Η ιθαγένεια ως προϋπόθεση για τη συμμετοχή σε πολιτικό κόμμα: Καταδίκη της Τσεχίας και της Πολωνίας από το Δικαστήριο της ΕΕ για την απόκτηση της ιδιότητας μέλους πολιτικού κόμματος μόνο από ημεδαπούς

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 19.11.2024 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι παραβιάζει το δίκαιο της Ένωσης η μη παροχή του δικαιώματος να γίνονται μέλη πολιτικού κόμματος πολίτες της Ένωσης που κατοικούν σε κράτος μέλος, χωρίς να έχουν την ιθαγένεια του κράτους αυτού.

Ειδικότερα, σύμφωνα με το ΔΕΕ, το δίκαιο της Ένωσης παρέχει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές καθώς και στις ευρωπαϊκές εκλογές στους πολίτες της Ένωσης που κατοικούν σε κράτος μέλος χωρίς να έχουν την ιθαγένειά του. Η αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος αυτού απαιτεί να έχουν οι εν λόγω πολίτες ισότιμη πρόσβαση στα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους οι υπήκοοι του κράτους μέλους αυτού για την άσκηση του ίδιου δικαιώματος. 

Δεδομένου ότι η συμμετοχή σε πολιτικό κόμμα με την ιδιότητα του μέλους συμβάλλει ουσιωδώς στη άσκηση των εκλογικών δικαιωμάτων που απονέμει το δίκαιο της Ένωσης, το ΔΕΕ κρίνει ότι η Τσεχία και η Πολωνία, μη παρέχοντας στους πολίτες της Ένωσης που κατοικούν στα εν λόγω κράτη μέλη χωρίς να έχουν την ιθαγένειά τους το δικαίωμα να γίνονται μέλη πολιτικού κόμματος, παραβίασαν το δίκαιο της Ένωσης. Η προσχώρηση των εν λόγω πολιτών σε πολιτικό κόμμα δεν είναι ικανή να θίξει την εθνική ταυτότητα των ανωτέρω κρατών μελών.  

Ιστορικό της υπόθεσης

Η τσεχική και η πολωνική νομοθεσία παρέχουν αποκλειστικώς και μόνον στους ημεδαπούς το δικαίωμα να γίνονται μέλη πολιτικού κόμματος. Συνεπώς, κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι πολίτες της Ένωσης που κατοικούν στα κράτη μέλη αυτά χωρίς να έχουν την ιθαγένειά τους δεν μπορούν να ασκούν το κατοχυρωμένο από το δίκαιο της Ένωσης δικαίωμα του εκλέγεσθαι στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές καθώς και στις ευρωπαϊκές εκλογές υπό τους ίδιους όρους με τους Τσέχους και Πολωνούς υπηκόους. 

Η Επιτροπή, εκτιμώντας ότι η μη παροχή του δικαιώματος αυτού συνιστά διαφορετική μεταχείριση λόγω ιθαγένειας απαγορευόμενη από το δίκαιο της Ένωσης, ήτοι από το άρθρο 22 ΣΛΕΕ, άσκησε ενώπιον του Δικαστηρίου δύο προσφυγές λόγω παραβάσεως στρεφόμενες, αντιστοίχως, κατά της Τσεχίας και της Πολωνίας. 

Σημειώνεται ότι η προσφυγή που στρέφεται κατά της Τσεχίας αφορά επίσης και την απαγόρευση συμμετοχής σε πολιτικό κίνημα με την ιδιότητα του μέλους, η οποία επιβάλλεται στους πολίτες της Ένωσης που κατοικούν στο κράτος μέλος αυτό χωρίς να έχουν τσεχική ιθαγένεια.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο κάνει δεκτές τις προσφυγές και διαπιστώνει ότι τα δύο κράτη μέλη παρέβησαν τις υποχρεώσεις που υπέχουν από τις Συνθήκες. 

Επισημαίνει ότι για την αποτελεσματική άσκηση των εκλογικών δικαιωμάτων στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές καθώς και στις ευρωπαϊκές εκλογές, δικαιωμάτων τα οποία εγγυάται το δίκαιο της Ένωσης, απαιτείται να έχουν οι πολίτες της Ένωσης που κατοικούν σε κράτος μέλος χωρίς να έχουν την ιθαγένειά του ισότιμη πρόσβαση στα μέσα που διαθέτουν οι υπήκοοι του εν λόγω κράτους μέλους προκειμένου να ασκούν αποτελεσματικά τα ίδια δικαιώματα. 

Τα πολιτικά κόμματα διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στο σύστημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, το οποίο συγκεκριμενοποιεί την αξία της δημοκρατίας στην οποία βασίζεται η Ένωση. Κατά συνέπεια, η απαγόρευση συμμετοχής σε πολιτικό κόμμα περιάγει τους εν λόγω πολίτες της Ένωσης σε δυσμενέστερη θέση από εκείνη των Τσέχων και Πολωνών υπηκόων όσον αφορά το εκλέγεσθαι στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές καθώς και στις ευρωπαϊκές εκλογές. Πράγματι, η εκλογή των ημεδαπών ευνοείται, μεταξύ άλλων, από το γεγονός ότι μπορούν να είναι μέλη πολιτικού κόμματος που διαθέτει οργανωτικές δομές καθώς και ανθρώπινους, διοικητικούς και οικονομικούς πόρους για να στηρίξει την υποψηφιότητά τους. Η συμμετοχή σε πολιτικό κόμμα αποτελεί άλλωστε ένα από τα κριτήρια βάσει των οποίων επιλέγουν οι εκλογείς. 

Αυτή η απαγορευόμενη από το δίκαιο της Ένωσης διαφορετική μεταχείριση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί για λόγους που αφορούν τον σεβασμό της εθνικής ταυτότητας. Πράγματι, το δίκαιο της Ένωσης δεν απαιτεί από τα κράτη μέλη να αναγνωρίσουν στους εν λόγω πολίτες της Ένωσης το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι κατά τις εθνικές εκλογές ούτε τους απαγορεύει να θέσουν περιορισμούς στον ρόλο που διαδραματίζουν οι εν λόγω πολίτες εντός του πολιτικού κόμματος στο πλαίσιο των εθνικών εκλογών.

Γίνεται υπόμνηση ότι η προσφυγή λόγω παραβάσεως, στρεφόμενη κατά κράτους μέλους το οποίο παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το δίκαιο της Ένωσης, μπορεί να ασκηθεί από την Επιτροπή ή από άλλο κράτος μέλος. Αν το Δικαστήριο διαπιστώσει την ύπαρξη παραβάσεως, το καθού κράτος μέλος πρέπει να συμμορφωθεί με την απόφαση το συντομότερο. Όταν η Επιτροπή θεωρεί ότι το κράτος μέλος δεν συμμορφώθηκε προς την απόφαση, μπορεί να ασκήσει νέα προσφυγή, ζητώντας την επιβολή χρηματικών κυρώσεων. Πάντως, σε περίπτωση μη ανακοινώσεως στην Επιτροπή των μέτρων για τη μεταφορά μιας οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο, το Δικαστήριο μπορεί, κατόπιν προτάσεως της Επιτροπής, να επιβάλει κυρώσεις με την πρώτη του απόφαση.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA