Κράτος Δικαίου στην Πολωνία: «Στο μικροσκόπιο» της Κομισιόν το νέο πειθαρχικό καθεστώς στη Δικαιοσύνη

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Την Τρίτη, 3 Απριλίου 2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε διαδικασία επί παραβάσει με την αποστολή Επίσημης Επιστολής στην Πολωνία αναφορικά με το νέο πειθαρχικό καθεστώς για τους δικαστές. Η πολωνική κυβέρνηση έχει προθεσμία 2 μηνών για να απαντήσει.

Το νέο πειθαρχικό καθεστώς υπονομεύει τη δικαστική ανεξαρτησία των Πολωνών δικαστών καθώς δεν παρέχει τις αναγκαίες εγγυήσεις προστασίας αυτών από τον πολιτικό έλεγχο, σύμφωνα με την απαίτηση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Εν πρώτοις, η Επιτροπή εκτιμά ότι η Πολωνία δεν εκπληρώνει τις προβλεπόμενες από το άρθρο 19 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), σε συνδυασμό με το άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποχρεώσεις της, σχετικά με το δικαίωμα στην αποτελεσματική άσκηση ενδίκου μέσου ενώπιον ανεξάρτητου και αμερόληπτου δικαστηρίου.

Διαβάστε επίσης: «STOP» στη χρηματοδότηση των κρατών μελών που παρεκκλίνουν από τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το πολωνικό δίκαιο προβλέπει ότι οι τακτικοί δικαστές υπάγονται σε πειθαρχικές έρευνες, διαδικασίες και κυρώσεις,  με αντικείμενο το περιεχόμενο των αποφάσεων που εκδίδουν. Πρόσθετα, το νέο πειθαρχικό καθεστώς δεν εγγυάται την ανεξαρτησία και αμεροληψία του Πειθαρχικού Τμήματος του Ανωτάτου Δικαστηρίου το οποίο έχει τη δυνατότητα αναθεώρησης  αποφάσεων που έχουν ληφθεί σε βάρος δικαστών στα πλαίσια πειθαρχικών διαδικασιών. Το εν λόγω Πειθαρχικό Τμήμα αποτελείται αποκλειστικά από νέους δικαστές οι οποίοι επιλέγονται από το Εθνικό Συμβούλιο για τη Δικαιοσύνη του οποίου τα μέλη-δικαστές διορίζονται επί της παρούσης από το πολωνικό Κοινοβούλιο (Sejm).

Επιπλέον, το νέο πειθαρχικό καθεστώς δεν διασφαλίζει ότι στις πειθαρχικές διαδικασίες σε βάρος των τακτικών δικαστών θα επιλαμβάνεται σε πρώτο βαθμό δικαστήριο το οποίο έχει «συσταθεί νομίμως», καθώς δίνει την εξουσία στον Πρόεδρο του Πειθαρχικού Τμήματος να καθορίζει, σε μία βάση ad hoc και με απόλυτα σχεδόν διακριτική ευχέρεια, το δικάζον σε πρώτο βαθμό επί συγκεκριμένης υποθέσεως πειθαρχικό δικαστήριο. Ακόμα, το νέο πειθαρχικό καθεστώς για τους δικαστές περιορίζει τα δικονομικά δικαιώματα των καθ’ ων στις σχετικές διαδικασίες.

Το νέο καθεστώς δεν εγγυάται πλέον ότι οι υποθέσεις εκδικάζονται εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος, καθώς παρέχει τη δυνατότητα στον Υπουργό Δικαιοσύνης και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να διατηρούν εκκρεμείς τις κατηγορίες σε βάρος δικαστών μέσω του διορισμού από τους ίδιους πειθαρχικών αξιωματούχων. Επίσης, το νέο καθεστώς επηρεάζει τα δικαιώματα άμυνας των δικαστών.  

Διαβάστε επίσης: Παραβάσεις: Αλλάζει η μεθοδολογία υπολογισμού των οικονομικών κυρώσεων που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Τέλος, η  Επιτροπή θεωρεί ότι η Πολωνία δεν εκπληρώνει τις απορρέουσες από το άρθρο 267 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) υποχρεώσεις της, αναφορικά με το δικαίωμα των εθνικών δικαστηρίων να υποβάλλουν αίτηση προδικαστικού ερωτήματος ενώπιον του Δικαστηρίου. Όπως καταδεικνύεται από τις εξελίξεις στην Πολωνία, το νέο πειθαρχικό καθεστώς επιτρέπει την υπαγωγή των δικαστών σε πειθαρχικές διαδικασίες για το περιεχόμενο των αποφάσεων που εκδίδουν. Στις αποφάσεις αυτές συγκαταλέγονται και οι αποφάσεις παραπομπής προς το Δικαστήριο όταν κρίνεται αναγκαία η υποβολή προδικαστικού ερωτήματος. Δεδομένου ότι οι δικαστές δεν προστατεύονται από το ενδεχόμενο επιβολής πειθαρχικών κυρώσεων για την άσκηση του προβλεπόμενου στο άρθρο 267 ΣΛΕΕ δικαιώματος, το νέο καθεστώς δημιουργεί προσκόμματα στην χρήση του συγκεκριμένου μηχανισμού. Η λειτουργία του μηχανισμού υποβολής προδικαστικού ερωτήματος –που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της ενωσιακής έννομης τάξης- απαιτεί οι εθνικοί δικαστές να υποβάλλουν ελεύθερα αιτήσεις για την έκδοση προδικαστικού ερωτήματος ενώπιον του Δικαστηρίου, σε οποιοδήποτε στάδιο της δίκης που εκκρεμεί ενώπιόν τους.

Η πολωνική κυβέρνηση έχει στη διάθεσή της προθεσμία 2 μηνών για να απαντήσει στην Επίσημη Επιστολή της Επιτροπής.

Ιστορικό

Το κράτος δικαίου είναι μία από τις κοινές αξίες στις οποίες βασίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ). Είναι επίσης απαραίτητη για τη λειτουργία της Ένωσης στο σύνολό της, για παράδειγμα αναφορικά με την Εσωτερική Αγορά, τη συνεργασία στον τομέα Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, και για τη διασφάλιση ότι οι εθνικοί δικαστές που ταυτόχρονα λειτουργούν και ως «δικαστές της ΕΕ» μπορούν να εκπληρώσουν τον ρόλο τους ως προς την απρόσκοπτη εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου και ότι μπορούν να αλληλεπιδρούν ορθά με το Δικαστήριο της ΕΕ στο πλαίσιο της διαδικασίας υποβολής προδικαστικού ερωτήματος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μαζί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έχουν την ευθύνη, βάσει των Συνθηκών, να διασφαλίζουν τον σεβασμό του κράτους δικαίου ως θεμελιώδους αξίας της Ένωσης και να εξασφαλίζουν ότι η νομοθεσία, οι αξίες και οι αρχές της ΕΕ γίνονται σεβαστές.

Ορισμένα γεγονότα στην Πολωνία ώθησαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ξεκινήσει διάλογο με την πολωνική κυβέρνηση τον Ιανουάριο του 2016, βάσει του πλαισίου για το κράτος δικαίου. Η διαδικασία βασίζεται στον συνεχή διάλογο μεταξύ της Επιτροπής και του συγκεκριμένου κράτους μέλους. Η Επιτροπή ενημερώνει τακτικά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για κάθε εξέλιξη.

Στις 20 Δεκεμβρίου 2017, ελλείψει προόδου μέσω του πλαισίου για το κράτος δικαίου, η Επιτροπή ενεργοποίησε για πρώτη φορά τη διαδικασία του άρθρου 7 παράγραφος 1, και υπέβαλε αιτιολογημένη πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για τη διαπίστωση της ύπαρξης σαφούς κινδύνου σοβαρής παραβίασης του κράτους δικαίου από την Πολωνία. Το άρθρο 7 παράγραφος 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) προβλέπει ότι το Συμβούλιο, αποφασίζοντας με την πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών του, διαπιστώνει την ύπαρξη σαφούς κινδύνου σοβαρής παραβίασης από κράτος μέλος των αξιών του άρθρου 2 της Συνθήκης. Ήδη, έχουν διεξαχθεί ορισμένες συζητήσεις (26 Μαΐου και 16 Οκτωβρίου 2018) και τρείς ακροαματικές διαδικασίες για το κράτος δικαίου στην Πολωνία μεταξύ των κρατών μελών στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ (26 Ιουνίου, 18 Σεπτεμβρίου και 11 Δεκεμβρίου 2018).

Επιπλέον, στις 2 Ιουλίου 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε διαδικασία επί παραβάσει, αποστέλλοντας προειδοποιητική επιστολή στην Πολωνία σχετικά με τον πολωνικό νόμο περί του Ανωτάτου Δικαστηρίου, λόγω των διατάξεών του περί συνταξιοδότησης και των επιπτώσεων τους στην ανεξαρτησία του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2018, η Επιτροπή παρέπεμψε την Πολωνία στο Δικαστήριο της ΕΕ. Στις 17 Δεκεμβρίου 2018, το Δικαστήριο εξέδωσε διάταξη ασφαλιστικών μέτρων για την αναστολή της εφαρμογής του πολωνικού νόμου περί του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Στις 29 Ιουλίου 2017, η Επιτροπή κίνησε διαδικασία επί παραβάσει σχετικά με τον πολωνικό νόμο περί της οργάνωσης των τακτικών δικαστηρίων, λόγω των διατάξεών του περί συνταξιοδότησης και των επιπτώσεων τους στην ανεξαρτησία του δικαστικού σώματος. Στις 20 Δεκεμβρίου 2017, η Επιτροπή παρέπεμψε την υπόθεση αυτή στο Δικαστήριο.