Έχουν αποτέλεσμα οι εμπορικές κυρώσεις της ΕΕ;
Σε έλεγχο προχωρά το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, προκειμένου να αξιολογήσει το πλαίσιο ελέγχου της Επιτροπής ως προς την εφαρμογή των κυρώσεων
Η ΕΕ χρησιμοποιεί την επιβολή περιοριστικών μέτρων, που είναι γνωστά και ως κυρώσεις, ως βασικό εργαλείο για την πρόληψη συγκρούσεων ή την αντιμετώπιση αναδυόμενων ή εν εξελίξει κρίσεων. Τα μέτρα αυτά επιβάλλονται σε τρίτες χώρες αλλά εφαρμόζονται μόνο στην περιοχή δικαιοδοσίας της Ένωσης. Σε συνέχεια της ολομέτωπης στρατιωτικής εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η ΕΕ επέβαλε τις πιο εκτεταμένες κυρώσεις στην ιστορία της: οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις, δεσμεύσεις περιουσιακών στοιχείων και ταξιδιωτικές απαγορεύσεις. Στρέφονται κυρίως κατά της Ρωσίας, αλλά και της Λευκορωσίας και του Ιράν. Αν, όμως, οι χώρες της ΕΕ δεν τις εφαρμόζουν με συνέπεια, τόσο η αποτελεσματικότητά τους ως εργαλείου όσο και η ακεραιότητα της εσωτερικής αγοράς, είναι πιθανό να υποστούν πλήγμα. Το ΕΕΣ θα εξετάσει αν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει τις χώρες της ΕΕ ώστε να εφαρμόζουν αποτελεσματικά τις εμπορικές κυρώσεις, όπως και κατά πόσο παρακολουθεί στενά τον τρόπο εφαρμογής τους. Θα αξιολογήσει επίσης αν η Επιτροπή έχει αναλύσει τον συνολικό αντίκτυπο των μέτρων.
Οι κυρώσεις αποτελούν μέσο εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, επιδίωξη του οποίου είναι να παρακινούνται τρίτες χώρες που εφαρμόζουν επιζήμιες ή αποσταθεροποιητικές πολιτικές να τις αλλάξουν. Στόχοι των κυρώσεων είναι, μεταξύ άλλων, η προώθηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, η πρόληψη των συγκρούσεων και η στήριξη της δημοκρατίας. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: σε εκείνες που επηρεάζουν το διεθνές εμπόριο και τις διεθνείς συναλλαγές και σε εκείνες που επηρεάζουν τον χρηματοοικονομικό τομέα. Οι κυρώσεις και των δυο κατηγοριών μπορούν να αφορούν φυσικά πρόσωπα, οντότητες ή χώρες. Οι υποχρεώσεις που επιβάλλουν είναι δεσμευτικές για τους πολίτες της ΕΕ σε οποιαδήποτε τοποθεσία, για τις εταιρείες και τους οργανισμούς που έχουν συσταθεί βάσει του δικαίου κράτους μέλους, συμπεριλαμβανομένων των υποκαταστημάτων εταιρειών της ΕΕ σε τρίτες χώρες, και επί αεροσκαφών ή πλοίων που υπάγονται στη δικαιοδοσία των κρατών μελών.
Το Συμβούλιο της ΕΕ εγκρίνει τα μέτρα, κατόπιν των προπαρασκευαστικών εργασιών της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ). Η ευθύνη για την εφαρμογή τους βαρύνει πρωτίστως τα κράτη μέλη, που πρέπει να ενεργούν εντός του πλαισίου που καθορίζει το Συμβούλιο, και να συνεργάζονται με την Επιτροπή. Ωστόσο, υπάρχουν κρίσιμες διαφορές στα συστήματα που επιστρατεύουν για την εφαρμογή των κυρώσεων, όπως ο αριθμός των εμπλεκόμενων εθνικών αρχών και ο τρόπος με τον οποίο διώκονται οι παραβάσεις. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή έχει τη συνολική ευθύνη παρακολούθησης των μέτρων και διασφάλισης της αρμονικής εφαρμογής τους σε ολόκληρη την ΕΕ.
Όσον αφορά τις εμπορικές κυρώσεις, η ΕΕ έχει επιβάλει τέτοιες σε 20 χώρες. Εστιάζουν κυρίως στις απαγορεύσεις εισαγωγής και εξαγωγής στρατιωτικού εξοπλισμού και ειδών διπλής χρήσης (δηλαδή ειδών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο για μη στρατιωτικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς). Από τον Μάρτιο του 2014, η ΕΕ έχει σταδιακά επιβάλει εμπορικές κυρώσεις στις ρωσικές εισαγωγές και εξαγωγές σε συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων αυτών της ενέργειας, των πρώτων υλών, της τεχνολογίας αεροσκαφών και της τεχνολογίας αιχμής, των ειδών διπλής χρήσης, των ειδών πολυτελείας και των διαμαντιών. Έχει επίσης επιβάλει εμπορικές κυρώσεις σε άλλες χώρες, όπως η Λευκορωσία και το Ιράν, ως απάντηση στην προφανή συνεργασία τους με τη Ρωσία στη στρατιωτική επίθεσή της κατά της Ουκρανίας. Επιπλέον, το 2024 διεύρυνε σημαντικά τον κατάλογο των οντοτήτων που υπόκεινται σε περιορισμούς στις εξαγωγές στρατιωτικού εξοπλισμού και ειδών διπλής χρήσης, προσθέτοντας εταιρείες από την Κίνα, το Καζακστάν, την Κιργιζία, την Ινδία, τη Σερβία, την Ταϊλάνδη, τη Σρι Λάνκα, την Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η ΕΥΕΔ εκτιμά ότι, μέχρι σήμερα, η συνολική αξία των περιορισμών και των απαγορεύσεων στις εξαγωγές αγαθών και τεχνολογιών στη Ρωσία ανέρχεται σε 52 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 58 % των ενωσιακών εξαγωγών προς τη Ρωσία προ της εισβολής στην Ουκρανία. Όσον αφορά τις εισαγωγές, ο αντίκτυπος των περιοριστικών μέτρων εκτιμάται σε περίπου 95 δισ. ευρώ, ή περίπου στο 61 % της αξίας των προ του πολέμου εισαγωγών από τη Ρωσία.
Ο έλεγχος θα επικεντρωθεί στις εμπορικές κυρώσεις, καλύπτοντας και το ζήτημα της καταστρατήγησής τους. Η έκθεση αναμένεται να δημοσιευθεί σε περίπου έναν χρόνο. Μέχρι τότε, σιγή ασυρμάτου: το κλιμάκιο ελέγχου θέλει να διαφυλάξει την ακεραιότητα των εργασιών του. Κατά τον έλεγχο θα εξεταστεί αν η Επιτροπή έχει δημιουργήσει άρτιο πλαίσιο για την υποστήριξη της εφαρμογής των κυρώσεων, αν αντιμετώπισε εγκαίρως τυχόν κενά, και αν έχει αξιολογήσει τον συνολικό αντίκτυπό τους. Θα γίνουν επίσης επισκέψεις ελέγχου σε μικρό αριθμό χωρών της ΕΕ.
