logo-print

Οι πρόσφατες αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο: Παρουσίαση - προβληματισμοί

Οι βασικές καινοτομίες των νέων διατάξεων του Αστικού Κώδικα και συγκριτικός πίνακας

12/07/2021

16/07/2021

Οι υποχρεώσεις διατροφής στο ιδιωτικό διεθνές δίκαιο

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΟΥΡΤΗΣ

ΔΗΜΟΣΙΟ & ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ - ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Η αστική ιατρική ευθύνη στο πεδίο της ανθρώπινης αναπαραγωγής - Συμβολές Αστικού Δικαίου Νο 8 -

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΦΥΤΡΟΥ

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΒΙΟΗΘΙΚΗ - ΒΙΟΔΙΚΑΙΟ - ΙΑΤΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Μια ενδιαφέρουσα μελέτη για το νέο οικογενειακό δίκαιο δημοσίευσαν οι δικηγόροι Αλέξανδρος Μαντζούτσος, Σωτήρης Διαμαντόπουλος και Βενιαμίν Μπατής.

Η μελέτη περιλαμβάνει τα πρακτικά του σεμιναρίου που έλαβε χώρα στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών και συγκριτικό πίνακα παλαιών και νέων ρυθμίσεων.

Όπως αναφέρεται στη μελέτη, με τον πρόσφατο Ν. 4800/2021 «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου και λοιπές επείγουσες διατάξεις» (Α’ 81) αντικαταστάθηκαν -για πρώτη φορά από το 1983- οι σχετικές διατάξεις 13 άρθρων του Αστικού Κώδικα. Σκοπός του νέου νομοθετικού πλαισίου είναι η εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου δια της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού.

Η γονική μέριμνα αποτελεί όχι μόνο δικαίωμα αλλά και, πρωτίστως, καθήκον και λειτούργημα των γονέων για τη σωματική, πνευματική, ηθική και ψυχική ανάπτυξη των τέκνου και εν γένει για τη συνολική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Υπό το πρίσμα αυτό πρέπει να ερμηνεύονται και να εφαρμόζονται οι επιμέρους διατάξεις.

Πρωταρχική, αν όχι αποκλειστική, σημασία έχει η εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου, όπως άλλωστε επιτάσσει το άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγματος για την προστασία της παιδικής ηλικίας και οι διεθνείς συμβάσεις για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου που δεσμεύουν την Ελλάδα (βλ. ιδίως άρθρα 3 και 9 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, ενώ το ίδιο γίνεται δεκτό και στο πλαίσιο του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ) και όχι οι προτεραιότητες, οι ανάγκες ή οι καλοπροαίρετες ή κακοπροαίρετες επιδιώξεις των γονέων.

Οι νέες ρυθμίσεις, οι οποίες εφαρμόζονται και στις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί αμετάκλητη δικαστική απόφαση, περιέχουν σημαντικές αλλά και αμφιλεγόμενες καινοτομίες, οι οποίες θα αξιολογηθούν ως προς την αποτελεσματικότητά τους από την εφαρμογή τους στην πράξη. Σημειωτέον ότι, με εξαίρεση το νέο ΑΚ 1441 (συναινετικό διαζύγιο), που ισχύει από τη δημοσίευση του νόμου, η έναρξη ισχύος των υπολοίπων νέων άρθρων του Αστικού Κώδικα μετατίθεται για τις 16/9/2021. Επιπλέον, ορίζεται η διαδικασία επιλογής διαμεσολαβητών από ειδικό μητρώο οικογενειακών διαμεσολαβητών και καθιερώνεται ειδική επιμόρφωση των δικαστών που δικάζουν τις σχετικές υποθέσεις.

Η ανά χείρας μελέτη, με την οποία επιχειρείται μια ευσύνοπτη παρουσίαση των βασικών καινοτομιών του νέου οικογενειακού δικαίου δεν έχει θεωρητικό χαρακτήρα ούτε βέβαια φιλοδοξεί να αποτελέσει συμβολή στην επιστήμη. Αξιοποιεί την επαγγελματική εμπειρία των συγγραφέων, τα πορίσματα από την κοινοβουλευτική επεξεργασία του σχετικού νομοσχεδίου σε συνδυασμό με τις παρατηρήσεις της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής καθώς και τα συμπεράσματα του αντίστοιχου σεμιναρίου που διοργανώσαμε οι υπογράφοντες στις 9 Ιουνίου 2021 στο Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, με στόχο να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για το νέο και μαχόμενο δικηγόρο και, εν γένει, για κάθε ενδιαφερόμενο που ασχολείται με την πρακτική εφαρμογή του δικαίου.

Οι βασικές καινοτομίες των νέων διατάξεων του Αστικού Κώδικα είναι ειδικότερα οι εξής:

Α - Επίδοση εγγράφων που αφορούν το τέκνο (ΑΚ 56)

Ορίζεται ότι η επίδοση εγγράφων που αφορούν το τέκνο γίνεται στην κατοικία του γονέα με τον οποίο διαμένει ή του τρίτου που ασκεί τη γονική μέριμνα. Επιπλέον, ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο υποχρεώνεται άμεσα να ενημερώσει τον άλλο γονέα σχετικά με την επίδοση και το περιεχόμενο των εγγράφων που το αφορούν.

Β - Συναινετικό διαζύγιο με κοινή ψηφιακή δήλωση (ΑΚ 1441)

Πλέον οι σύζυγοι μπορούν να λύσουν το γάμο τους, όχι μόνο με έγγραφη συμφωνία, αλλά και με κοινή ψηφιακή δήλωση. Στην περίπτωση αυτή, η κοινή ψηφιακή δήλωση υποβάλλεται από τους συζύγους με ψηφιακή σύμπραξη πληρεξούσιου δικηγόρου για καθέναν από αυτούς.

Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, για να λυθεί ο γάμος, πρέπει με την ως άνω έγγραφη συμφωνία ή την κοινή ψηφιακή δήλωση ή με άλλη συμφωνία που καταρτίζεται με τον ίδιο τρόπο, να ρυθμίζεται πλέον και εν γένει η κατανομή της γονικής μέριμνας, ενώ ειδικότερα -εκτός από την επιμέλεια των τέκνων, την επικοινωνία τους με τον άλλο γονέα και τη διατροφή τους- πρέπει να ρυθμίζεται και ο τόπος διαμονής τους καθώς και ο γονέας με τον οποίο διαμένουν.

Όπως ισχύει για την έγγραφη συμφωνία, έτσι και η κοινή ψηφιακή δήλωση ισχύει για τουλάχιστον δύο έτη. Ορίζεται όμως πλέον ρητά ότι αυτή παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή της.

Για την απόδειξη της ημερομηνίας της έγγραφης συμφωνίας αρκεί πλέον η βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής των συζύγων εν γένει, και όχι από τη Γραμματεία του Ειρηνοδικείου της έδρας του συμβολαιογράφου που θα καταρτίσει τη σχετική συμβολαιογραφική πράξη, όπως απαιτούσε η προηγούμενη ρύθμιση. Στην περίπτωση της υποβολής κοινής ψηφιακής δήλωσης δεν απαιτείται βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής των συζύγων.

Τη συμβολαιογραφική πράξη μπορούν πλέον όχι μόνο να υπογράφουν, αλλά και να εγκρίνουν με ηλεκτρονικά μέσα, οι σύζυγοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους ή μόνο οι τελευταίοι, εφόσον είναι εφοδιασμένοι με ειδικό πληρεξούσιο.

Τέλος, η λύση του γάμου επέρχεται πλέον όχι μόνο με την κατάθεση αντιγράφου της συμβολαιογραφικής πράξης στο ληξιαρχείο όπου έχει κατατεθεί η σύσταση του γάμου, αλλά και εναλλακτικά με ενημέρωση του ληξιαρχείου με χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών.

Γ - Γονική μέριμνα (ΑΚ 1510)

Ορίζεται ότι τη γονική μέριμνα ασκούν οι γονείς, πλέον όχι μόνο από κοινού, αλλά και εξίσου.

Η προσθήκη αυτή θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως «ισότιμη» συμβολή και των δύο γονέων στην άσκηση της γονικής μέριμνας, όχι όμως και «ισόχρονη» αφού, ιδίως στις περιπτώσεις διακοπής της συμβίωσης των γονέων, μια τέτοια αντίληψη δεν θα μπορούσε να είναι νομικά εφαρμόσιμη. Για να γινόταν δεκτή τυχόν ίση χρονική κατανομή της γονικής μέριμνας στις περιπτώσεις αυτές, όπως άλλωστε και τυχόν συνακόλουθη εναλλασσόμενη κατοικία του τέκνου, θα έπρεπε να προβλέπεται ρητά. Σημαντική στο σημείο αυτό είναι και η πρόσφατη -υπ’ αρ. 1016/2019- απόφαση του Αρείου Πάγου, με την οποία κρίθηκε ότι, σύμφωνα με τα πορίσματα της επιστήμης, η εξυπηρέτηση του συμφέροντος του ανήλικου τέκνου επιτάσσει σταθερότητα και όχι μοίρασμα μεταξύ των ενηλίκων γονέων του, καθόσον αυτό θα αποβεί σε βάρος της ψυχοσυναισθηματικής του ισορροπίας

Δ - Άσκηση και ανάθεση της γονικής μέριμνας κατά το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου (ΑΚ 1511)

Ορίζεται ότι κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει όχι απλώς στο συμφέρον, αλλά στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου. Τίθεται, εν προκειμένω, το ερώτημα αν σκοπός αυτής της αλλαγής είναι να δοθεί ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στην ανάγκη εξυπηρέτησης του συμφέροντος του τέκνου, τη στιγμή που αυτό έχει έτσι κι αλλιώς πρωταρχική σημασία και δεν υπόκειται σε σταθμίσεις ή διαβαθμίσεις με άλλα έννομα αγαθά.

Στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο άσκησής της, πλέον με τη ρητή νομοθετική εξειδίκευση ότι αυτό εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθέναν από αυτούς. Αυτή η νομοθετική εξειδίκευση τίθεται ως βάση για κάθε σχετική απόφαση του δικαστηρίου, το οποίο πάντως ορίζεται ότι συνεκτιμά παραμέτρους όπως την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο.

Με τη ρητή αναφορά των συγκεκριμένων κριτηρίων δίνεται η ευχέρεια στο δικαστή να κρίνει εξατομικευμένα, με βάση τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περίπτωσης, αν, κατά πόσο και σε ποιο βαθμό, το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου εξυπηρετείται πράγματι από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και τη φροντίδα του. Εξάλλου, κατά την πάγια αρεοπαγιτική νομολογία, το συμφέρον του τέκνου ως αόριστη νομική έννοια πρέπει να εξειδικεύεται σε κάθε συγκεκριμένη υπόθεση, με ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία (ΑΠ 1358/1995, 2130/2007, 414/2010, 1027/2010, 537/2012). Σε κάθε περίπτωση, οι επιμέρους ρυθμίσεις των νέων διατάξεων, όπως άλλωστε και η εν γένει εξυπηρέτηση του συμφέροντος του τέκνου, θα πρέπει αυτονοήτως να ερμηνεύονται και να εφαρμόζονται υπό το φως τόσο του άρθρου 21 παρ. 1 του Συντάγματος για την προστασία της παιδικής ηλικίας όσο και των ανωτέρω αναφερόμενων υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεων των διεθνών συμβάσεων για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου που δεσμεύουν τη χώρα μας.

Όσον αφορά την υποχρέωση σεβασμού της ισότητας μεταξύ των γονέων στην απόφαση του δικαστηρίου, προστίθεται μεταξύ των απαγορευμένων κριτηρίων διάκρισης και ο σεξουαλικός προσανατολισμός.

Τέλος, ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του, πλέον πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα και τα συμφέροντά του και όχι υπό την προϋπόθεση ότι η σχετική απόφαση αφορά αυτά.

Ε - Διαφωνία κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας (ΑΚ 1512)

Χωρίς να αλλάζει κάτι επί της ουσίας, αφού στην τελική διατύπωση της νέας διάταξης απαλείφθηκε η προτεινόμενη ρύθμιση του νομοσχεδίου για προσφυγή των γονέων σε διαμεσολάβηση σε περίπτωση διαφωνίας κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας, προστίθεται απλώς ότι πριν από την προσφυγή στο δικαστήριο, οι γονείς καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων.

ΣΤ - Διαζύγιο ή ακύρωση του γάμου ή διάσταση των συζύγων (ΑΚ 1513)

Ρυθμίζεται η άσκηση της γονικής μέριμνας, εκτός από τις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων, και στις περιπτώσεις λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των μερών του συμφώνου συμβίωσης. Σε όλες τις περιπτώσεις ορίζεται πλέον ότι, εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, εξακολουθούν να ασκούν τη γονική μέριμνα από κοινού και εξίσου, σε αντίθεση με ό,τι ίσχυε μέχρι σήμερα (ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας από το δικαστήριο με δυνατότητα ανάθεσής της στον έναν από τους δύο γονείς).

Για τις πράξεις που επιχειρούνται και μόνο από τον ένα γονέα (ΑΚ 1516), ορίζεται ότι αυτές επιχειρούνται από το γονέα με τον οποίο διαμένει το τέκνο, αλλά κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης και του άλλου γονέα.

Η έννοια της ενημέρωσης πρέπει εν προκειμένω να ερμηνεύεται στενά ώστε, ιδίως σε περίπτωση αδυναμίας άμεσου εντοπισμού του άλλου γονέα, να μην καθυστερούν επουσιώδεις διαχειριστικές πράξεις ή πράξεις που απαιτούνται σε επείγουσες περιπτώσεις και η ταχεία διεξαγωγή των οποίων εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου.

Ζ - Παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας (ΑΚ 1514)

Ορίζεται ότι οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα. Το ανωτέρω έγγραφο ισχύει τουλάχιστον για δύο έτη και παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή του.

Επιπλέον, ορίζεται ότι καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας, και αν διαφωνούν αποφασίζει το δικαστήριο, αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων και ιδίως αν ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει σε αυτή ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησής της ή αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου. Οι περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας ορθώς εξαιρούνται από την υποχρέωση προσφυγής σε διαμεσολάβηση, όπως άλλωστε επιτάσσει και η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (άρθρο 48), η οποία απαγορεύει τις υποχρεωτικές εναλλακτικές διαδικασίες επίλυσης διαφορών στις περιπτώσεις αυτές.

Ανάλογα με την περίπτωση, το δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου για την άσκηση της γονικής μέριμνας, μπορεί: α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής της στα κατ’ ιδίαν θέματα ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα ή σε τρίτο, β) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη ή τη λήψη οποιουδήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου, γ) να διατάξει διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης, ορίζοντας συγχρόνως το διαμεσολαβητή.

Η - Γονική μέριμνα τέκνων χωρίς γάμο των γονέων τους (ΑΚ 1515)

Η γονική μέριμνα του ανήλικου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του παραμένει στη μητέρα του, αλλά ορίζεται πλέον ότι όταν το τέκνο αναγνωρίζεται εκούσια ή δικαστικά με αγωγή που άσκησε ο πατέρας, αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, την οποία ασκεί από κοινού με τη μητέρα, με την επισήμανση ότι αν οι γονείς δεν ζουν μαζί, εφαρμόζονται αναλόγως τα άρθρα 1513 και 1514 του Αστικού Κώδικα. Επαναλαμβάνεται η ρύθμιση ότι σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης στην οποία αντιδίκησε ο πατέρας, αυτός δεν ασκεί γονική μέριμνα ούτε αναπληρώνει τη μητέρα στην άσκησή της, εκτός αν υπάρχει συμφωνία των γονέων, αλλά ορίζεται πλέον ότι το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει διαφορετικά μετά από αίτηση του πατέρα αν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου, χωρίς τις λοιπές προϋποθέσεις που έθετε η προηγούμενη διάταξη (παύση της γονικής μέριμνας της μητέρας ή αδυναμία άσκησης της γονικής μέριμνας από αυτή για νομικούς ή πραγματικούς λόγους ή συμφωνία των γονέων).

Δείτε αναλυτικά τη μελέτη.

* Πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΣΥΝήΓΟΡΟΣ», τεύχος 145/2021, Μάιος-Ιούνιος 2021, σελ. 18-22.

Η παραγραφή των εγκλημάτων

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΠΟΙΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ / ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Το δίκαιο ακινήτων στην ολομέλεια του Αρείου Πάγου-Σειρά Συλλογές Νομολογίας ΕπΑΚ Νο 1

ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ / ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

send