Ομότιμοι Καθηγητές και αφυπηρετήσαντα μέλη ΔΕΠ: Νόμιμη η επίβλεψη διπλωματικών εργασιών πρώτου κύκλου και διδακτορικών διατριβών (ΝΣΚ 113/2023)

Τα αφυπηρετούντα μέλη Δ.Ε.Π. και οι ομότιμοι καθηγητές έχουν την δυνατότητα, αλλά και το αντίστοιχο δικαίωμα να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες πρώτου κύκλου σπουδών, ως και διδακτορικές διατριβές, σύμφωνα με πρόσφατη γνωμοδότηση του Γραφείου Νομικού Συμβουλίου του Κράτους στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Η γνωμοδότηση εκδόθηκε κατόπιν ερωτήματος που προέκυψε μετά από προβληματισμό και διάσταση απόψεων σε Σχολή του Ιδρύματος, ως προς τις δυνατότητες που αναγνωρίζει ο νόμος.

Κατόπιν ερμηνείας των εφαρμοζομένων διατάξεων, ο γνωμοδοτών Νομικός Σύμβουλος του Κράτους διατύπωσε τη γνώμη ότι οι ομότιμοι καθηγητές Α.Ε.Ι., αλλά και τα λοιπά αφυπηρετήσαντα μέλη Δ.Ε.Π. έχουν την εκ του νόμου δυνατότητα:

α) Να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες του πρώτου κύκλου σπουδών, όπως αυτό προκύπτει από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 170 και 64 παρ. 1 εδ. ε του Ν.4957/2022, κατά ρητή, περί τούτου, πρόβλεψη του νομοθέτη.

β) Να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες δεύτερου κύκλου σπουδών, όπως αυτό προκύπτει από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 170 και 83 παρ. 1, εδ. β΄ και παρ. 3 του Ν.4957/2022, κατά ρητή, περί τούτου πρόβλεψη του νομοθέτη, και

γ) Να επιβλέπουν διδακτορικές διατριβές, οι οποίες εκπονούνται σε προγράμματα τρίτου κύκλου σπουδών, όπως αυτό προκύπτει από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων  170, 90 και 94 παρ. 1 εδ. γ΄ και παρ. 2  του Ν.4957/2022, κατά σαφή, περί τούτου βούληση του νομοθέτη.

Πέραν όμως της δυνατότητας και ανεξαρτήτως αυτής, ο γνωμοδοτών Νομικός Σύμβουλος έδωσε έμφαση και στο αντίστοιχο δικαίωμα που έχουν οι Καθηγητές των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, στο πλαίσιο της αρχής της ακαδημαϊκής ελευθερίας του άρθρου 16 παρ.4 Συντάγματος και της εκπορευόμενης από αυτήν ελευθερία της διδασκαλίας, στην οποία περιλαμβάνεται και η ελευθερία του διδάσκειν.

Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση, στην έννοια της προσφοράς διδακτικού έργου «ανήκει, επίσης, και η επίβλεψη διπλωματικών ή μη εργασιών, κατά ρητή περί τούτου πρόβλεψη του νομοθέτη στην γενική ερμηνευτική διάταξη του άρθρου 64 παρ. 1 εδ. ε΄ ν. 4957/2022. Όπως έχει αναφερθεί ανωτέρω, οι ομότιμοι καθηγητές, ως και τα λοιπά αφυπηρετήσαντα μέλη Δ.Ε.Π. έχουν δυνατότητα να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες του πρώτου και δεύτερου κύκλου σπουδών, ως και διδακτορικές διατριβές, οι οποίες συναρτώνται προς τον τρίτο κύκλο σπουδών. Οι ανωτέρω δυνατότητες αποτελούν συγχρόνως και σχετικό (ατομικό) δικαίωμα των ανωτέρω, με συνταγματικό έρεισμα, οποιαδήποτε δε παρεμπόδιση άσκησής του πλήττει την, στο ίδιο επίπεδο, προστατευόμενη ακαδημαϊκή ελευθερία της εκπαίδευσης.

Η Γνωμοδότηση ΝΣΚ 113/2023 (απόσπασμα)

7. Από την γραμματική διατύπωση της διάταξης του άρθρου 170 εδ. α΄ του νόμου 4957/2022 προκύπτει ότι στους ομότιμους καθηγητές όλων των Ανωτέρων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.) παρέχεται η δυνατότητα να προσφέρουν διδακτικό έργο, κατά τις διατάξεις του άρθρου 64 του ίδιου νόμου, σε προγράμματα του πρώτου κύκλου σπουδών με ωριαίο καθ’ εβδομάδα περιορισμό, μετά από λήψη σχετικής απόφασης της οικείας Συγκλήτου. Με την διάταξη του επομένου β΄ εδαφίου ορίζεται ότι στην ίδια κατηγορία καθηγητών παρέχεται η δυνατότητα να προσφέρουν διδακτικό έργο και σε προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών, δηλαδή δευτέρου κύκλου σπουδών και, κατά ρητή πρόβλεψη του νομοθέτη, να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες. Επίσης στους ίδιους, δίδεται η δυνατότητα να προσφέρουν διδακτικό έργο και σε ξενόγλωσσα προγράμματα σπουδών. Τέλος, με τη διάταξη του επομένου γ΄ εδαφίου ορίζεται ότι στους ομότιμους καθηγητές παρέχεται η δυνατότητα να συμμετάσχουν και σε τριμελείς ή επταμελείς επιτροπές για να παρακολουθήσουν και να αξιολογήσουν διδακτορικές διατριβές, δηλαδή να συμμετάσχουν και σε προγράμματα τρίτου κύκλου σπουδών χωρίς, όμως, σε αυτή την περίπτωση, να διευκρινίζεται, εάν αυτοί έχουν και την δυνατότητα να οριστούν και ως επιβλέποντες τέτοιων διατριβών.

Κατ’ αρχήν, πρέπει να γίνει δεκτό ότι σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις ο νομοθέτης, αφού δεν διακρίνει σχετικά παρέχει τις αναφερόμενες δυνατότητες τόσο στους ομότιμους καθηγητές, οι οποίοι παρείχαν έργο ως εν ενεργεία καθηγητές και μετέπειτα αφυπηρέτησαν, όσο και σε εκείνους, οι οποίοι, μετά την αφυπηρέτησή τους, εκδήλωσαν την επιθυμία να συμμετάσχουν και να παράξουν έργο σε κάποιο κύκλο σπουδών. (πρβλ. Δ.Εφ.Πειρ.Α8/2023). Να διευκρινιστεί ενταύθα, ότι, όλοι οι αφυπηρετούντες καθηγητές δεν έχουν την ιδιότητα του ομότιμου. Αυτός είναι τιμητικός τίτλος, που απονέμεται σε αποχωρούντες από την ενεργό υπηρεσία καθηγητές Α.Ε.Ι. από την διοίκηση του Ιδρύματος, στο οποίο δίδασκαν. Απονέμεται δε με ορισμένες προϋποθέσεις, κύρια των οποίων είναι να έχει διακριθεί ο αποχωρών στην επιστήμη του έχοντας επιδείξει σημαντικό έργο. Κατά ρητή πρόβλεψη του νομοθέτη, που περιλαμβάνεται στην τελευταία περίοδο του άρθρου 170 ν. 4957/2022, όλες, οι παραπάνω δυνατότητες παρέχονται όχι μόνο στους έχοντες αποκτήσει τον τίτλο του ομότιμου καθηγητή, αλλά σε όλα τα άλλα αφυπηρετήσαντα μέλη Δ.Ε.Π. των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων.

8. Με τη διάταξη του άρθρου 64 παρ. 1 εδ. ε΄ του ανωτέρω νομοθετήματος, στην οποία παραπέμπει ο νομοθέτης της πιο πάνω διάταξης του άρθρου 170 εδ. α΄, για τον πρώτο κύκλο σπουδών, αποσαφηνίζεται η έννοια του «διδακτικού έργου¨. Σύμφωνα με αυτήν στην υπ’ όψη έννοια περιλαμβάνεται ρητά και «η επίβλεψη εργασιών ή διπλωματικών εργασιών».

[…]

10. Εξ ετέρου, με τις διατάξεις του άρθρου 90 παρ. 1 ν. 4957/2022 προβλέπεται η δυνατότητα των Α.Ε.Ι. να διοργανώνουν προγράμματα, που αποβλέπουν στην απόκτηση διδακτορικών διπλωμάτων, δηλαδή τρίτου κύκλου σπουδών, ως και ο τρόπος απόκτησης των διπλωμάτων αυτών. Με τις διατάξεις του άρθρου 94 παρ. 1 εδ. γ΄ και 2 του ίδιου, πάντα, νόμου ορίζεται ότι για την υποστήριξη του υποψηφίου διδάκτορα κατά την διαδικασία της εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής και για την παρακολούθηση της προόδου αυτής, συγκροτείται τριμελής συμβουλευτική επιτροπή. Σ’ αυτήν έχουν δυνατότητα να συμμετάσχουν ως μέλη, πλην άλλων, και οι ομότιμοι καθηγητές, ως και τα λοιπά αφυπηρετήσαντα μέλη Δ.Ε.Π., αρκεί (όλοι τους) να έχουν το ίδιο ή συναφές γνωστικό αντικείμενο, είτε, ακόμα, το ίδιο ή συναφές επιστημονικό έργο προς το αντικείμενο της εκπονούμενης διδακτορικής διατριβής. Για την συγκρότηση της επιτροπής αυτής απαιτείται έκδοση απόφασης της Συνέλευσης του οικείου Τμήματος της Σχολής. Με την απόφαση αυτή, πρέπει να ορίζεται και ο επιβλέπων, ο οποίος απαραίτητα πρέπει να ανήκει στα μέλη της Επιτροπής. Δεδομένου ότι ο νομοθέτης δεν διακρίνει, επιβλέπων μπορεί να οριστεί είτε ομότιμος καθηγητής, είτε και κάποιο άλλο αφυπηρετήσαν μέλος Δ.Ε.Π.

11. Από τα παραπάνω αναφερόμενα προκύπτει ότι οι ομότιμοι καθηγητές Α.Ε.Ι. ως και τα λοιπά αφυπηρετήσαντα μέλη Δ.Ε.Π. έχουν την δυνατότητα ώστε : α) Να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες του πρώτου κύκλου σπουδών. Τούτο προκύπτει από τις συνδυασμένες διατάξεις του πρώτου εδαφίου, ως και της τελευταίας περιόδου του άρθρου 170, αλλά και του άρθρου 64 παρ. 1 εδ. ε ν. 4957/2022, κατά ρητή, περί τούτου, πρόβλεψη του νομοθέτη. β) Να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες δεύτερου κύκλου σπουδών. Τούτο προκύπτει από τις συνδυασμένες διατάξεις του δεύτερου εδαφίου και της τελευταίας περιόδου του άρθρου 170, ως και του άρθρου 83 παρ. 1, εδ. β΄ και παρ. 3 ν. 4957/2022, κατά ρητή, περί τούτου πρόβλεψη του νομοθέτη. γ) Να επιβλέπουν διδακτορικές διατριβές, οι οποίες εκπονούνται σε προγράμματα τρίτου κύκλου σπουδών. Τούτο προκύπτει από τις συνδυασμένες διατάξεις του τρίτου εδαφίου και της τελευταίας περιόδου του άρθρου 170, του άρθρου 90, ως και του άρθρου 94 παρ. 1 εδ. γ΄ και παρ. 2 ν. 4957/2022, κατά σαφή, περί τούτου βούληση του νομοθέτη.

12. Με τις διατάξεις του άρθρου 16 παρ. 1 του Συντάγματος καθιερώνεται η αρχή της ακαδημαϊκής ελευθερίας, που αποτυπώνεται επίσης και στη διάταξη του άρθρου 4 παρ. 1 ν. 4957/2022. Με αυτήν ο συνταγματικός, αλλά και ο κοινός νομοθέτης προστατεύουν την επιστημονική σκέψη, έρευνα και διδασκαλία, που συνιστά, μάλιστα, ατομικό δικαίωμα του πανεπιστημιακού δασκάλου –ερευνητή στο πλαίσιο της λειτουργίας των Α.Ε.Ι. (βλ. σχετ. Ν.Σ.Κ. 46/2023), συγχρόνως δε απαγορεύουν την παρέμβαση του κράτους στο πεδίο αυτό. Για τους εν λόγω σκοπούς ο καθηγητής Α.Ε.Ι. αναγνωρίζεται ως δημόσιος λειτουργός, που τελεί σε ιδιαίτερο προστατευτικό καθεστώς, το οποίο εγγυάται την προσωπική και λειτουργική του ανεξαρτησία (βλ. περί τούτων ΣτΕ 3499/2015, Δ.Εφ.Θεσ. 85/2021, 474/2020, Ν.Σ.Κ. 46/2023, όπου νομολογιακές και βιβλιογραφικές παραπομπές). Η ελευθερία της διδασκαλίας περιλαμβάνει τόσο την ελευθερία του διδάσκειν, όσο και την ελευθερία του διδάσκεσθαι (βλ. σχετ. Ν.Σ.Κ. 46/2023 ο.π. με την αυτόθι βιβλιογραφική παραπομπή). Στην έννοια της προσφοράς διδακτικού έργου περιλαμβάνονται κατά λογική ακολουθία, αλλά και κατά την ρύθμιση της διάταξης του άρθρου 64 παρ. 1 εδ. α΄ ν. 4957/2022, και οι εξετάσεις, που αφορούν στο συγκεκριμένο διδασκόμενο μάθημα, δεδομένου ότι η «διδασκαλία» συνυφαίνεται με την αντίστοιχη «εξέταση» (βλ. σχετ. Ν.Σ.Κ. 46/2023 ο.π., όπου σχετικές παραπομπές, Κλαμαρής, γνωμοδότηση με τον τίτλο «Πανεπιστημιακά, Ακαδημαϊκά/διδακτικά δικαιώματα και αρμοδιότητες των Ομότιμων Καθηγητών των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων», Ε.Δ.Δ.Δ.Δ. 4/2015 σελ. 1001). Στην ίδια έννοια ανήκει, επίσης, και η επίβλεψη διπλωματικών ή μη εργασιών, κατά ρητή περί τούτου πρόβλεψη του νομοθέτη στην γενική ερμηνευτική διάταξη του άρθρου 64 παρ. 1 εδ. ε΄ ν. 4957/2022. `Όπως έχει αναφερθεί ανωτέρω, οι ομότιμοι καθηγητές, ως και τα λοιπά αφυπηρετήσαντα μέλη Δ.Ε.Π. έχουν δυνατότητα να επιβλέπουν διπλωματικές εργασίες του πρώτου και δεύτερου κύκλου σπουδών, ως και διδακτορικές διατριβές, οι οποίες συναρτώνται προς τον τρίτο κύκλο σπουδών. Οι ανωτέρω δυνατότητες αποτελούν συγχρόνως και σχετικό (ατομικό) δικαίωμα των ανωτέρω, με συνταγματικό έρεισμα, οποιαδήποτε δε παρεμπόδιση άσκησής του πλήττει την, στο ίδιο επίπεδο, προστατευόμενη ακαδημαϊκή ελευθερία της εκπαίδευσης.