Η υποχρέωση διενέργειας εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργου αστικής ανάπτυξης δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το μέγεθός του

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 25.05.2023 απόφασή του το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι η υποχρέωση διενέργειας εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός έργου αστικής ανάπτυξης δεν μπορεί να εξαρτάται αποκλειστικώς από το μέγεθός του.

Σύμφωνα με το ΔΕΕ, το δίκαιο της Ένωσης αντιτίθεται στον καθορισμό κατώτατων ορίων σε τέτοιο επίπεδο ώστε, στην πράξη, το σύνολο ή σχεδόν το σύνολο των έργων ορισμένου είδους να εξαιρείται εκ προοιμίου από την υποχρέωση διενέργειας τέτοιας εκτίμησης. 

Σημειώνεται ότι το ΔΕΕ συντάσσεται, σε γενικές γραμμές, με τις δημοσιευθείσες επί της υποθέσεως προτάσεις του γεν. εισαγγελέα ΔΕΕ Anthony Collins, ο οποίος είχε προτείνει στο Δικαστήριο να αποφανθεί ότι μπορεί να απαιτηθεί εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όταν ένα σχεδιαζόμενο έργο αστικής ανάπτυξης βρίσκεται σε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η επιχείρηση WertInvest Hotelbetrieb ζήτησε από τον Δήμο Βιέννης (Αυστρία) την έκδοση οικοδομικής αδείας για το έργο «Heumarkt Neu». Το έργο αυτό βρίσκεται εντός της κεντρικής ζώνης της τοποθεσίας η οποία έχει ενταχθεί στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO, με την ονομασία «Ιστορικό Κέντρο της Βιέννης». Συνίσταται στην ανάπλαση της επίμαχης τοποθεσίας, με την κατεδάφιση του υφιστάμενου ξενοδοχείου InterContinental και την ανέγερση πλειόνων νέων κτιρίων ξενοδοχειακής, εμπορικής και συνεδριακής χρήσης καθώς και χρήσης για διοργάνωση εκδηλώσεων, για κατοικίες και για γραφεία. Περιλαμβάνει επιπλέον την κατασκευή υπόγειου παγοδρομίου (σε αντικατάσταση του υπάρχοντος), υπόγειου γυμναστηρίου με κολυμβητήριο και υπόγειου χώρου στάθμευσης. Το έργο καλύπτει επιφάνεια περίπου 1,55 εκταρίων και μικτό εμβαδόν δαπέδου 89.000 τ.μ. 

Δεδομένου ότι ο Δήμος Βιέννης δεν εξέδωσε απόφαση επί της ως άνω αίτησης, η WertInvest Hotelbetrieb άσκησε ενώπιον του διοικητικού πρωτοδικείου Βιέννης προσφυγή κατά παραλείψεως, με την οποία ζήτησε από το εν λόγω δικαστήριο να χορηγήσει τη ζητηθείσα οικοδομική άδεια. Υποστήριξε ότι, λαμβανομένων υπόψη των κατώτατων ορίων και κριτηρίων τα οποία προβλέπει το αυστριακό δίκαιο, το έργο δεν υπόκειται σε υποχρέωση διενέργειας εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Το ζήτημα αυτό δεν επιλύθηκε στο πλαίσιο άλλης ένδικης διαφοράς, καθόσον η WertInvest Hotelbetrieb ανακάλεσε την αίτηση που είχε υποβάλει σχετικώς στην Κυβέρνηση του Land της Βιέννης. 

Το διοικητικό πρωτοδικείο Βιέννης, το οποίο εκτίμησε ότι πρέπει να αποφανθεί προκαταρκτικώς επί της υποχρέωσης διενέργειας τέτοιας εκτίμησης, διατήρησε αμφιβολίες ως προς το αν η αυστριακή ρύθμιση είναι σύμφωνη με την οδηγία 2011/92/ΕΕ [οδηγία για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2014/52/ΕΕ] για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον. Οι αμφιβολίες αυτές οφείλονται ιδίως στο ότι, βάσει του αυστριακού δικαίου, η διενέργεια εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των «έργων αστικής ανάπτυξης» (όπως των επίμαχων εν προκειμένω) εξαρτάται από την υπέρβαση των κατώτατων ορίων τα οποία συνίστανται σε επιφάνεια τουλάχιστον 15 εκταρίων και σε μικτό εμβαδόν δαπέδου άνω των 150.000 τ.μ. Ως εκ τούτου, το διοικητικό πρωτοδικείο Βιέννης υπέβαλε συναφώς προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο απάντησε ότι η οδηγία 2011/92/ΕΕ αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση η οποία εξαρτά τη διενέργεια εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για ορισμένα «έργα αστικής ανάπτυξης», όπως τα επίμαχα εν προκειμένω, από την υπέρβαση των κατώτατων ορίων περί επιφάνειας χρήσης γης τουλάχιστον 15 εκταρίων και μικτού εμβαδού δαπέδου άνω των 150.000 τ.μ.

Πράγματι, αν ένα κράτος μέλος χρησιμοποιεί κατώτατα όρια προκειμένου να κρίνει αν υφίσταται ανάγκη διενέργειας εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, είναι αναγκαίο να λαμβάνει υπόψη στοιχεία όπως είναι η θέση των έργων, για παράδειγμα καθορίζοντας πλείονα κατώτατα όρια τα οποία αντιστοιχούν σε ποικίλα μεγέθη έργων και τα οποία ισχύουν αναλόγως της φύσης και της θέσης του έργου. Εάν το έργο, όπως το επίμαχο εν προκειμένω, βρίσκεται στην κεντρική ζώνη τοποθεσίας που έχει ενταχθεί στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO, το κριτήριο περί της θέσης των έργων έχει ιδιαίτερη σημασία. 

Σε ένα αστικό περιβάλλον όπου ο χώρος είναι περιορισμένος, κατώτατα όρια επιφάνειας χρήσης γης τουλάχιστον 15 εκταρίων και μικτού εμβαδού δαπέδου άνω των 150.000 τ.μ. είναι τόσο υψηλά ώστε, στην πράξη, η πλειονότητα των έργων αστικής ανάπτυξης να εξαιρείται εκ προοιμίου από την υποχρέωση διενέργειας εκτιμήσεως των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον. Απόκειται στο διοικητικό πρωτοδικείο Βιέννης να εκτιμήσει, εν τέλει, αν το σύνολο ή σχεδόν το σύνολο των οικείων έργων εξαιρείται εκ προοιμίου από τη συγκεκριμένη υποχρέωση, γεγονός το οποίο δεν θα ήταν, καταρχήν, σύμφωνο με την οδηγία.

Εξάλλου, η οδηγία αντιτίθεται στην έκδοση, πριν ή κατά τη διάρκεια της διενέργειας της απαιτούμενης εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων ή πριν από το πέρας της κατά περίπτωση εξέτασης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων προκειμένου να κριθεί αν απαιτείται τέτοια εκτίμηση, οικοδομικής αδείας για επιμέρους σχέδια έργων τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο ευρύτερων σχεδίων έργων αστικής ανάπτυξης.

Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA