Διαχείριση των αποβλήτων: Η Κομισιόν κινείται νομικά κατά της Ελλάδας

Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος

Η Επιτροπή καλεί την Ελλάδα να εφαρμόσει ορθά την οδηγία για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων (οδηγία 1999/31/ΕΚ) και την οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα (οδηγία 2008/98/ΕΚ). Η οδηγία για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων θεσπίζει πρότυπα για τους χώρους υγειονομικής ταφής με σκοπό την αποφυγή των δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία του ανθρώπου, στο νερό, στο έδαφος και στον αέρα. Σύμφωνα με την εν λόγω οδηγία, τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι σε χώρους υγειονομικής ταφής πραγματοποιείται διάθεση μόνο αποβλήτων που έχουν υποστεί επεξεργασία. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση θέτουν ως φιλοδοξία για την ΕΕ τη μηδενική ρύπανση, προς όφελος της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος και της κλιματικής ουδετερότητας.

Υπενθυμίζεται ότι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), στην απόφασή του της 15ης Οκτωβρίου 2014, Επιτροπή κατά Ιταλίας, C-323/13, αποφάνθηκε ότι, πριν από την υγειονομική ταφή, τα απόβλητα πρέπει να υποβάλλονται σε επεξεργασία με τον πλέον κατάλληλο τρόπο ώστε να μειώνονται όσο το δυνατόν περισσότερο οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Μετά την απόφαση αυτή, το 2015 η Επιτροπή δρομολόγησε μελέτη για τη διερεύνηση της υγειονομικής ταφής ανεπεξέργαστων μη επικίνδυνων στερεών αστικών αποβλήτων στα κράτη μέλη.

Ως προς την Ελλάδα, η μελέτη διαπίστωσε ότι υπάρχει έλλειψη επαρκών εγκαταστάσεων επεξεργασίας, ότι γίνεται ανεπαρκής χωριστή συλλογή όσον αφορά το γυαλί, τα μέταλλα και τα βιοαποικοδομήσιμα απόβλητα, και ότι το μεγαλύτερο μέρος των οργανικών αποβλήτων καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής χωρίς προηγούμενη σταθεροποίηση.

Η διαχείριση των αποβλήτων στην ΕΕ

Η ετήσια παραγωγή αποβλήτων από όλες τις οικονομικές δραστηριότητες στην ΕΕ ανέρχεται σε 2,5 δισεκατομμύρια τόνους, ή 5 τόνους κατά κεφαλή ετησίως, ενώ κάθε πολίτης παράγει σχεδόν μισό τόνο αστικών αποβλήτων. Στο σχέδιο δράσης της για την κυκλική οικονομία, η Επιτροπή έχει χαράξει μια πορεία για τη σημαντική μείωση της παραγωγής αποβλήτων και οι κανόνες της ΕΕ θέτουν ως στόχο τη μείωση του ποσοστού των αστικών αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής στο 10% έως το 2035.

Στην ΕΕ, η νομοθεσία και η πολιτική για τα απόβλητα έχουν οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις στη διαχείριση των αποβλήτων· τονώνουν την καινοτομία μέσω της χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης των αποβλήτων, περιορίζουν τη χρήση της υγειονομικής ταφής και παρέχουν κίνητρα για αλλαγή στη συμπεριφορά των καταναλωτών. Η οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα και η οδηγία για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων της ΕΕ περιέχουν ένα σύνολο κανόνων που αποσκοπούν στην πρόληψη και τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων που προκαλούνται από την παραγωγή και τη διαχείριση των αποβλήτων.

Η Επιτροπή εργάζεται συνεχώς για τον εκσυγχρονισμό των εν λόγω κανόνων, ώστε να είναι κατάλληλοι για την κυκλική οικονομία και την ψηφιακή εποχή. Στο πλαίσιο αυτής της φιλοδοξίας, η Επιτροπή αναμένεται να προτείνει τη μεταρρύθμιση των κανόνων της ΕΕ για τις μεταφορές αποβλήτων στο εξωτερικό, ώστε να διασφαλιστεί ότι η ΕΕ δεν εξάγει σε τρίτες χώρες τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ως προς τα απόβλητα.

Παράλληλα, η Επιτροπή παρέχει συνεχή στήριξη στα κράτη μέλη για την ορθή εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας, χρησιμοποιώντας τις εξουσίες της σχετικά με την επιβολή της νομοθεσίας, όπου είναι αναγκαίο. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για τη διαφύλαξη της υγείας των πολιτών της ΕΕ και τη διατήρηση ενός καθαρού περιβάλλοντος. 

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή έλαβε νομικά μέτρα κατά της Ελλάδας, η οποία καλείται να εξασφαλίσει κατάλληλη επεξεργασία των αποβλήτων πριν από την υγειονομική ταφή. 

Τα εν λόγω μέτρα επιβολής της νομοθεσίας που έλαβε η Επιτροπή στηρίζουν τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία και συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας από τις δυσμενείς επιπτώσεις της ρύπανσης από τα απόβλητα, σύμφωνα με τη φιλοδοξία για μηδενική ρύπανση που έχει θέσει η Επιτροπή. Η μη ορθή επεξεργασία των αποβλήτων μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και το νερό, το έδαφος και τον αέρα μας. Οι επικίνδυνες ουσίες που περιέχονται στα απόβλητα θα μπορούσαν να μολύνουν το πόσιμο νερό και το έδαφος.

Η οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα θέτει ορισμένες βασικές αρχές διαχείρισης των αποβλήτων και θεσπίζει την ιεράρχηση των αποβλήτων στην ΕΕ. Σύμφωνα με την εν λόγω ιεράρχηση, η επεξεργασία των αποβλήτων θα πρέπει να ακολουθεί τα εξής στάδια: πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση, διάθεση. Η υγειονομική ταφή είναι η λιγότερο προτιμητέα επιλογή και θα πρέπει να περιορίζεται στον ελάχιστο αναγκαίο βαθμό. Σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ, η διάθεση αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής θα πρέπει να καταργηθεί σταδιακά και, όπου είναι αναπόφευκτη, πρέπει να ελέγχεται επαρκώς, ώστε να είναι ασφαλής για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον.

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, το 2018, το 24% του συνόλου των αστικών αποβλήτων που παράγονται στην ΕΕ εξακολουθούσε να καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής. Η οδηγία για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων θέτει αυστηρές λειτουργικές απαιτήσεις για τους χώρους υγειονομικής ταφής και προβλέπει να υποβάλλονται τα απόβλητα σε κατάλληλη επεξεργασία πριν από την υγειονομική ταφή.

Επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον

Λόγω της μη ορθής εφαρμογής της οδηγίας για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις της Ελλάδας ενδέχεται να μην είναι σε θέση να επικαλεστούν όλες τις διατάξεις της οδηγίας, με αποτέλεσμα:

• υψηλότερο κίνδυνο για την υγεία των πολιτών, ιδίως σε σχέση με το άσθμα, τις εκ γενετής ανωμαλίες και τα ελλιποβαρή νεογνά·

• πιο μολυσμένο περιβάλλον, ιδίως όσον αφορά τα επιφανειακά ύδατα, τα υπόγεια ύδατα, το έδαφος και τον αέρα. Για παράδειγμα, τα οργανικά απόβλητα —που αποτελούν μεγάλο μέρος των αστικών αποβλήτων— όταν αποσυντίθενται παράγουν επιβλαβή αέρια (CO2 και μεθάνιο)·

• επιπλέον, όταν ανακυκλώσιμα απόβλητα διατίθενται σε χώρους υγειονομικής ταφής, τα υλικά χάνονται αδικαιολόγητα από την οικονομία της Ευρώπης.

Όταν η υγειονομική ταφή δεν μπορεί να αποφευχθεί, τα κράτη μέλη πρέπει να λαμβάνουν μέτρα για να εξασφαλίζουν ότι μόνο τα απόβλητα που έχουν υποβληθεί σε επεξεργασία καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής. Το ΔΕΕ, με την ανωτέρω απόφασή του, έκρινε περαιτέρω ότι η επεξεργασία των αποβλήτων πριν από την υγειονομική ταφή δεν μπορεί να λάβει οποιαδήποτε μορφή, αλλά πρέπει να είναι η πλέον κατάλληλη για τη μείωση, στο μέτρο του δυνατού, των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία. Μελέτες και έρευνες που δρομολόγησε η Επιτροπή αποκάλυψαν ότι αρκετοί χώροι υγειονομικής ταφής παρουσίαζαν ελλείψεις όσον αφορά την απαίτηση αυτή στην Ελλάδα.

Ως εκ τούτου, η Επιτροπή απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στην Ελλάδα, η οποία έχει προθεσμία δύο μηνών για να απαντήσει και να άρει τις ελλείψεις που επισημάνθηκαν από την Επιτροπή. Διαφορετικά, η Επιτροπή μπορεί να αποφασίσει να αποστείλει αιτιολογημένη γνώμη. Σημειώνεται, ότι εκτός από την Ελλάδα, η Επιτροπή απέστειλε προειδοποιητικές επιστολές με το ίδιο ακριβώς αντικείμενο σε άλλα τέσσερα κράτη μέλη, ήτοι στη Βουλγαρία, στην Κροατία, στη Ρουμανία και στη Σλοβακία.

Ιστορικό

Όπως κατοχυρώνεται στις Συνθήκες της ΕΕ, η διαδικασία επί παραβάσει προβλέπει ότι η Επιτροπή μπορεί να κινεί νομικές διαδικασίες κατά κρατών μελών που δεν διασφαλίζουν την έγκαιρη και ορθή μεταφορά των οδηγιών στο εθνικό τους δίκαιο.

Θεσπίζονται περιβαλλοντικοί κανόνες για την αποφυγή επιβλαβών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον, οι οποίοι αντικατοπτρίζουν τόσο τα πλέον πρόσφατα υγειονομικά και τεχνικά στοιχεία όσο και το πολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου υφίστανται. Η πλημμελής εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και των περιβαλλοντικών πολιτικών έχει περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό κόστος για την κοινωνία και δημιουργεί άνισους όρους ανταγωνισμού για τους οικονομικούς φορείς.

Η διαχείριση των αποβλήτων με περιβαλλοντικά ορθό τρόπο και η χρήση των δευτερογενών υλικών που περιέχουν αποτελούν βασικά στοιχεία της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ. Η νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα επιδιώκει να ενθαρρύνει την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, να καθορίσει απαιτήσεις ποσοστού επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης για επιλεγμένες ροές αποβλήτων, να ελαχιστοποιήσει τη διάθεση σε συμμορφούμενους χώρους υγειονομικής ταφής και να εξαλείψει τη διάθεση σε μη συμμορφούμενους χώρους υγειονομικής ταφής. Τα οφέλη του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία, ενός από τα βασικά δομικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, δεν μπορούν να αξιοποιηθούν πλήρως όσο εξακολουθούν να υφίστανται παράνομες πρακτικές υγειονομικής ταφής.