Νέα καταδίκη της Ελλάδας από το Δικαστήριο ΕΕ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος 

Με τη δημοσιευθείσα στις 23.03.2023 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) αποφάνθηκε ότι η Ελλάδα παρέβη το δίκαιο της Ένωσης όσον αφορά την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, διότι υπερέβη συστηματικά την ημερήσια οριακή τιμή για τα σωματίδια ΑΣ10 στη Θεσσαλονίκη και δεν έλαβε τα απαραίτητα μέτρα. 

Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη καταδίκη συνιστά τη δεύτερη καταδίκη της Ελλάδας για το 2023, αναφορικά με την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Υπενθυμίζεται ότι στις 16.02.2023 το ΔΕΕ έκρινε ότι η Ελλάδα υπερέβη κατά τρόπο συστηματικό και διαρκή τις ετήσιες οριακές τιμές για το διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ₂) στην Αθήνα και δεν έλαβε τα απαραίτητα μέτρα ώστε η περίοδος υπερβάσεως να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη.

Ιστορικό της υπόθεσης

Η οδηγία 2008/50/ΕΚ [οδηγία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη] καθορίζει στόχους για την ποιότητα του αέρα, για τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας και την ποιότητα του περιβάλλοντος. Προς τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη πρέπει να περιορίζουν την έκθεση των πολιτών, μεταξύ άλλων, στα αιωρούμενα σωματίδια ΑΣ10.

Σημειώνεται ότι τα σωματίδια «ΑΣ10» είναι σωματίδια που διέρχονται διά στομίου κατά μέγεθος διαλογής, όπως ορίζεται στη μέθοδο αναφοράς για τη δειγματοληψία και μέτρηση ΑΣ10 (EN 12341), με αποτελεσματικότητα 50% ως προς τη συγκράτηση των σωματιδίων αεροδυναμικής διαμέτρου 10 μm.

Αξιολογώντας ετησίως, από το 2005 και μετά, τις εκθέσεις της Ελλάδας σχετικά με την προστασία του ατμοσφαιρικού αέρα, η Επιτροπή εκτίμησε ότι δεν τηρήθηκαν οι προβλεπόμενες οριακές τιμές για τα ΑΣ10 σε πολλές ζώνες και οικισμούς της Ελλάδας. Τον Νοέμβριο του 2009, απηύθυνε προειδοποιητική επιστολή στην Ελλάδα και, κατόπιν της απαντήσεως της τελευταίας, της απέστειλε τον Ιούνιο του 2010 αιτιολογημένη γνώμη όσον αφορά παραβάσεις που συνίσταντο σε υπερβάσεις των ετήσιων και ημερήσιων οριακών τιμών σε αρκετές ζώνες και οικισμούς για συνεχιζόμενα έτη.

Τον Φεβρουάριο του 2013, η Επιτροπή απέστειλε συμπληρωματική προειδοποιητική επιστολή, υποστηρίζοντας ότι πέρα από τη διαρκή παραβίαση των οριακών τιμών, το κράτος μέλος αυτό δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα ώστε η περίοδος μη συμμόρφωσης να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη σε δυο οικισμούς (Αθήνα και Θεσσαλονίκη), παραβιάζοντας έτσι την οδηγία. Από την απάντηση της Ελλάδας προέκυψε ότι η παραβίαση συνεχίστηκε μόνο στη Θεσσαλονίκη. 

Ακολούθησε τον Οκτώβριο του 2014 η συμπληρωματική αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής, κατά την οποία έκρινε ότι η Ελλάδα υπερέβη την ημερήσια οριακή τιμή για τα ΑΣ10 κατά τα έτη 2005-2012 στον οικισμό (EL0004) Θεσσαλονίκης, παρέλειψε να μεριμνήσει ώστε να μην υπάρξει υπέρβαση και δεν διασφάλισε η περίοδος υπέρβασής τους να είναι συντομότερη. Η Ελλάδα τόνισε ότι υπήρξε συμμόρφωση κατά το έτος 2013. 

Ωστόσο, η Επιτροπή διαπίστωσε εκ νέου παραβάσεις κατά τα έτη 2014-2019 και ότι είχε μάλιστα αυξηθεί ο αριθμός των υπερβάσεων από το 2017. 

Εν συνεχεία, οι απαντήσεις των ελληνικών αρχών δεν ικανοποίησαν την Επιτροπή, σύμφωνα με την οποία οι υπερβάσεις παρέμειναν στη Θεσσαλονίκη ακόμη και μετά την αφαίρεση της συμβολής των φυσικών πηγών (π.χ. σκόνη Σαχάρας) και η παράβαση εξακολουθούσε να υφίσταται, χωρίς να έχουν ληφθεί κατάλληλα μέτρα για τον τερματισμό των υπερβάσεων.

Στις 3 Φεβρουαρίου του 2021, η Επιτροπή άσκησε ενώπιον του Δικαστηρίου προσφυγή λόγω παραβάσεως προκειμένου να διαπιστωθεί ότι η Ελλάδα παρέβη, αφενός, τις υποχρεώσεις που υπέχει από την οδηγία, αφενός, έχοντας υπερβεί κατά τρόπο συστηματικό και διαρκή την ημερήσια οριακή τιμή για τις συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων ΑΣ10, από το 2005 στον οικισμό (EL0004) Θεσσαλονίκης, και, αφετέρου, παραλείποντας να θεσπίσει, από τις 11 Ιουνίου 2010, κατάλληλα μέτρα για την διασφάλιση της συμμορφώσεως προς την ημερήσια οριακή τιμή στον ίδιο οικισμό, και, αφετέρου, την υποχρέωσή της να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε η περίοδος υπερβάσεως οριακής τιμής να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη.

Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η Ελλάδα παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από την οδηγία, παραλείποντας να μεριμνήσει ώστε να μην υπάρξει υπέρβαση, κατά τρόπο συστηματικό και διαρκή, της ημερήσιας οριακής τιμής για τα ΑΣ10 από το 2005 έως και το 2012, στη διάρκεια του 2014 και, εν συνεχεία, εκ νέου από το 2017 έως και το 2019 στον οικισμό της Θεσσαλονίκης.

Επίσης, το Δικαστήριο κατέληξε ότι η Ελλάδα, παραλείποντας να θεσπίσει από τις 11 Ιουνίου 2010 κατάλληλα μέτρα για την διασφάλιση της συμμορφώσεως προς την ημερήσια οριακή τιμή για τα ΑΣ10 στον ίδιο οικισμό, παρέβη τις υποχρεώσεις της που πηγάζουν από την οδηγία, και ειδικότερα την υποχρέωσή να διασφαλίσει ότι τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα θεσπίζουν κατάλληλα μέτρα ώστε η περίοδος υπέρβασης της εν λόγω οριακής τιμής να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη.

Γίνεται υπόμνηση ότι η προσφυγή λόγω παραβάσεως, στρεφόμενη κατά κράτους μέλους το οποίο παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το δίκαιο της Ένωσης, μπορεί να ασκηθεί από την Επιτροπή ή από άλλο κράτος μέλος. Αν το Δικαστήριο διαπιστώσει την ύπαρξη παραβάσεως, το καθού κράτος μέλος πρέπει να συμμορφωθεί με την απόφαση το συντομότερο.

Υπενθυμίζεται ακόμα ότι όταν η Επιτροπή θεωρεί ότι το κράτος μέλος δεν συμμορφώθηκε προς την απόφαση, μπορεί να ασκήσει νέα προσφυγή, ζητώντας την επιβολή χρηματικών κυρώσεων. Πάντως, σε περίπτωση μη ανακοινώσεως στην Επιτροπή των μέτρων για τη μεταφορά μιας οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο, το Δικαστήριο μπορεί, κατόπιν προτάσεως της Επιτροπής, να επιβάλει κυρώσεις με την πρώτη του απόφαση.

Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA