετά την αρχική συνεδρία. Συνιστά η νέα ρύθμιση συμμόρφωση στο διατακτικό της Ολομέλειας που απαιτεί «αδάπανη» διαδικασία, όταν ο μηνιαίος μισθός στον ιδιωτικό τομέα μετά βίας αγγίζει τα 600 ευρώ; Η Ολομέλεια έκρινε ότι στο υπερβολικό κόστος της διαμεσολάβησης θα πρέπει να συνυπολογιστεί και η επιβολή ποινών στους διαδίκους που αρνούνται να προσέλθουν στον διαμεσολαβητή.

Το κατατεθέν νομοσχέδιο επιμένει και προβλέπει χρηματική ποινή μεταξύ 120 και 300 ευρώ για όποιον δεν προσέρχεται στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία. Το τρίτο σημείο αντισυνταγματικότητας που εντόπισε η Ολομέλεια υπό το καθεστώς του αρχικού ν. 4512/2018 ήταν η δυνατότητα να ορίζεται διαμεσολαβητής και κάποιος που μπορεί να μην είναι νομικός. Ακριβώς η ίδια διάταξη παραμένει και στο νέο νομοσχέδιο, προκειμένου τα ιδιωτικά κέντρα διαμεσολάβησης να έχουν τη δυνατότητα πρόσληψης φτηνού εργατικού δυναμικού μέσα από τη δεξαμενή των «αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή κατόχων ισότιμου πτυχίου της αλλοδαπής». Τέλος η Ολομέλεια θεώρησε αντισυνταγματικό το άρθρο 196 του ν. 4512/2018, το οποίο παρέχει τη δυνατότητα σύστασης ενώσεως προσώπων πιστοποιημένων διαμεσολαβητών με σκοπό την παροχή υπηρεσιών διαμεσολάβησης διότι «οι διατάξεις αυτές είναι προβληματικές και δεν καλύπτουν τις εγγυήσεις αμεροληψίας, ουδετερότητας και ανεξαρτησίας που πρέπει να εξασφαλίζει ένα σύστημα υποχρεωτικής μάλιστα διαμεσολάβησης». Το νέο νομοσχέδιο ούτε καν μπήκε στον κόπο να τροποποιήσει την παραπάνω διάταξη, η οποία μένει όπως σχεδιάστηκε αρχικά!

Η αναφορά που πολύ συχνά γίνεται στην Οδηγία 2008/52/ΕΚ, όπως κάνει και η αιτιολογική έκθεση του υπό διαβούλευση νομοσχεδίου, είναι προσχηματική αφού το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας περιορίζεται μόνο στις διασυνοριακές διαφορές με πρόβλεψη του εκούσιου- προαιρετικού χαρακτήρα της διαμεσολάβησης. Η επέκταση της διαμεσολάβησης σε όλες τις ιδιωτικές διαφορές κατά τρόπο επιτακτικό – υποχρεωτικό αποτελεί ευρωπαϊκή πρωτοτυπία και επιλογή των ελληνικών κυβερνήσεων, που εδώ και καιρό βρίσκει σύμφωνους το Σ.Ε.Β., την Ένωση Ασφαλιστικών Εταιριών Ελλάδος καθώς και το ΕΒΕΑ που τον Οκτώβριο του 2017 ζητούσε την υποχρεωτικότητα της διαμεσολάβησης.

Για ποιόν λόγο επομένως μετά τις τόσες αντιδράσεις των Δικαστικών Ενώσεων, των Δικηγορικών Συλλόγων, της Επιστημονικής Επιτροπής της Βουλής, την απόφαση της δ. Ολομέλειας του Αρείου Πάγου, το ίδιο ουσιαστικά νομοθέτημα με επουσιώδεις τροποποιήσεις επανέρχεται προς ψήφιση στη Βουλή; Είναι αλήθεια η υποχρεωτική ιδιωτική διαμεσολάβηση ένας τρόπος ταχύτερης επίλυσης των διαφορών και αποσυμφόρησης των Δικαστηρίων; Η εμπειρία έδειξε ότι οι πολίτες δεν εμπιστεύονται διαδικασίες στις οποίες δεν υπάρχει ο παρεμβατικός ρόλος του ανεξάρτητου Δικαστή.

Όπως προκύπτει και από την εισήγηση στην πιο πάνω δ. Ολομέλεια του Αρείου Πάγου το άρθρο 214Α του ΚΠολΔ, όπως ίσχυε από το 2000 και προέβλεπε την υποχρεωτική απόπειρα συμβιβαστικής επίλυσης της διαφοράς στα γραφεία των δικηγόρων των εναγόντων, απέτυχε πλήρως (περίπου το 1-2% κατέληγε σε συμφωνία) και για το λόγο αυτό καταργήθηκε το 2011. Εάν πραγματικά πρόθεση του νομοθέτη είναι η ταχύτερη επίλυση των διαφορών με τα εχέγγυα αμεροληψίας, για ποιόν λόγο δεν συζητήθηκε ούτε από την προηγούμενη Κυβέρνηση, ούτε από την παρούσα, το ολοκληρωμένο σχέδιο που καταθέσαμε για Μεσολάβηση με την ενεργό παρουσία Δικαστικού Λειτουργού;

Στην Ομάδα Εργασίας με αντικείμενο «τη σύνταξη πορίσματος για την ενίσχυση των θεσμών της Διαμεσολάβησης, της Δικαστικής Μεσολάβησης και της Διαιτησίας» που συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης στις 11-2-2019 δεν συζητήθηκε καν σαν εναλλακτική λύση η Δικαστική Μεσολάβηση και η Διαιτησία αλλά επικεντρώθηκε αποκλειστικά στην προώθηση της ιδιωτικής Διαμεσολάβησης. Εδώ και μερικά χρόνια τα ιδιωτικά κέντρα Διαμεσολάβησης αναμένουν το πράσινο φως για την έναρξη της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. Σε ένα νέο προσοδοφόρο πεδίο που θεωρούνταν παραδοσιακά ο «σκληρός πυρήνας» του Κράτους, μία εκ των τριών λειτουργιών της Πολιτείας. Η απαξίωση των δημόσιων λειτουργιών με την υποχρηματοδότησή τους και η εκ των υστέρων άντληση επιχειρημάτων από αυτήν την ίδια την απαξίωση προκειμένου να αναλάβει την διαχείριση ο «υγιής» ιδιωτικός τομέας είναι μια συνηθισμένη μέθοδος που ακολουθήθηκε ευλαβικά και με επιτυχία σε πολλές χώρες και σε πολλούς τομείς.

Ηττημένοι δεν θα είναι μόνο οι πολίτες που θα υποχρεώνονται να προσφεύγουν σε «Παραδικαστήρια» για την επίλυση της διαφοράς τους, χωρίς να γνωρίζουν το δαιδαλώδες πλέγμα των οικονομικών σχέσεων, εξαρτήσεων και συμφερόντων του Επιχειρηματία Διαμεσολαβητή. Φτωχότερη θα είναι η Δημοκρατία που αναγνωρίζει de facto την αδυναμία και την ανικανότητα να παρέχει στους πολίτες της αυτά που δικαιούνται και δέχεται να απομειώσει έναν βασικό πυλώνα της, εκχωρώντας τον στους επιχειρηματίες.